Język papiamento

Język papiamento, papiamentu, papiamen – język kreolski na bazie portugalskiego i hiszpańskiego, używany w regionie Karaibów, głównie na wyspach Aruba, Bonaire i Curaçao. Nazwa pochodzi od czasownika papiá („rozmawiać”), z portugalskiego papear.

Papiamentu

Obszar	Aruba, Bonaire, Curaçao
Liczba mówiących	319 tys. (1999)
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
kreolski na bazie portugalskiego i hiszpańskiego
Status oficjalny
język urzędowy	Aruba, Bonaire, Curaçao
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-2	pap
ISO 639-3	pap
IETF	pap
Glottolog	papi1253
Ethnologue	pap
GOST 7.75–97	пап 533
WALS	pap
SIL	pap
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku papiamento Słownik języka papiamento w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Lokalizacja wysp ABC

Słownictwo języka papiamento zawiera liczne zapożyczenia z różnych języków: przede wszystkim niderlandzkiego, ale także angielskiego, francuskiego, judeo-portugalskiego oraz języków afrykańskich.

Historia

Powstał w połowie XV w. w wyniku pierwszych kontaktów Portugalczyków i mieszkańców Zachodniej Afryki, kumulując afrykańskie struktury gramatyczne i portugalski zasób wyrazowy. Pidżyn ten stał się następnie wspólnym językiem, zrozumiałym dla niewolników afrykańskich pochodzących z różnych grup etnicznych, w następnych pokoleniach przekształcając się w język kreolski. Na poziomie struktury jest bliski językom kreolskim do dziś używanym na zachodnim wybrzeżu Afryki (Gwinea Bissau, Republika Zielonego Przylądka, Senegal i Gambia).

Gramatyka

Zaimki

• Zaimki osobowe: ja ami/mi; ty abo/bo; on/ona/ono e; my nos' wy boso; oni nan. Formy grzecznościowe tworzy się za pomocą meneer „Pan” i señora „Pani”, np. Ken meneer ta? „Kim Pan jest” i Ken señora ta? „Kim Pani jest?”.
• Zaimki dzierżawcze: mój mi; twój bo; jego/jej su; nasz nos; wasz boso; ich nan, np. Mi tin mi auto „Mam swój samochód”, Nos tin nos pasashi „Mamy nasze bilety”. Zaimki akcentowane poprzedzone są przez di np. Esaki ta dimi. „To jest moje”.
• Zaimki pytajne: Gdzie unda? : Unda bo ta bai? „Gdzie idziesz?”; Ile cuanto : Cuanto esaki ta? „Ile to kosztuje”.

Rzeczowniki

• Rzeczowniki nie posiadają rodzaju gramatycznego. Jeżeli zachodzi taka konieczność, dodaje się po rzeczowniku wyraz precyzujący płeć machu dla rodzaju męskiego, i muhe dla żeńskiego. Przykłady: pushi machu „kocur”, mucha muhe „dziewczynka”.
• Rzeczowniki nie zmieniają formy w liczbie mnogiej, jeżeli są określone co do liczby np. un homber „mężczyzna”, dos homber „dwóch mężczyzn”; hopi hende „wielu ludzi”. W pozostałych przypadkach końcówka liczby mnogiej jest identyczna z zaimkiem nan „oni”, na przykład muchanan „dzieci”. Przymiotniki nie przyjmują końcówki liczby mnogiej: Mi casnan ta nobo „moje domy są nowe”.

Przymiotniki

• Stopniowanie: lihé, mas lihé, di mas lihé „szybko, szybciej, najszybciej”, np. Pedro ta kuri mas lihé ku mi. „Pedro biega szybciej ode mnie”.

Czasowniki

• Czasowniki nie odmieniają się przez osoby i liczby np. Ami/mi ta bai „Idę”, Nos ta bai „Idziemy”.
• Czasy określane są przez partykuły stawiane przed czasownikiem, np. Mi ta bai „Idę”; Mi tabata bai „Szedłem”; Mi a bai „Poszedłem”; Mi lo bai „Pójdę”. Istnieją dwa czasy przeszłe: dokonany i niedokonany: Ora bo a yega mi tawata come pan „Kiedy przyszedłeś, jadłem chleb”. Formę progresywną (ang. be + -ing) można wyrazić na dwa sposoby: E ta skirbiendo = E ta skirbi „Ona właśnie pisze”.
• Przeczenie tworzy się za pomocą partykuły „no” tuż przed czasownikiem, np. Mi no tin placa „Nie mam pieniędzy”. Dopuszcza się więcej przeczeń w zdaniu: E no a duna mi nada „On nic mi nie dał”.
• Papiamentu posiada formy strony biernej, co jest rzeczą niezwykłą w językach kreolskich, np. Papiamentu ta wordu papiá na Aruba. „Papiamento jest używany na Arubie”.

Podstawowe zwroty

• Danki – Dziękuję
• Kon ta bai? – Jak się masz?
• Unda mi por kome kuminda krioyo? – Gdzie mogę zjeść kreolskie jedzenie?
• E pomp di gasolin ta habri awor? – Czy stacja benzynowa jest teraz otwarta?
• Mi ke kome – Chcę jeść
• Hopi bon – Bardzo dobry
• Trankilo – Wszystko w porządku
• Pakiko? – Po co?
• Dikon – Dlaczego?
• Awa – Woda
• Tur cos – Wszystko
• Sea ketu – Bądź cicho!
• Tin hopi bientu – Jest silny wiatr.
• Kiko a pasa? – Co się stało?
• Kuant'or'tin? – Która godzina?

Status prawny

Od marca 2007 papiamento był uznany za język urzędowy na Antylach Holenderskich, do podziału terytorium w 2010. Obecnie Aruba i Curaçao używają go jako języka oficjalnego obok niderlandzkiego, zaś Bonaire przyznało mu status języka regionalnego i akceptuje jego używanie w administracji.

Bibliografia

• Atlas języków. Pochodzenie i rozwój języków świata, BernardB. Comrie (red.) i inni, Poznań: „Atena”, 1998, ISBN 83-85414-31-2, OCLC 749229608 . Brak numerów stron w książce
• Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Podstawowe słówka i zwroty
• Słowniczek papiamento-angielski
• Informacje o papiamento. une.edu.au. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-18)].
• Wiadomości audio w papiamento