Wikipedia

Kserkses I

władca Persji w V wieku przed naszą erą
Ten artykuł dotyczy Kserksesa I. Zobacz też: innych władców o tym imieniu.

Kserkses I (staropers. 𐎧𐏁𐎹𐎠𐎼𐏁𐎠 Xšaya-ṛšā; ur. ok. 518 p.n.e., zm. 465 p.n.e.) – czwarty[3] szachinszach Imperium Achemenidów, rządzący w latach 486–465 p.n.e. Syn i następca Dariusza I Wielkiego. Najbardziej znany z dowodzenia w 480 p.n.e. drugą perską inwazją na Grecję, zakończoną ostatecznie klęską. Kserkses I jest identyfikowany z występującym w biblijnej Księdze Estery perskim królem Aswerusem[4].

Kserkses I
𐎧𐏁𐎹𐎠𐎼𐏁𐎠
Ilustracja
Relief skalny przedstawiający perskiego króla z dynastii Achemenidów, najprawdopodobniej Kserksesa I lub jego ojca Dariusza I Wielkiego, znajdujący się w Muzeum Narodowym Iranu
Szachinszach Imperium Achemenidów
Okres

od 486 p.n.e.
do 465 p.n.e.

Poprzednik

Dariusz I Wielki

Następca

Artakserkses I

Dane biograficzne
Dynastia

Achemenidzi

Data urodzenia

518 p.n.e.

Data śmierci

465 p.n.e.

Ojciec

Dariusz I Wielki

Matka

Atossa

Żona

Amestris

Dzieci

Artakserkses I, Dariusz, Hystaspis, Amytis, Rodugune

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Rzeźba przedstawiająca żołnierzy wywodzących się ze wszystkich narodów perskiego imperium na grobowcu Kserksesa I w Naghsz-e Rostam[1][2]

Etymologia imienia

edytuj

Greckie Xérxēs (lub łacińskie Xerxes, Xerses) jest transliteracją staroperskiego Xšaya-ṛšā. Pierwsza część imienia xšaya, oznacza „rządzącego”, natomiast ṛšā, to „bohater, człowiek”[5].

Życiorys

edytuj

Młodość i objęcie tronu

edytuj

Kserkses I urodził się ok. 518 p.n.e.[6] jako syn władcy perskiego Dariusza I Wielkiego[7][8] i jego małżonki królowej Atossy, córki Cyrusa II Wielkiego, założyciela Imperium Achemenidów[9].

Według przekazu Herodota starszy brat Kserksesa, Artabazan, przyszedł na świat przed objęciem rządów przez Dariusza i był zrodzony z młodszej żony, więc nie był brany pod uwagę jako przyszły król. Począwszy od ok. 498 p.n.e. Kserkses mieszkał w królewskim pałacu w Babilonie[10].

Podczas gdy Dariusz przygotowywał się do kolejnej wyprawy przeciwko Grecji, w 486 p.n.e. wybuchł bunt w Egipcie, spowodowany nałożeniem wysokich podatków i deportacją rzemieślników do budowy pałaców królewskich w Suzie i Persepolis. Dariusz przed wyruszeniem do Egiptu w celu stłumienia rebelii musiał wybrać swojego następcę, bowiem zgodnie z perską tradycją królowi nie wolno było opuścić kraju, pozostawiając go bez władcy. Na swojego sukcesora wyznaczył właśnie Kserksesa. Dariusz zmarł jeszcze w tym samym roku, przed wyruszeniem do Egiptu[10][11].

Stłumienie buntów w Egipcie i Babilonie oraz umocnienie władzy królewskiej

edytuj

Po wstąpieniu Kserksesa na tron sytuacja w niektórych regionach perskiego imperium była napięta. Sam władca poprowadził armię do Egiptu, gdzie stłumił antyperskie powstanie. Następnie wyznaczył swojego brata Achemenesa na satrapę tego kraju[9].

W Mezopotamii także panował niepokój. Przynajmniej dwie rewolty w Babilonie skierowane były przeciwko panowaniu Kserksesa. Pierwszy bunt wybuchł w czerwcu lub lipcu 484 p.n.e. i był prowadzony przez człowieka o imieniu Bel-shimanni[12]. Bunt Bel-Shimmaniego był krótkotrwały, dokumenty babilońskie napisane podczas jego panowania dotyczą tylko okresu dwóch tygodni.

Drugi bunt w Babilonie wybuchł dwa lata później pod przywództwem Szamasza-eriby. Począwszy od lata 482 p.n.e. buntownicy, poza samym Babilonem, przejęli kontrolę nad kilkoma pobliskimi miastami, takimi jak Borsippa i Dilbat. Powstanie zostało stłumione ostatecznie dopiero w marcu 481 p.n.e., po długim oblężeniu Babilonu[12]. Dokładna przyczyna niepokojów w Babilonie jest niepewna, mogło to być spowodowane prawdopodobnie podwyżką podatków[9][6]. We wcześniejszym okresie Babilon zajmował szczególną pozycję w Imperium Achemenidów. Po serii buntów Kserkses przestał tytułować się „królem Babilonu” i podzielił wcześniej dużą satrapię babilońską (obejmującą większość terytorium dawnego państwa nowobabilońskiego) na mniejsze podjednostki[10]. Według starożytnych autorów Kserkses zniszczył fortyfikacje i świątynie Babilonu. Ze świątyni E-sagila miał zabrać wykonany ze złota posąg boga Marduka i nakazać go przetopić, z czym nie zgadza się część współczesnych badaczy historii starożytnego Bliskiego Wschodu[13][14].

Wojna przeciwko Grecji

edytuj
Osobny artykuł: II wojna perska.
 
Relief przedstawiający Kserksesa I w ruinach pałacu w Persepolis

Od 483 p.n.e. Kserkses przygotowywał się i zbierał siły do kampanii przeciwko Grecji. W celu przeprowadzenia ogromnych wojsk zbudowano most pontonowy przez Hellespont. W wielonarodowej armii Kserksesa służyli żołnierze pochodzący ze wszystkich stron perskiego imperium, m.in.: Asyryjczycy, Fenicjanie, Babilończycy, Egipcjanie, Żydzi, Macedończycy, Trakowie, Hindusi, Kolchidyjczycy oraz Grecy z wybrzeży Azji Mniejszej i wysp Morza Egejskiego[15]. Wiosną 480 p.n.e. Kserkses wyruszył z Sardes z flotą i armią, wedle współczesnych szacunków liczącą kilkadziesiąt tysięcy ludzi.

Po zwycięstwie w bitwie pod Termopilami wojska perskie zdobyły Ateny, które Kserkses nakazał spalić. W ten sposób Persowie przejęli kontrolę nad całą Grecją kontynentalną na północ od Przesmyku Korynckiego[16][17]. Wkrótce jednak flota perska poniosła dotkliwą klęskę w bitwie pod Salaminą. Wówczas Kserkses nakazał założyć swoim wojskom obóz zimowy w Tesalii.

Według Herodota, Kserkses obawiając się, że Grecy mogą zaatakować mosty na Hellesponcie i uwięzić jego armię w Europie, postanowił wycofać się do Azji, zabierając ze sobą większą część wojsk. Inną przyczyną odwrotu mogły być ciągłe niepokoje w Babilonie[18]. Perski władca pozostawił w Grecji kontyngent pod dowództwem Mardoniusza, który w 479 p.n.e. poniósł klęskę w bitwie pod Platejami.

 
Wizerunek Kserksesa I pochodzący z Promptuarii Iconum Insigniorum

Dalsze panowanie i śmierć

edytuj

Po klęsce poniesionej w Grecji Kserkses powrócił do Persji, gdzie nadzorował realizację wielu projektów budowlanych, rozpoczętych jeszcze podczas panowania jego ojca, w Suzie i Persepolis.

W sierpniu 465 p.n.e. Kserkses został zamordowany. Zginął na skutek spisku pałacowego zawiązanego przez komendanta swojej straży przybocznej Artabanosa, marszałka dworu Aspamitresa i zięcia Megabyzosa, prawdopodobnie za wiedzą syna Artakserksesa[19]. Został pochowany w grobowcu królewskim w dolinie Naghsz-e Rostam.

Życie prywatne i religia

edytuj

Kserkses za żonę pojął Waszti, a po jej oddaleniu z dworu wybrał za żonę Esterę, opisaną w biblijnej Księdze Estery. Miał kilkoro dzieci z Amestris (utożsamianą z Esterą):

Chociaż nie ma ogólnego porozumienia badaczy w kwestii tego, czy Achemenidzi byli wyznawcami zaratusztrianizmu, dobrze wiadomo jednak, że Kserkses I, tak jak jego poprzednicy, wyznawał Ahura Mazdę, którego uważał za najwyższe bóstwo[20].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Soldiers with names
  2. ↑ NAQŠ-E ROSTAM – Encyclopaedia Iranica [online], iranicaonline.org [dostęp 2020-07-08].
  3. ↑ lub piąty, jeżeli liczyć samozwańczego władcę Persji Bardiję, panującego prawdopodobnie przez kilka miesięcy po śmierci Cyrusa II Wielkiego
  4. ↑ AHASUREUS – Encyclopaedia Iranica [online], iranicaonline.org [dostęp 2020-07-08].
  5. ↑ XERXES i. The Name – Encyclopaedia Iranica [online], iranicaonline.org [dostęp 2020-07-08].
  6. ↑ a b Richard Stoneman, Xerxes: A Persian Life, Yale University Press, 2015, ISBN 978-0-300-21604-2 [dostęp 2020-07-08] (ang.).
  7. ↑ Touraj Daryaee, King of the Seven Climes: A History of the Ancient Iranian World (3000 BCE - 651 CE), Kb Studio, 2017, ISBN 978-0-692-86440-1 [dostęp 2020-07-08] (ang.).
  8. ↑ Matt Waters, Darius and the Achaemenid Line [online] [dostęp 2020-07-08] (ang.).
  9. ↑ a b c Pierre Briant, From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire, Eisenbrauns, 2002, ISBN 978-1-57506-120-7 [dostęp 2020-07-08] (ang.).
  10. ↑ a b c M.A. Dandamaev, A Political History of the Achaemenid Empire, BRILL, 1989, ISBN 978-90-04-09172-6 [dostęp 2020-07-10] (ang.).
  11. ↑ Кембриджская история древнего мира, Т. 5, Персия, Греция и западное Средиземноморье ок. 525–479 гг. до н.э., ред. Дж. Бордмэн, s. 94.
  12. ↑ a b Muhammad Dandamayev, Xerxes and the Esagila Temple in Babylon, „Bulletin of the Asia Institute”, 7, 1993, s. 41-45, ISSN 0890-4464, JSTOR: 24048423 [dostęp 2020-07-10].
  13. ↑ Balancing Power and Space: a Spatial Analysis of the Akītu Festival in Babylon after 626 BCE
  14. ↑ Xerxes and Babylonia: The Cuneiform Evidence
  15. ↑ Kaveh Farrokh, Shadows in the Desert: Ancient Persia at War, Osprey Publishing, 2009, ISBN 978-1-84603-473-2 [dostęp 2020-07-10] (ang.).
  16. ↑ Joshua Allfree, John Cairns, Brian Todd Carey, Warfare in the Ancient World, Pen and Sword, 2006, ISBN 978-1-84884-630-2 [dostęp 2020-07-10] (ang.).
  17. ↑ John Francis Lazenby, The Defence of Greece, 490-479 B.C., Aris & Phillips, 1993, ISBN 978-0-85668-591-0 [dostęp 2020-07-10] (ang.).
  18. ↑ Bêl-šimânni and Šamaš-eriba - Livius [online], livius.org [dostęp 2020-07-10].
  19. ↑ Olmstead A. T., Dzieje imperium perskiego, PIW, Warszawa 1974, s. 278.
  20. ↑ ZOROASTRIANISM i. HISTORY TO THE ARAB CONQUEST – Encyclopaedia Iranica [online], iranicaonline.org [dostęp 2020-07-08].

Bibliografia

edytuj
  • Кембриджская история древнего мира, Т. 5, Персия, Греция и западное Средиземноморье ок. 525–479 гг. до н.э., ред. Дж. Бордмэн, Москва 2011. ISBN 978-5-86218-467-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kserkses_I&oldid=72269134”
  NODES
INTERN 1