Kuropatwa (zwyczajna)

Kuropatwa (zwyczajna)
	Perdix perdix
	(Linnaeus, 1758)
	; Osobnik sfotografowany w Polsce
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	grzebiące
Rodzina	kurowate
Podrodzina	bażanty
Plemię	Phasianini
Rodzaj	Perdix
Gatunek	kuropatwa (zwyczajna)
Synonimy
	Tetrao Perdix Linnaeus, 1758;
	Tetrao Perdix Linnaeus, 1758;
Podgatunki
	P. p. perdix (Linnaeus, 1758); P. p. armoricana Hartert, 1917; P. p. sphagnetorum (Altum, 1894); P. p. hispaniensis Reichenow, 1892; P. p. italica Hartert, 1917; P. p. lucida (Altum, 1894); P. p. canescens Buturlin, 1906; P. p. robusta Homeyer & Tancre, 1883;
	P. p. perdix (Linnaeus, 1758); P. p. armoricana Hartert, 1917; P. p. sphagnetorum (Altum, 1894); P. p. hispaniensis Reichenow, 1892; P. p. italica Hartert, 1917; P. p. lucida (Altum, 1894); P. p. canescens Buturlin, 1906; P. p. robusta Homeyer & Tancre, 1883;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Cytaty w Wikicytatach

Kuropatwa (zwyczajna)^[4] (Perdix perdix) – gatunek średniego, osiadłego ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae). Zamieszkuje niemal całą Europę oraz Azję Środkową. W górach może przebywać na 2600 m n.p.m. (na Kaukazie^[5]). Wprowadzona do Ameryki Północnej. Populacja podlega znacznym wahaniom, liczebność ptaków zależy od ostrości zimy oraz pogody w czerwcu i lipcu, gdy wykluwają się pisklęta, które są bardzo wrażliwe na przemoknięcie i wychłodzenie.

W Polsce na początku XXI wieku nieliczny ptak lęgowy, głównie na niżu; lokalnie bywał średnio liczny^[6].

Systematyka

Wyróżniono kilka podgatunków P. perdix^[7]:

P. p. perdix – południowa Skandynawia i Wyspy Brytyjskie do Bułgarii i Grecji.
P. p. armoricana – zachodnia i południowa Francja.
P. p. sphagnetorum – północno-wschodnia Holandia, północno-zachodnie Niemcy.
P. p. hispaniensis – północno-wschodnia Portugalia i północna Hiszpania.
P. p. italica – Włochy. Takson wymarły na wolności; planowana jest jego reintrodukcja na północy Włoch^[8].
P. p. lucida – Finlandia do Uralu i północnego Kaukazu.
P. p. canescens – Turcja do Kaukazu i północno-zachodni Iran.
P. p. robusta – Ural do południowo-zachodniej Syberii i północno-zachodnich Chin.

Kuropatwę introdukowano w Ameryce Północnej^[5]^[2].

Morfologia

Osobnik sfotografowany w Irlandii

Cechy gatunku: Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Głowa i kark oliwkowoszare, policzki rude. Wierzch ciała szarobrunatny ze słabo zaznaczonymi rdzawymi i czarnymi poprzecznymi pręgami. Na barkach i skrzydłach niewielkie podłużne białe plamy. Spód i boki ciała szare z delikatnym, falistym rysunkiem, na bokach pionowe, szerokie rdzawe pręgi. Na białym brzuchu rdzawa plama w kształcie podkowy (u samic mniej wyraźna, często niekompletna). Sterówki rdzawobrązowe, lecz środkowa para szarobrunatna. Lotki płowe z ciemnorudymi plamami. Za okiem naga, pokryta brodawkami skóra, szczególnie rzucająca się w oczy w okresie godowym.
Wymiary średnie

Długość ciała ok. 29–31 cm^[2]
Rozpiętość skrzydeł 45–48 cm^[2]
Masa ciała ok. 310–600 g^[2].

Ekologia

Jaja z kolekcji muzealnej

Biotop: Otwarte tereny trawiaste, współcześnie w dużej mierze rolnicze (obszary upraw, łąki i pastwiska)^[5]. W zimie zamieszkują podobne siedliska^[9].
Gniazdo: Na ziemi, dobrze ukryte w gęstej roślinności, wyściełane liśćmi^[5]. Podczas wysiadywania w przypadku niebezpieczeństwa kuropatwa zrywa się dopiero w ostatniej chwili.

Józef Chełmoński, Kuropatwy na śniegu, 1891

Jaja: Wyprowadza jeden lęg w roku. W kwietniu–czerwcu składa przeważnie 15–17 (ogólnie 4–24) jaj. Zdarza się, że po stracie lęgu wyprowadzany jest drugi (najpóźniej w sierpniu)^[5].
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są przez okres 23–25 dni przez samicę. W wychowywaniu młodych biorą udział obydwa ptaki z pary^[5].

Najdłużej żyjąca kuropatwa, której wiek oznaczył człowiek, miała 5 lat^[10].

Pożywienie: Pokarm roślinny, uzupełniany przez owady^[2]. Bezkręgowce stanowią podstawę diety piskląt.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody kuropatwa nieprzerwanie od 1988 roku uznawana jest za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 3,9–7,6 miliona dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

Obecnie w Polsce na liście zwierząt łownych. Okres polowań na kuropatwę trwa od 11 września do 21 października, a w drodze odłowu – do 15 stycznia^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[12]. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej na terenie kraju szacowano na 95–133 tysięcy par^[13]. W 2015 wskazano, że przez poprzednie 12 lat liczebność kuropatwy w Polsce malała^[9].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 28 lutego 1970 r. znaczek pocztowy przedstawiający parę kuropatw o nominale 7 zł, w serii Ptaki łowne. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Jerzy Desselberger. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 roku^[14].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Perdix perdix, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f McGowan, P.J.K. & Kirwan, G.M.: Grey Partridge (Perdix perdix). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-09-16].
↑ ^a ^b Perdix perdix, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Phasianini Horsfield, 1821 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Steve Madge, Phil McGowan: Pheasants, Partridges, and Grouse: A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton University Press, 2002, s. 60, 228–229. ISBN 978-0-691-08908-9.
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 276. ISBN 83-919626-1-X. Wg skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a średnio liczny – 10–100 par na 100 km².
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pheasants, partridges, francolins. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
↑ #BiodiversityManifesto: The LIFE PERDIX Project – Reintroduction of the Italian Grey Partridge in Italy. FACE, 2019-12-02. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
↑ ^a ^b Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 60. ISBN 978-83-7845-983-5.
↑ Piotr Adamiok: Prawda o krukach. Echa Barlinka, 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-13)].
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2023 r. poz. 99).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Marek Jedziniak: Ptaki łowne. kzp.pl. [dostęp 2018-07-21]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Perdix perdix, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f McGowan, P.J.K. & Kirwan, G.M.: Grey Partridge (Perdix perdix). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-09-16].

[iucn-3] Perdix perdix, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Phasianini Horsfield, 1821 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-15].

[pdf-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Steve Madge, Phil McGowan: Pheasants, Partridges, and Grouse: A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton University Press, 2002, s. 60, 228–229. ISBN 978-0-691-08908-9.

[awif-6] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 276. ISBN 83-919626-1-X. Wg skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a średnio liczny – 10–100 par na 100 km².

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pheasants, partridges, francolins. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-15]. (ang.).

[face-8] #BiodiversityManifesto: The LIFE PERDIX Project – Reintroduction of the Italian Grey Partridge in Italy. FACE, 2019-12-02. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).

[ptlista-9] Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 60. ISBN 978-83-7845-983-5.

[biz-10] Piotr Adamiok: Prawda o krukach. Echa Barlinka, 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-13)].

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2023 r. poz. 99).

[clpp-12] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-13] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[kzp-14] Marek Jedziniak: Ptaki łowne. kzp.pl. [dostęp 2018-07-21]. (pol.).

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]