Juliusz Kaden-Bandrowski

Juliusz Kaden-Bandrowski
	; Juliusz Kaden-Bandrowski (1929)
Data i miejsce urodzenia	24 lutego 1885 ; Rzeszów
Data i miejsce śmierci	8 sierpnia 1944 ; Warszawa
Narodowość	Polak
Język	polski
Dziedzina sztuki	proza, publicystyka
	Ważne dzieła
	Łuk; Generał Barcz; Czarne skrzydła;
	; Autograf Juliusza Kadena-Bandrowskiego (1919)
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Juliusz Kaden-Bandrowski (ur. 24 lutego 1885 w Rzeszowie, zm. 8 sierpnia 1944 w Warszawie) – polski pisarz^[1], prozaik^[2] i publicysta, wolnomularz^[3], kapitan piechoty Wojska Polskiego.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Juliusza Mariana i Heleny z Kadenów. Był bratem Jerzego (1883–1940) i Tadeusza (ur. 1895) oraz bratankiem Aleksandra i kuzynem Bronisława^[4].

Studiował pianistykę w konserwatoriach w Krakowie, Lwowie, Lipsku i Brukseli (od 1907), jednakże zrezygnował z kariery pianisty ze względu na skutki dwukrotnego złamania ręki w dzieciństwie. W 1907 zajął się publicystyką – był korespondentem prasy krajowej, pisując recenzje i szkice publicystyczne. Podczas pobytu w Brukseli rozpoczął studia filozoficzne^[5]. Zaangażował się wówczas silnie w działalność społeczno-niepodległościową w polskich stowarzyszeniach młodzieżowych na emigracji (lelewelczycy), związanych z PPS-Frakcją Rewolucyjną. Oprócz działalności publicystycznej i prelekcyjnej, w 1911 zadebiutował literacko powieścią Niezguła (pisaną od 1909), dobrze przyjęta przez krytykę. W tym samym roku ukazał się tom nowel Zawody, a w 1913 druga powieść Proch. Przed wybuchem I wojny światowej powrócił do Krakowa, współpracując głównie z tygodnikiem socjalistycznym Naprzód. Juliusz Kaden-Bandrowski, piłsudczyk z wyboru i przekonania, jako pisarz stawał zawsze po stronie prawa moralnego i taki był w życiu. Kawaler Orderu Leopolda II za popularyzację kultury belgijskiej w młodych swych latach górnych i chmurnych.

W sierpniu 1914 roku, po wybuchu wojny, wstąpił do I Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, którego został adiutantem. Członek Polskiej Organizacji Narodowej (1914)^[6]. Następnie pełnił funkcję oficera werbunkowego oraz kronikarza I Brygady^[5]. 28 kwietnia 1916 roku został awansowany na chorążego, a 1 stycznia 1917 roku – podporucznika 5 pułku piechoty Legionów Polskich^[7]. Od września 1918 roku działał w Polskiej Organizacji Wojskowej w Krakowie.

18 listopada 1918 generał Bolesław Roja mianował go kierownikiem Biura Prasowego w Polskiej Komendzie Wojskowej w Krakowie^[8]. Następnie służył jako sztabowy oficer łącznikowy podczas walk o Przemyśl. Relacjonował następnie obronę Lwowa i Kresów Wschodnich w czasie walk polsko-ukraińskich, w okresie do stycznia 1919. W grudniu 1918 został pierwszym redaktorem naczelnym tygodnika „Żołnierz Polski”, po czym od wiosny 1919 zrezygnował, aby relacjonować walki wojny polsko-bolszewickiej – wyprawy na Wilno i Kijów. Kierował wówczas Biurem Prasowym Naczelnego Dowództwa, co spowodowało później głośne oskarżenia o nadużycia finansowe, lecz ostatecznie nieudowodnione. Zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 274. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W latach 1923–1924 był oficerem rezerwy 14 pułku piechoty we Włocławku^[9]. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III z przydziałem do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I^[10].

Należał do pierwszego składu redakcji pisma „Skamander”^[11]. Od stycznia 1921 przez kilka miesięcy przebywał w USA z odczytami agitacyjnymi i informującymi o sytuacji kraju, w środowisku polonijnym. Jego twórczość w latach 20. była obfita: Kaden wydawał wtedy powieści, wspomnienia i zbiory opowiadań. Od 1922 rozpoczął druk w odcinkach powieści politycznej Generał Barcz, uważanej za najważniejszą w karierze Kadena-Bandrowskiego, która spotkała się z żywym i zróżnicowanym przyjęciem i wywołała polemiki. Powieść opowiada o dniach odzyskania przez Polskę niepodległości i oparta jest na faktach – większość postaci i część zdarzeń miała odpowiedniki w rzeczywistości. Od 1925 drukował odcinki kolejnej ważnej powieści, Czarne skrzydła o tematyce społeczno-politycznej, opowiadającej o losie górników Zagłębia Dąbrowskiego, a w 1932 napisał powieść polityczną Mateusz Bigda, analizującą walkę o władzę w powojennej Polsce. Nadal intensywnie działał na polu publicystyki i promowania literatury. Trzecią powieścią cyklu rozpoczętego przez Czarne skrzydła miały być Białe skrzydła, pisane od 1937 i ukończone dopiero w 1942, którego większość maszynopisu zaginęła jednak podczas wojny.

W latach 1923–1926 przewodniczył Związkowi Zawodowemu Literatów Polskich, ponownie w 1933. W latach 1933–1939 był sekretarzem generalnym Polskiej Akademii Literatury. W 1928 otrzymał Państwową Nagrodę Literacką^[12]. Był też radnym Warszawy.

Podczas obrony stolicy 8 września 1939 roku objął dział propagandy prasowej w Komisariacie Cywilnym przy dowództwie obrony. W trakcie okupacji niemieckiej, mimo propozycji opuszczenia miasta, pozostał w Warszawie (do której przeprowadził się podczas dwudziestolecia międzywojennego). Wtedy też uczestniczył w tajnym nauczaniu literatury i udzielał lekcji muzyki. Aresztowany przez Gestapo i przesłuchiwany^{[potrzebny przypis]}. Ostatnim jego utworem napisanym podczas okupacji jest Jedwabny węzeł, którego odnalezione fragmenty ogłosiła Irena Szypowska w „Twórczości” (nr 11, 1959); była to końcowa część cyklu powieści politycznych.

Zmarł 8 sierpnia 1944, w czasie powstania warszawskiego, według mieszkańców budynku Sękocińska 3, w którym Kaden-Bandrowski mieszkał w tym czasie, podczas transportowania amunicji, został raniony w wyniku wybuchu granatu. Zmarł na drugi dzień po zdarzeniu. Jego ciało zostało pochowane w wojennym grobie przy Placu Narutowicza. Grób został odnaleziony podczas akcji ekshumacyjnej w kwietniu 1945 roku.

Jego powieści charakteryzują się wiernością faktom i wnikliwością. Zauważalne są w niej elementy behawioryzmu i ekspresjonizmu oraz niezwykle kontrastowe połączenia różnych stylów i środków literackich. W 1951 wszystkie jego utwory z wyjątkiem Miasta mojej matki i W cieniu zapomnianej olszyny zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą^[13] do czasów postalinowskiej odwilży ^{[potrzebny przypis]}.

Wśród literatów pokolenia międzywojennego szczególnie krytycznie i lekceważąco odnosił się do twórczości pisarza Zbigniew Uniłowski (Wspólny pokój)^[14].

Życie rodzinne

Był wyznania ewangelicko–reformowanego. W małżeństwie z Romaną ze Szpaków (primo voto Lewińska, aktorka teatralna^[15]) (1882–1962) urodzili się synowie bliźniacy: Andrzej (1920–1943), podporucznik Armii Krajowej, zginął w akcji 3 czerwca 1943 w Warszawie; Paweł (1920–1944), porucznik AK, walczył w powstaniu warszawskim i poległ na Czerniakowie 15 września 1944 roku.

Juliusz Kazimierz Kaden-Bandrowski i jego synowie zostali pochowani na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera 4-1-3)^[16].

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1928)^[17]^[18]^[19]
Krzyż Niepodległości (13 kwietnia 1931)^[20]^[21]
Krzyż Walecznych (1922)^[22]
Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 9 listopada 1932^[23], 10 listopada 1938^[24])
Order Leopolda II (Belgia)

Twórczość literacka

1911 – Niezguła (powieść), Zawody (zbiór nowel)
1913 – Proch
1914 – Zbytki (opowiadania)
1915 – Piłsudczycy, Bitwa pod Konarami (wspomnienia), Iskry (nowele)
1916 – Mogiły, Spotkanie
1919 – Łuk
1920 – Jesień (dramat)
1922 – Generał Barcz
1923 – Karty w tas (dramat), Wakacje moich dzieci (opowiadania)
1924 – Przymierze serc i inne nowele
1925 – Miasto mojej matki (opowiadania)
1926 – Europa zbiera siano (reportaże)
1926 – W cieniu zapomnianej olszyny (opowiadania)
1927 – Nad brzegiem wielkiej rzeki (opowiadania dla młodzieży)
1928 – Czarne skrzydła, cz. 1: Lenora (powieść)
1929 – Czarne skrzydła, cz. 2: Tadeusz) (powieść)
1932 – Aciaki z I A (opowiadania)
1933 – Mateusz Bigda
1939–1942 – Białe skrzydła (pierwodruk zachowanych fragmentów pt. Jedwabny węzeł w 1959)

Ekranizacje

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Juliusza Kadena-Bandrowskiego.

Upamiętnienie

22 lutego 1980 jednej z warszawskich ulic na terenie dzielnicy Bemowo zostało nadane imię Juliusza Kadena-Bandrowskiego^[25].

Imieniem Juliusza Kadena-Bandrowskiego nazwano ulice w Krakowie i Dąbrowie Górniczej.

Przypisy

↑ Kaden-Bandrowski Juliusz, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-01] .
↑ Tomasz Mościcki: Juliusz Kaden-Bandrowski. culture.pl, 02-2017. [dostęp 2023-03-01]. (pol.).
↑ Ludwik Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905-1928. Warszawa 1984, s. 232.
↑ Promocja „sub auspiciis imperatoris”. „Nowości Illustrowane”. Nr 21, s. 3, 20 maja 1905.
↑ ^a ^b Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. Warszawa 1996. Tom 4, s. 8.
↑ Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 369.
↑ Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917, s. 23.
↑ Rozkazy DOGen. Kraków ↓, Nr 11 z 18 listopada 1918 roku.
↑ Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 165, 476. Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 156, 417.
↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34, s. 9, 809.
↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. Warszawa 1996. Tom 4, s. 9.
↑ AndrzejA. Garlicki AndrzejA., Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej, Wiedza Powszechna, 1999, s. 145, ISBN 978-83-214-1101-9 [dostęp 2021-07-02], Cytat: Miasto mojej matki ( 1925 ) i W cieniu zapomnianej olszyny ( 1926 ) , uhonorowanych 1928 państw . nagrodą lit. (pol.).
↑ Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r.. posł. Zbigniew Żmigrodzki. Nortom: Wrocław, 2002, s. 19. ISBN 83-85829-88-1.
↑ Bolesław Faron: Wstęp (Wspólny pokój i inne utwory, Kraków 1976, s. XLIII-XLIV); por. s. 25, 146.
↑ Z dramatu do wodewilu. „Nowości Illustrowane”. Nr 24, s. 13, 13 czerwca 1914.
↑ śp. Juliusz Kaden-Bandrowski
↑ M.P. z 1928 r. nr 111, poz. 175 „za zasługi na polu działalności literackiej”.
↑ Odznaczenia orderem Polonia Restituta. „Kurier Warszawski”. Nr 134, s. 16, 15 maja 1928.
↑ Kronika. Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 238 z 16 października 1928.
↑ M.P. z 1931 r. nr 87, poz. 137 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
↑ Odznaczenia Krzyżem i Medalem Niepodległości. „Słowo Polskie”, s. 8, Nr 104 z 17 kwietnia 1931.
↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 35 z 26 września 1922
↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 297 „za zasługi na polu literatury”.
↑ M.P. z 1938 r. nr 262, poz. 616 „za zasługi na polu pracy zawodowej”.
↑ Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 2.

Bibliografia

Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego Kraków. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2018-10-20].
Juliusz Kaden-Bandrowski: Generał Barcz (wstęp Michała Sprusińskiego). Kraków: Ossolineum, 1975.
Jadwiga i Eugeniusz Szulcowie: Cmentarz Ewangelicko–Reformowany w Warszawie. Zmarli i ich rodziny. Warszawa: PIW, 1989, s. 20–21.
Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny (pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan). Warszawa 1996. Tom 4.

Linki zewnętrzne

[1] Kaden-Bandrowski Juliusz, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-01] .

[2] Tomasz Mościcki: Juliusz Kaden-Bandrowski. culture.pl, 02-2017. [dostęp 2023-03-01]. (pol.).

[3] Ludwik Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905-1928. Warszawa 1984, s. 232.

[4] Promocja „sub auspiciis imperatoris”. „Nowości Illustrowane”. Nr 21, s. 3, 20 maja 1905.

[stronaósma-5] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. Warszawa 1996. Tom 4, s. 8.

[6] Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 369.

[7] Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917, s. 23.

[CITEREFRozkazy_DOGen._KrakówNr_11_z_18_listopada_1918_roku-8] Rozkazy DOGen. Kraków ↓, Nr 11 z 18 listopada 1918 roku.

[9] Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 165, 476. Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 156, 417.

[10] Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34, s. 9, 809.

[stronadziewiąta-11] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. Warszawa 1996. Tom 4, s. 9.

[12] AndrzejA. Garlicki AndrzejA., Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej, Wiedza Powszechna, 1999, s. 145, ISBN 978-83-214-1101-9 [dostęp 2021-07-02], Cytat: Miasto mojej matki ( 1925 ) i W cieniu zapomnianej olszyny ( 1926 ) , uhonorowanych 1928 państw . nagrodą lit. (pol.).

[cenzura-13] Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r.. posł. Zbigniew Żmigrodzki. Nortom: Wrocław, 2002, s. 19. ISBN 83-85829-88-1.

[14] Bolesław Faron: Wstęp (Wspólny pokój i inne utwory, Kraków 1976, s. XLIII-XLIV); por. s. 25, 146.

[15] Z dramatu do wodewilu. „Nowości Illustrowane”. Nr 24, s. 13, 13 czerwca 1914.

[16] śp. Juliusz Kaden-Bandrowski

[17] M.P. z 1928 r. nr 111, poz. 175 „za zasługi na polu działalności literackiej”.

[18] Odznaczenia orderem Polonia Restituta. „Kurier Warszawski”. Nr 134, s. 16, 15 maja 1928.

[19] Kronika. Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 238 z 16 października 1928.

[20] M.P. z 1931 r. nr 87, poz. 137 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

[21] Odznaczenia Krzyżem i Medalem Niepodległości. „Słowo Polskie”, s. 8, Nr 104 z 17 kwietnia 1931.

[22] Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 35 z 26 września 1922

[23] M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 297 „za zasługi na polu literatury”.

[24] M.P. z 1938 r. nr 262, poz. 616 „za zasługi na polu pracy zawodowej”.

[25] Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]