Wikipedia

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii

lista noblistów chemicznych

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii – laureaci nagrody przyznawanej corocznie osobom, które dokonały odkrycia naukowego lub wynalazku w dziedzinie chemii (jednej z pięciu, w których tę nagrodę ustanowiono), wyświadczając tym największe dobrodziejstwo ludzkości. Na początku nagradzano zwykle jedną osobę w danym roku, potem coraz częściej były to dwie lub trzy osoby.

Alfred Nobel
Alfred Nobel

Kryterium oceny osiągnięć kandydatów do Nagrody Nobla sformułował Alfred Nobel (1833–1896) w swoim testamencie. Fundusz nagród pochodzi z odsetek od majątku fundatora, którym zarządza Fundacja Nobla. Decyzje w sprawach wyróżnień podejmuje Królewska Szwedzka Akademia Nauk, zgodnie ze ściśle opisaną procedurą[1]. Ceremonie wręczania nagród odbywają się od roku 1901, zawsze 10 grudnia, co jest uhonorowaniem rocznicy śmierci fundatora (10 grudnia 1896)[2].

Rys historyczny

edytuj
 
Pierwsza strona testamentu Alfreda Nobla (27 listopada 1895)

Alfred Nobel – wynalazca i przedsiębiorca (autor 355 patentów) – był człowiekiem o wszechstronnych zainteresowaniach, jednak wielki majątek zgromadził głównie dzięki studiom w zakresie inżynierii chemicznej i kontaktom z wieloma znanymi wówczas chemikami. Najbardziej znany z jego wynalazków – dynamit – przyczynił się do przełomu w górnictwie i budowie tuneli. Zgromadzony majątek postanowił przeznaczyć na wspieranie nauki i wynalazczości. Zadysponował, że fundacja, dobrze zarządzająca jego majątkiem, powinna dzielić swoje roczne zyski na pięć równych części i przeznaczać je na nagrody pieniężne, między innymi[3]:

…jedną część osobie, która dokona najważniejszego odkrycia lub ulepszenia w chemii… (Alfred Nobel, 1895)

Podział obszaru działalności naukowców i wynalazców z czasów Alfreda Nobla szybko stracił aktualność. Na pograniczach między fizyką, chemią i medycyną powstały i rozwinęły się nowe dyscypliny naukowe: chemia fizyczna, termodynamika chemiczna, astrochemia, biochemia, medycyna molekularna, fizyka medyczna i wiele innych. Już pierwsza z nagrodzonych prac z dziedziny chemii dotyczyła zagadnień fizykochemicznych (Jacobus Henricus van 't Hoff[4], za odkrycie praw dynamiki chemicznej i ciśnienia osmotycznego). Z upływem lat coraz bardziej dominowały osiągnięcia dotyczące różnych aspektów „chemii życia” (biochemia, biotechnologia). Coraz częściej zdarzały się równoczesne zgłoszenia osiągnięć poszczególnych naukowców do różnych komisji (do nagrody w dziedzinie chemii, fizyki i medycyny). Lista laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, podobnie jak analogiczne listy laureatów w innych dziedzinach, stała się zapisem ponad stuletniej historii rozwoju nowych dziedzin nauki oraz rosnącej roli badań zespołowych (współpracy naukowców reprezentujących różne dyscypliny i różne ośrodki naukowe na świecie[5][6]).

W latach 1901–2024 w gronie laureatów 116 przyznanych Nagród Nobla w dziedzinie chemii znalazło się 196 osób, z których 63 otrzymały wyróżnienie indywidualne. Dwukrotnie wyróżnionymi byli: Frederick Sanger, specjalista w dziedzinie biologii molekularnej (lata 1958 i 1980) i Barry Sharpless (2001 i 2022)[2]. Średnia wieku laureatów w chwili odbierania nagrody wynosiła 61 lat[potrzebny przypis] (najmłodszy z laureatów: Frédéric Joliot-Curie, 35 lat; najstarszy z laureatów: John B. Goodenough, 97 lat). Nagrodę otrzymało 8 kobiet: Maria Skłodowska-Curie (1911), Irene Joliot-Curie (1935), Dorothy Crowfoot Hodgkin (1964), Ada Jonath (2009), Frances Arnold (2018), Emmanuelle Charpentier, Jennifer Doudna (2020) oraz Carolyn Bertozzi (2022)[2].

Lista laureatów

edytuj
Rok Wyróżniony[7] Afiliacja Uzasadnienie
1901   Jacobus Henricus van 't Hoff Uniwersytet Humboldtów w Berlinie za odkrycie praw dynamiki chemicznej i ciśnienia osmotycznego[4]
1902   Hermann Emil Fischer Uniwersytet Humboldtów w Berlinie za syntezy związków z grupy cukrów i puryn[8]
1903   Svante August Arrhenius Uniwersytet Sztokholmski za teorię dysocjacji elektrolitycznej[9]
1904   sir William Ramsay University College London za odkrycie gazów szlachetnych w powietrzu oraz określenie ich miejsca w układzie okresowym pierwiastków[10]
1905   Adolf von Baeyer Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium za badania barwników organicznych oraz związków hydroaromatycznych[11]
1906   Henri Moissan Uniwersytet Paryski za prace nad wyodrębnieniem fluoru pierwiastkowego oraz jego zaistnienie w służbie nauki dzięki piecowi elektrycznemu, który nosi jego imię[12]
1907   Eduard Buchner Uniwersytet Humboldtów w Berlinie za badania biochemiczne i odkrycie fermentacji zachodzącej poza żywą komórką[13]
1908   Ernest Rutherford Victoria University of Manchester za badania rozpadu promieniotwórczego pierwiastków i właściwości chemicznych substancji promieniotwórczych[14]
1909   Wilhelm Ostwald Uniwersytet Lipski za pracę nad katalizą i warunkami równowagi chemicznej oraz szybkością reakcji chemicznych[15]
1910   Otto Wallach Uniwersytet Jerzego Augusta w Getyndze za jego wkład do chemii organicznej i chemii przemysłowej przez pionierskie badania na polu związków alicyklicznych[16]
1911   Maria Skłodowska-Curie Uniwersytet Paryski za wydzielenie czystego radu i uzyskanie radu w postaci krystalicznej[17]
1912   Victor Grignard Uniwersytet w Nancy za odkrycie tzw. związku Grignarda, który okazał się wielce pomocny w rozwoju chemii organicznej[18]
  Paul Sabatier Uniwersytet w Tuluzie za metodę hydrogenacji związków organicznych w obecności subtelnie rozdrobnionych metali[18]
1913   Alfred Werner Uniwersytet Zuryski za pracę nad wiązaniami atomów w cząsteczkach, które rzuciły nowe światło na wcześniejsze badania i otworzyły nowe pola badań naukowych, szczególnie w chemii nieorganicznej[19]
1914   Theodore William Richards Uniwersytet Harvarda za dokładne określenie mas atomowych dużej liczby pierwiastków chemicznych[20]
1915   Richard Martin Willstätter Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium za badania barwników roślinnych, szczególnie chlorofilu[21]
1916 nagrody nie przyznano[22]
1917 nagrody nie przyznano[23]
1918   Fritz Haber Kaiser-Wilhelm-Institut w Berlinie za syntezę amoniaku z pierwiastków składowych: azotu i wodoru[24]
1919 nagrody nie przyznano[25]
1920   Walther Hermann Nernst Uniwersytet Humboldtów w Berlinie za pracę w zakresie termochemii[26]
1921   Frederick Soddy Uniwersytet Oksfordzki za wkład do chemii związków radioaktywnych, oraz badania pochodzenia i charakteru izotopów[27]
1922   Francis William Aston Uniwersytet w Cambridge za odkrycie izotopów wielu pierwiastków niepromieniotwórczych[28]
1923   Fritz Pregl Uniwersytet w Grazu za opracowanie metody mikroanalizy substancji organicznych[29]
1924 nagrody nie przyznano[30]
1925   Richard Adolf Zsigmondy Uniwersytet Jerzego Augusta w Getyndze za wykazanie heterogenicznej natury roztworów koloidalnych oraz stosowane metody, które stały się podstawą współczesnej chemii koloidów[31]
1926   Theodor Svedberg Uniwersytet w Uppsali za prace związane z systemami dyspersyjnymi[32]
1927   Heinrich Otto Wieland Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium za badania nad konstytucją kwasów żółciowych i podobnych substancji[33]
1928   Adolf Otto Reinhold Windaus Uniwersytet Jerzego Augusta w Getyndze za osiągnięcia w badaniach nad konstytucją steroli i ich związku z witaminami[34]
1929   Arthur Harden Uniwersytet Londyński za badania nad fermentacją cukru i enzymów fermentacyjnych[35]
  Hans Karl August Simon von Euler-Chelpin Uniwersytet Sztokholmski
1930   Hans Fischer Uniwersytet Techniczny w Monachium za badania nad konstytucją hemu i chlorofilu oraz w szczególności nad syntezą hemu[36]
1931   Carl Bosch Uniwersytet Ruprechta i Karola w Heidelbergu
IG Farbenindustrie AG 		za wkład w opracowanie i rozwój chemicznych metod wysokociśnieniowych[37]
  Friedrich Bergius
1932   Irving Langmuir General Electric za odkrycia i badania w dziedzinie chemii powierzchni[38]
1933 nagrody nie przyznano[39]
1934   Harold Clayton Urey Uniwersytet Columbia za odkrycie deuteru[40]
1935   Frédéric Joliot Instytut Radowy w Paryżu za syntezę nowych pierwiastków promieniotwórczych[41]
  Irene Joliot-Curie
1936   Petrus (Peter) Josephus Wilhelmus Debye Uniwersytet Humboldtów w Berlinie
Kaiser-Wilhelm-Institut 		za wkład w poznanie struktury molekularnej dzięki badaniom nad momentem dipolowym i dyfrakcją promieniowania rentgenowskiego i elektronów w gazach[42]
1937   Walter Norman Haworth Uniwersytet w Birmingham za badania węglowodanów i witaminy C[43]
  Paul Karrer Uniwersytet Zuryski za badania karotenoidów, flawin oraz witaminy A i B2[43]
1938   Richard Kuhn Uniwersytet Ruprechta i Karola w Heidelbergu
Kaiser-Wilhelm-Institut 		za badania karotenoidów i witamin[44]
1939   Adolf Friedrich Johann Butenandt Uniwersytet Humboldtów w Berlinie
Kaiser-Wilhelm-Institut 		za badania hormonów płciowych[45]
  Leopold Ružička Politechnika Federalna w Zurychu za badania polimetylenów i wyższych terpenów[45]
1940 nagrody nie przyznano[46]
1941 nagrody nie przyznano[47]
1942 nagrody nie przyznano[48]
1943   George de Hevesy Uniwersytet Sztokholmski za pracę nad wykorzystaniem izotopów jako wskaźników w badaniach procesów chemicznych[49]
1944   Otto Hahn Kaiser-Wilhelm-Institut za odkrycie zjawiska rozszczepienia jądra atomowego[50]
1945   Artturi Ilmari Virtanen Uniwersytet Helsiński za badania i wynalazki w dziedzinie chemii rolniczej i chemii żywności, w szczególności za metodę konserwacji paszy[51]
1946   James Batcheller Sumner Uniwersytet Cornella za odkrycie, że enzymy można krystalizować[52]
  John Howard Northrop Instytut Badań Medycznych Rockefellera za preparację enzymów i białek wirusowych w czystej postaci[52]
  Wendell Meredith Stanley
1947   sir Robert Robinson Uniwersytet Oksfordzki za badania produktów pochodzenia roślinnego o znaczeniu biologicznym, w szczególności alkaloidów[53]
1948   Arne Wilhelm Kaurin Tiselius Uniwersytet w Uppsali za badania nad metodami analitycznymi elektroforezy i adsorpcji, w szczególności za odkrycia dotyczące złożonej natury białek surowicy[54]
1949 William Francis Giauque Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley za wkład w dziedzinie termodynamiki chemicznej, w szczególności dotyczący zachowania substancji w bardzo niskich temperaturach[55]
1950   Otto Diels Uniwersytet Chrystiana Albrechta w Kilonii za odkrycie i rozwój syntezy dienowej[56]
  Kurt Alder Uniwersytet Koloński
1951   Edwin Mattison McMillan Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley za odkrycia w dziedzinie chemii transuranowców[57]
  Glenn Theodore Seaborg
1952   Archer John Martin National Institute for Medical Research za opracowanie chromatografii podziałowej[58]
  Richard Laurence Synge Rowett Research Institute
1953   Hermann Staudinger Uniwersytet Albrechta i Ludwika we Fryburgu za odkrycia w dziedzinie chemii supramolekularnej[59]
1954   Linus Pauling Kalifornijski Instytut Techniczny za prace nad wiązaniami chemicznymi i ich zastosowanie w wyjaśnieniu budowy związków kompleksowych[60]
1955   Vincent du Vigneaud Uniwersytet Cornella za prace nad ważnymi biochemicznie związkami siarki, w szczególności za pierwszą syntezę hormonu polipeptydowego[61]
1956   sir Cyril Norman Hinshelwood Uniwersytet Oksfordzki za badania nad mechanizmem reakcji chemicznych[62]
  Nikołaj Siemionow Akademia Nauk ZSRR
1957   Lord Alexander R. Todd Uniwersytet w Cambridge za badania nukleotydów i koenzymów nukleotydowych[63]
1958   Frederick Sanger Uniwersytet w Cambridge za badania struktury białek, w szczególności insuliny[64]
1959   Jaroslav Heyrovský Czechosłowacka Akademia Naukowa za odkrycie i rozwój metod analizy polarograficznej[65]
1960   Willard Frank Libby Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles za metodę wykorzystującą węgiel 14C do określania wieku w archeologii, geologii, geofizyce i w innych gałęziach nauki[66]
1961   Melvin Calvin Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley za badania nad asymilacją dwutlenku węgla w roślinach[67]
1962   Max Ferdinand Perutz Medical Research Council za badania struktur białek globularnych[68]
  John Kendrew
1963   Karl Ziegler Towarzystwo Maxa Plancka za odkrycia w dziedzinie chemii i technologii polimerów wielkocząsteczkowych[69]
  Giulio Natta Politechnika Mediolańska
1964   Dorothy Crowfoot Hodgkin Uniwersytet Oksfordzki za ustalenie technikami rentgenowskimi struktury ważnych substancji biochemicznych[70]
1965   Robert Burns Woodward Uniwersytet Harvarda za wybitne osiągnięcia w dziedzinie syntezy organicznej[71]
1966   Robert S. Mulliken Uniwersytet Chicagowski za fundamentalną pracę dotyczącą wiązań chemicznych i struktury elektronowej cząsteczek metodą orbitali molekularnych[72]
1967   Manfred Eigen Towarzystwo Maxa Plancka za badania nad bardzo szybkimi reakcjami chemicznymi wywołanymi zaburzeniem równowagi za pomocą bardzo krótkich impulsów energii[73]
  Ronald George Wreyford Norrish Instytut Chemii Fizycznej w Cambridge
  George Porter Royal Institution of Great Britain
1968   Lars Onsager Uniwersytet Yale za odkrycie relacji wzajemności noszącej jego imię, fundamentalnej dla termodynamiki procesów nieodwracalnych[74]
1969   Derek H. R. Barton Imperial College London za wkład w rozwój koncepcji konformacji i jej wykorzystanie w chemii[75]
  Odd Hassel Uniwersytet w Oslo
1970   Luis Federico Leloir Instytut Badań Biochemicznych w Buenos Aires za odkrycie nukleotydów cukrowych i ich roli w biosyntezie węglowodanów[76]
1971   Gerhard Herzberg National Research Council of Canada za wkład w poznanie struktury elektronowej i geometrii molekularnej, zwłaszcza wolnych rodników[77]
1972   Christian B. Anfinsen Narodowe Instytuty Zdrowia za pracę nad rybonukleazą, zwłaszcza dotyczącą związku między sekwencją aminokwasów a aktywną biologicznie konformacją[78]
Stanford Moore Uniwersytet Rockefellera za wkład w zrozumienie związku między strukturą chemiczną a aktywnością katalityczną centrum aktywnego cząsteczki rybonukleazy[78]
William H. Stein
1973 Ernst Otto Fischer Uniwersytet Techniczny w Monachium za wykonywane niezależnie pionierskie prace w zakresie badań związków metaloorganicznych, tzw. związków sandwiczowych[79]
  Geoffrey Wilkinson Imperial College London
1974   Paul J. Flory Uniwersytet Stanforda za osiągnięcia, zarówno teoretyczne, jak i eksperymentalne, w dziedzinie chemii fizycznej makromolekuł[80]
1975   John Cornforth Uniwersytet Sussex za prace dotyczące stereochemii reakcji katalizy enzymatycznej[81]
  Vladimir Prelog Politechnika Federalna w Zurychu za badania dotyczące stereochemii związków organicznych i reakcji organicznych[81]
1976   William N. Lipscomb Uniwersytet Harvarda za badania nad strukturą boranów wyjaśniające problemy z wiązaniami chemicznymi[82]
1977   Ilia Prigogine Wolny Uniwersytet w Brukseli
Uniwersytet Teksański w Austin 		za wkład do termodynamiki nierównowagowej, w szczególności za teorię struktur dyssypatywnych[83]
1978   Peter D. Mitchell Glynn Research Laboratories za wkład dla zrozumienia biologicznego transferu energii dzięki sformułowaniu modelu chemiosmotycznego[84]
1979   Herbert C. Brown Uniwersytet Purdue za rozwój zastosowania związków boru i fosforu w ważnych reagentach w syntezie organicznej[85]
Georg Wittig Uniwersytet w Heidelbergu
1980   Paul Berg Uniwersytet Stanforda za podstawowe badania biochemii kwasów nukleinowych ze szczególnym uwzględnieniem rekombinacji DNA[86]
  Walter Gilbert Uniwersytet Harvarda za wkład związany z określeniem sekwencji zasad w kwasach nukleinowych[86]
  Frederick Sanger Medical Research Council
1981   Ken’ichi Fukui Uniwersytet Kiotyjski za teorie, rozwijane niezależnie od siebie, związane z przebiegiem reakcji chemicznych[87]
  Roald Hoffmann Uniwersytet Cornella
1982   Aaron Klug Medical Research Council za rozwinięcie krystalograficznej mikroskopii elektronowej oraz za określenie struktury biologicznie ważnych kompleksów białek z kwasami nukleinowymi[88]
1983   Henry Taube Uniwersytet Stanforda za prace nad mechanizmem reakcji związanych z przeniesieniem elektronu, szczególnie w kompleksach metali[89]
1984   Robert Bruce Merrifield Uniwersytet Rockefellera za rozwinięcie metodologii związanej z syntezą chemiczną na podłożu stałym[90]
1985   Herbert A. Hauptman Medical Foundation of Buffalo za niezwykłe osiągnięcia w rozwoju bezpośrednich metod określania struktury krystalicznej[91]
  Jerome Karle United States Naval Research Laboratory
1986   Dudley R. Herschbach Uniwersytet Harvarda za pionierską pracę w zastosowaniu chemiluminescencji podczerwonej do badań dynamiki reakcji chemicznych
za wkład związany z dynamiką elementarnych procesów chemicznych[92]
  Yuan T. Lee Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley
  John C. Polanyi Uniwersytet w Toronto
1987 Donald J. Cram Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles za rozwinięcie i zastosowanie cząsteczek o szczególnie selektywnych oddziaływaniach zależnych od struktury[93]
  Jean-Marie Lehn Uniwersytet Louis Pasteura
Charles J. Pedersen DuPont
1988   Johann Deisenhofer University of Texas Southwestern Medical Center za określenie struktury centrum reakcji fotosyntetycznej bakterii[94]
  Robert Huber Towarzystwo Maxa Plancka
  Hartmut Michel
1989   Sidney Altman Uniwersytet Yale za odkrycie katalitycznych właściwości RNA[95]
  Thomas R. Cech Uniwersytet Kolorado w Boulder
1990   Elias James Corey Uniwersytet Harvarda za rozwinięcie teorii metodologii syntezy organicznej[96]
1991   Richard Ernst Politechnika Federalna w Zurychu za wkład w rozwój metodologii wysokorozdzielczej spektroskopii magnetycznego rezonansu jądrowego[97]
1992   Rudolph Marcus Kalifornijski Instytut Techniczny za wkład do teorii reakcji przeniesienia elektronu w układach chemicznych[98]
1993   Kary Mullis za metody ukierunkowanej mutagenezy i reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR)[99]
  Michael Smith Uniwersytet Kolumbii Brytyjskiej
1994   George Olah Uniwersytet Południowej Kalifornii za pionierskie badania karbokationów oraz ich roli w reakcjach chemicznych węglowodorów[100]
1995   Paul Crutzen Towarzystwo Maxa Plancka za badania reakcji zachodzących w atmosferze (m.in. procesy destrukcji warstwy ozonowej)[101]
  Mario Molina Instytut Techniczny Massachusetts
  F. Sherwood Rowland Uniwersytet Kalifornijski w Irvine
1996   Robert Curl Uniwersytet Rice’a za odkrycie fulerenów nowej odmiany węgla (obok grafitu i diamentu) w 1985[102]
  sir Harold Kroto Uniwersytet Sussex
  Richard Smalley Uniwersytet Rice’a
1997   Paul Boyer Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles za wyjaśnienie mechanizmu enzymatycznego syntezy kwasu adenozynotrifosforowego (ATP)[103]
  John Walker Medical Research Council
  Jens Skou Uniwersytet Aarhus za odkrycie pierwszego enzymu przenoszącego jony[103]
1998   Walter Kohn Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara za rozwój teorii funkcjonału gęstości (Walter Kohn) i metod obliczeniowych w chemii kwantowej (John Pople)[104]
  John Pople Uniwersytet Northwestern
1999   Ahmed Zewail Kalifornijski Instytut Techniczny za badania nad przejściowymi stanami reakcji chemicznych przy użyciu spektroskopii femtosekundowej[105]
2000   Alan Heeger Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara za odkrycie i badania nad polimerami przewodzącymi prąd elektryczny[106]
  Alan MacDiarmid Uniwersytet Pensylwanii
  Hideki Shirakawa Uniwersytet w Tsukubie
2001 William Knowles za prace nad chiralnie katalizowanymi reakcjami utleniania[107]
  Ryōji Noyori Uniwersytet w Nagoi
  Barry Sharpless The Scripps Research Institute
2002   Kurt Wüthrich za badania białek[108]
  John Fenn Uniwersytet Wspólnoty Wirginii
  Kōichi Tanaka Shimadzu Corp.
2003   Peter Agre Uniwersytet Johnsa Hopkinsa za badania kanałów w błonach komórkowych[109]
  Roderick MacKinnon Uniwersytet Rockefellera
2004   Aaron Ciechanower Technion za odkrycie roli ubikwityn w degradacji białek w organizmie[110]
  Awram Herszko
  Irwin Rose Uniwersytet Kalifornijski w Irvine
2005 Yves Chauvin Institut Français du Pétrole za badania mechanizmu reakcji metatezy olefin[111]
  Robert Grubbs Kalifornijski Instytut Techniczny
  Richard Schrock Instytut Techniczny Massachusetts
2006   Roger Kornberg Uniwersytet Stanforda za badania molekularnego mechanizmu transkrypcji w komórkach eukariotycznych[112]
2007   Gerhard Ertl Towarzystwo Maxa Plancka za badania procesów chemicznych zachodzących na powierzchni ciał stałych[113]
2008   Osamu Shimomura Marine Biological Laboratory,
Szkoła Medyczna Uniwersytetu Massachusetts 		za odkrycie i rozwój białek zielonej fluorescencji[114]
  Martin Chalfie Uniwersytet Columbia
  Roger Y. Tsien Uniwersytet Kalifornijski w San Diego
Instytut Medyczny Howarda Hughesa
2009   Venkatraman Ramakrishnan Medical Research Council za badania nad strukturą i funkcją rybosomu[115]
  Thomas Steitz Uniwersytet Yale
Instytut Medyczny Howarda Hughesa
  Ada Jonath Instytut Naukowy Weizmana
2010   Richard Heck Uniwersytet Delaware za katalizowane palladem reakcje sprzęgania krzyżowego w syntezie organicznej[116]
  Ei’ichi Negishi Uniwersytet Purdue
  Akira Suzuki Uniwersytet Hokkaido
2011   Dan Szechtman Technion za odkrycie kwazikryształów[117]
2012   Robert Lefkowitz Instytut Medyczny Howarda Hughesa
Duke University 		za badania nad receptorami sprzężonymi z białkami G[118]
  Brian Kobilka Uniwersytet Stanforda
2013   Martin Karplus Uniwersytet Strasburski
Uniwersytet Harvarda 		za rozwój wieloskalowych modeli dla złożonych układów chemicznych[119]
  Michael Levitt Uniwersytet Stanforda
  Arieh Warshel Uniwersytet Południowej Kalifornii
2014   Eric Betzig Janelia Research Campus
Instytut Medyczny Howarda Hughesa 		za wkład w rozwój mikroskopii fluorescencyjnej wysokiej rozdzielczości[120]
  Stefan Hell Towarzystwo Maxa Plancka
Niemieckie Centrum Badań nad Rakiem
  William Moerner Uniwersytet Stanforda
2015   Tomas Lindahl Francis Crick Institute
Clare Hall Laboratory 		za badania mechanistyczne nad naprawą DNA[121]
  Paul Modrich Instytut Medyczny Howarda Hughesa
Duke University
  Aziz Sancar Uniwersytet Karoliny Północnej
2016   Ben Feringa Uniwersytet w Groningen za zaprojektowanie i syntezę maszyn molekularnych[122]
  Jean-Pierre Sauvage Université de Strasbourg I
  Fraser Stoddart Uniwersytet Północno-Zachodni
2017   Jacques Dubochet Uniwersytet w Lozannie za opracowanie kriomikroskopii elektronowej wysokiej rozdzielczości do ustalania struktury biocząsteczek w roztworze[123]
  Joachim Frank Uniwersytet Columbia
  Richard Henderson Uniwersytet w Cambridge
2018   Frances Arnold Kalifornijski Instytut Techniczny za sterowaną ewolucję enzymów[124]
  George P. Smith Uniwersytet Missouri za zastosowanie metody prezentacji fagowej do peptydów i przeciwciał[124]
  Gregory P. Winter MRC Laboratory of Molecular Biology
2019   John B. Goodenough Uniwersytet Teksański w Austin za rozwój akumulatorów litowo-jonowych[125]
  M. Stanley Whittingham Uniwersytet Missouri
  Akira Yoshino Asahi Kasei, Meijo University
2020   Emmanuelle Charpentier Max-Planck-Institut für Infektionsbiologie za rozwój metody edycji genomu[126]
  Jennifer Doudna Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley
2021   Benjamin List Max-Planck-Institut für Kohlenforschung za rozwój asymetrycznej organokatalizy[127]
  David MacMillan Uniwersytet Princeton
2022   Carolyn Bertozzi Uniwersytet Stanforda za rozwój chemii „click” i chemii bioortogonalnej[128]
  Morten Meldal Uniwersytet Kopenhaski
  Barry Sharpless Scripps Research
2023   Moungi Bawendi Massachusetts Institute of Technology za odkrycie i syntezę kropek kwantowych[129]
  Louis Brus Uniwersytet Columbia
  Aleksiej Jekimow Nanocrystals Technology Inc.
2024   David Baker University of Washington za obliczeniowe projektowanie białek[130]
  Demis Hassabis Google DeepMind za przewidywanie struktury białek[130]
  John Jumper

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Nomination and Selection of Chemistry Laureates [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
  2. ↑ a b c Facts on the Nobel Prize in Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
  3. ↑ Alfred Nobel’s Will [online], Nobel Prize Outreach AB [zarchiwizowane z adresu 2014-07-17] (ang.).
  4. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1901 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
  5. ↑ Bo G. Malmström, Bertil Andersson, The Nobel Prize in Chemistry: The Development of Modern Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
  6. ↑ Marcin Kawa, Nagrody Nobla związanie z biotechnologią [online], BioTechnolog.pl, 20 października 2004 [dostęp 2021-10-06].
  7. ↑ All Nobel Prizes in Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB 2013 [dostęp 2021-10-06] (ang.).
  8. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1902 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  9. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1903 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  10. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1904 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  11. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1905 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  12. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1906 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  13. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1907 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  14. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1908 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  15. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1909 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  16. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1910 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  17. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1911 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  18. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1912 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  19. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1913 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  20. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1914 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  21. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1915 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  22. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1916 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  23. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1917 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  24. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1918 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  25. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1919 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  26. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1920 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  27. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1921 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  28. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1922 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  29. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1923 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  30. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1924 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  31. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1925 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  32. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1926 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  33. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1927 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  34. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1928 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  35. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1929 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  36. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1930 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  37. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1931 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  38. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1932 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  39. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1933 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  40. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1934 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  41. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1935 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  42. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1936 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  43. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1937 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  44. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1938 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  45. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1939 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  46. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1940 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  47. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1941 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  48. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1942 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  49. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1943 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  50. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1944 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  51. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1945 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  52. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1946 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  53. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1947 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  54. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1948 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  55. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1949 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  56. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1950 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  57. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1951 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  58. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1952 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  59. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1953 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  60. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1954 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  61. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1955 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  62. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1956 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  63. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1957 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  64. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1958 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  65. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1958 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  66. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1960 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  67. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1961 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  68. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1962 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  69. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1963 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  70. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1964 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  71. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1965 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  72. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1966 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  73. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1967 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  74. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1968 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  75. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1969 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  76. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1970 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  77. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1971 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  78. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1972 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  79. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1973 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  80. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1974 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  81. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1975 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  82. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1976 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  83. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1977 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  84. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1978 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  85. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1979 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  86. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1980 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  87. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1981 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  88. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1982 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  89. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1983 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  90. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1984 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  91. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1985 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  92. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1986 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  93. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1987 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  94. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1988 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  95. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1989 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  96. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1990 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  97. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1991 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  98. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1992 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  99. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1993 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  100. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1994 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  101. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1995 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  102. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1996 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  103. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1997 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  104. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1998 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  105. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1999 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  106. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2000 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  107. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2001 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  108. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2002 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  109. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2003 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  110. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2004 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  111. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2005 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  112. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2006 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  113. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2007 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  114. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2008 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  115. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2009 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  116. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2010 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  117. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2011 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  118. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2012 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  119. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2013 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
  120. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2014 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-10-08] (ang.).
  121. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2015 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2015-10-07] (ang.).
  122. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2016 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2017-10-04] (ang.).
  123. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2017 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2017-10-04] (ang.).
  124. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 2018 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2018-10-03] (ang.).
  125. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2019 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2019-10-09] (ang.).
  126. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2020 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2020-10-08] (ang.).
  127. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2021 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
  128. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2022 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  129. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2023 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2023-10-04] (ang.).
  130. ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 2024 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2024-10-09] (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Laureaci_Nagrody_Nobla_w_dziedzinie_chemii&oldid=74930563”
  NODES
Intern 1
iOS 2
mac 5
os 193
todo 3