Johan de Witt

Johan de Witt (ur. 24 września 1625 w Dordrechcie, zm. 20 sierpnia 1672 w Hadze) – holenderski polityk, od 1653 wielki pensjonariusz Holandii.

Johan de Witt

Data i miejsce urodzenia	24 września 1625 Dordrecht
Data i miejsce śmierci	20 sierpnia 1672 Haga
Wielki pensjonariusz Holandii
Okres	od 1653 do 1672
Poprzednik	Adriaan Pauw
Następca	Gaspar Fagel

Ciała braci de Witt
(obraz Jana de Baen)

Życiorys

Był synem Jacoba de Witta (1589–1674), jednego z głównych opozycjonistów z czasów rządów Wilhelma II Orańskiego, zwolennika partii republikańskiej. Był wszechstronnie wykształconym prawnikiem i matematykiem. Specjalizował się w dziedzinie ubezpieczeń. Był również poetą. Dzięki licznym koligacjom rodzinnym (jego wuj, Cornelis de Graeff był jednym z regentów Holandii), zrobił szybką karierę urzędniczą i już w wieku 28 lat został Wielkim Pensjonariuszem Holandii. Po śmierci Wilhelma II, w tzw. „okresie bez namiestnika” dzięki silnej pozycji prowincji Holandii i miasta Amsterdam Johan de Witt przejął de facto ster władzy w aparacie administracyjnym Niderlandów.

Johan i Cornelis de Witt na pomniku w Dordrechcie

Johan stał na czele mieszczańskiego stronnictwa republikańskiego, przeciwnego powrotowi domu Orańskiego do władzy i zwalczającego wszelkie wpływy o zabarwieniu monarchistycznym. Tuż po przejęciu władzy, w roku 1654 doprowadził do pokoju z Anglią po pierwszej wojnie angielsko-holenderskiej. Jednym z warunków tego pokoju była klauzula o niedopuszczeniu w przyszłości dynastii Orańskiej do władzy w Niderlandach. Warunek ten postawił Oliver Cromwell, przywódca republikańskiej Anglii, który obawiał się powrotu skoligaconych z Orańczykami Stuartów na tron. Johan de Witt wraz z Cornelisem De Graeffem zdołali potajemnie przeforsować antyorańskie zapisy, które leżały w interesie ich zaplecza politycznego. Mimo tej zbieżności interesów antymonarchistycznych de Witt prowadził politykę profrancuską i podjął rywalizację z Anglią o panowanie na morzach. Rozbudował flotę Republiki i doprowadził Niderlandy po drugiej wojnie z Anglią (1665–1667) do statusu mocarstwa. Niderlandy stały się wówczas pierwszą potęgą morską świata i jednocześnie arbitrem Europy. To ściągnęło na Amsterdam gniew Króla Słońce, który zmontował szeroką koalicję antyholenderską.

W 1672 roku, w trakcie wojny francusko-angielsko-niderlandzkiej, został odsunięty od władzy i okrutnie zamordowany w Hadze wraz z bratem, Cornelisem de Wittem. Ich śmierć oraz zbezczeszczenie zwłok są do dziś uważane w Holandii za najwstydliwszy moment w historii kraju.

Jego usunięcie z urzędu i śmierć otworzyły Wilhelmowi Orańskiemu drogę do rządów w Niderlandach, a w przyszłości także do tronu angielskiego. Śmierć braci de Witt literacko opisał Alexandre Dumas w powieści Czarny tulipan.

Johan de Witt oprócz działalności publicznej zajmował się również matematyką. W 1659 roku napisał Elementa Curvarum Linearum wydane jako dodatek do holenderskiego tłumaczenia La Géométrie Kartezjusza. Interesował się Traktatem teologiczno-politycznym Spinozy z 1670 roku (dzieło umieszczone w indeksie ksiąg zakazanych). Zajmował się też obliczeniami ekonomicznych skutków wypłaty dożywotniej renty kapitałowej oraz oprocentowaniem obligacji państwowych.

Życie prywatne

W roku 1655 poślubił Wendelę Bicker, córkę wpływowego patrycjusza z Amsterdamu, Jana Bickera.

Para miała czworo dzieci (trzy córki i jednego syna):

• Anna de Witt (1655–1725)
• Agnes de Witt (1658–1688)
• Maria de Witt (1660–1689)
• Johan de Witt (1662–1701)

Po śmierci braci de Witt dzieci Johana znalazły się pod opieką kuzyna, Pietera de Graeffa.