Język akadyjski

Język akadyjski (akad. lišānum akkadītum), dawniej też zwany „chaldejskim” – język z grupy semickiej, używany w Mezopotamii od połowy III tysiąclecia p.n.e. do początków I tysiąclecia n.e. Nazwa języka pochodzi od miasta Akad w środkowej Mezopotamii, stolicy imperium akadyjskiego, założonego około 2350 roku p.n.e. przez Sargona.

lišānum akkadītum

Obszar	Asyria i Babilonia
Klasyfikacja genetyczna
Języki afroazjatyckie Języki semickie Języki wschodniosemickie Język akadyjski
Kody języka
ISO 639-2	akk
ISO 639-3	akk
IETF	akk
Glottolog	akka1240
GOST 7.75–97	акк 028
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Słownik języka akadyjskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

W literaturze naukowej określenia „język akadyjski” używa się w dwóch znaczeniach. W węższym termin ten oznacza najstarszy etap rozwoju języka ludów semickich, zamieszkałych na terenach, na których później powstały Babilonia, Asyria i Subartu. W szerszym znaczeniu (choć tu stosowanie terminu nie jest zalecane) jest to język mezopotamski, którym posługiwano się w Międzyrzeczu od III tysiąclecia p.n.e. do początków naszej ery.

W drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. był używany w kontaktach dyplomatycznych między państwami Egiptu, Mezopotamii, Anatolii, Izraela i Syrii.

Głównymi dialektami języka akadyjskiego były: dialekt staroakadyjski, dialekt asyryjski i dialekt babiloński.

Pismo

Tabliczka z „Eposem o Gilgameszu” opisująca potop.

Język akadyjski zapisywany był sumeryjskim pismem klinowym, zawierającym znaki logograficzne i sylabiczne. Pismo to nie pozwalało oddać wielu typowo semickich dźwięków mowy, takich jak spółgłoski emfatyczne. Z drugiej strony zapis ten uwzględniał samogłoski, czego nie czyni współczesne pismo arabskie i hebrajskie.

Fonetyka

Samogłoski

W języku akadyjskim istniały cztery samogłoski: a,e,i,u. Samogłoska e pojawiła się po zaniku spółgłosek gardłowych jako rekompensata – np. „cztery” to po akadyjsku erbe, a po arabsku 'arba’ah. Iloczas był fonemiczny, podobnie jak w arabskim i hebrajskim. Nie było tonów.

Spółgłoski

W języku akadyjskim w porównaniu z prasemickim obserwuje się zanik spółgłosek artykułowanych w tylnej części aparatu mowy ([ɣ], [ħ], [ʕ] i [h]). Możliwe jest także że przynajmniej niektóre z tych dźwięków istniały w akadyjskim, choć nie były uwzględniane w zapisie klinowym.

Spółgłoski	Zwarte dźwięczne	Zwarte bezdźwięczne	Szczelinowe dźwięczne	Szczelinowe bezdźwięczne	Nosówki	Półotwarte / Półsamogłoski
Wargowe	b	p			m	w
Zębowe	d	t	z	s	n	r, l
Emfatyczne		ţ [tˁ]		ş [sˁ]
Podniebienne				š [ʃ]		j
Miękkopodniebienne	g	k
Języczkowe		q		h [χ]

W dialekcie asyryjskim fonem š był zastępowany przez s (zjawisko analogiczne do polskiego mazurzenia).

Gramatyka

Deklinacja samodzielnego zaimka osobowego

Rzeczownik

W języku akadyjskim istniały trzy przypadki (mianownik, dopełniacz i biernik), dwa rodzaje (męski i żeński) i trzy liczby (pojedyncza, podwójna i mnoga).

Poniżej zamieszczona jest pełna odmiana rzeczownika „król” (rdzeń šarr):

Liczba pojedyncza

• M. šarrum
• D. šarrim
• B. šarram

Liczba podwójna

• M. šarrān
• D. šarrīn
• B. šarrīn

Liczba mnoga

• M. šarrū
• D. šarrī
• B. šarrī

Formy żeńskie tworzono przez dodanie morfemu -at- po rdzeniu wyrazu: królowa (w mianowniku liczby pojedynczej) to šarratum. Liczbę mnogą rzeczowników żeńskich tworzono wydłużając samogłoskę: królowe to šarrātum.

Jeśli dany rzeczownik występował tylko w rodzaju żeńskim, to nie przyjmował żeńskiej końcówki w liczbie pojedynczej. Matka to po akadyjsku ummum, ale matki to ummātum.

Rzeczownik określany przez inny rzeczownik lub przymiotnik występuje w stanie konstrukcji, fonetycznie często tożsamym z rdzeniem. Dom króla, pałac to po akadyjsku bīt šarrim. Liczba mnoga rzeczownika w stanie konstrukcji ma końcówkę -ū (bītu šarrim – pałace).

Przymiotnik

Przymiotniki, podobnie jak w języku polskim, odmieniały się przez liczby, rodzaje i przypadki.

Wyraz określający następował zawsze po wyrazie określanym, tak jak w innych językach semickich, np. ezzūtu šārū „porywiste wiatry”, dosłownie „wiatry porywiste”

Czasownik

Akadyjskie czasowniki odmieniały się przez osoby, czasy i strony. Istniały cztery czasy: statywny, teraźniejszy, przeszły dokonany i przeszły niedokonany. W drugiej i trzeciej osobie liczby pojedynczej i w trzeciej osobie liczby mnogiej formy czasownika wykazują zróżnicowanie w zależności od rodzaju podmiotu: tarappud i tarappudī znaczą „ty biegniesz”, ale pierwszej formy używano zwracając się do mężczyzny, drugiej – do kobiety. Ze względu na postpozycję zaimków odnoszących się do dopełnienia istnieje bardzo duża liczba form czasownika, np. ikašadani ‘on zwycięża mnie’, ikašadši ‘on zwycięża ją’, ikašadannaši ‘on zwycięża nas’.

W języku akadyjskim istnieje jako forma fleksyjna kauzatywność czasownika – np. dummuqum „czynić dobrym” wobec damāqum „być dobrym”. Istnieje też forma intensywna – np. šitappurum „ciągle pisać” wobec šaparum „pisać”.

Składnia

Język akadyjski charakteryzuje się zmianą szyku zdania z VSO na SOV, prawdopodobnie pod wpływem sumeryjskiego substratu. Pod koniec I tysiąclecia p.n.e., pod wpływem języka aramejskiego szyk zdania wrócił do VSO.

Liczebniki

• 1 ištēn
• 2 šena
• 3 šalaš
• 4 erbe
• 5 hamiš
• 6 šiššu
• 7 sebe
• 8 samāne
• 9 tiše
• 10 ešer

Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona historii i literaturze okresu neoasyryjskiego, zawiera szczegółowe wprowadzenie do języka i pisma wraz z ćwiczeniami. [dostęp 2011-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-26)]. (ang.).
• Gramatyka języka akadyjskiego po angielsku. [dostęp 2006-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-07)].