Lockheed C-130 Hercules

Lockheed C-130 Hercules – amerykański średni czterosilnikowy wojskowy samolot transportowy o napędzie turbośmigłowym, produkowany przez wytwórnię Lockheed. Od wprowadzenia do służby w grudniu 1956 do 2006 wyprodukowano ponad 2260 egzemplarzy tej maszyny w 40 wersjach, w którą wyposażone są siły zbrojne ponad 50 krajów świata. W grudniu 2006 C-130 Hercules stał się trzecią maszyną obok B-52 Stratofortress i English Electric Canberra, wykorzystywaną bez przerwy od 50 lat przez siły zbrojne, dla których został zaprojektowany, w tym wypadku Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych, będąc jednocześnie najdłużej produkowanym samolotem w historii lotnictwa. Najnowszą budowaną wersją Herculesa jest C-130J.

C-130H Hercules

C-130E Hercules z 43 Skrzydła Zaopatrzenia Lotniczego US Air Force
Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Lockheed
Typ	średni samolot transportowy
Konstrukcja	metalowy górnopłat
Załoga	4-6
Historia
Data oblotu	23 sierpnia 1954
Lata produkcji	od 1956
Liczba egz.	2500
Dane techniczne
Napęd	4 × Allison T56-A-15, turbośmigłowe
Moc	4300 KM (3210 kW) każdy
Wymiary
Rozpiętość	40,4 m
Długość	29,8 m
Wysokość	11,6 m
Powierzchnia nośna	162,1 m²
Masa
Własna	38 000 kg
Użyteczna	33 000 kg
Startowa	70 300 kg
Osiągi
Prędkość maks.	610 km/h
Prędkość przelotowa	540 km/h
Pułap	10 000 m
Zasięg	3800 km
Dane operacyjne
Liczba miejsc
92 pasażerów lub 64 spadochroniarzy 74 rannych na noszach i 2 osoby personelu medycznego
Przestrzeń ładunkowa
20 000 kg w tym: 2 lub 3 × Humvee lub 1 × M113
Użytkownicy
ponad 50 krajów (patrz niżej)
Rzuty

Lockheed Martin C-130J-30 Super Hercules Royal Danish Air Force

Głównym przeznaczeniem Herculesa jest transport towarów i osób, także rannych, na średnich odległościach, zdolność lądowania na nieutwardzonych pasach startowych czyni z niego bardzo uniwersalną maszynę, odpowiednią do pełnienia wyspecjalizowanych zadań: wsparcia powietrznego (AC-130 Spectre), służby ratowniczo-poszukiwawczej SAR, jako latającej cysterny, rozpoznania meteorologicznego, gaszenia pożarów czy ewakuacji medycznej MEDEVAC. Jedynym cywilnie użytkowanym Herkulesem w Europie jest maszyna linii Air Contractors z Irlandii.

Historia

Wojna koreańska, która wybuchła w czerwcu 1950 roku, pokazała, że samoloty transportowe opracowane podczas II wojny światowej, takie jak C-119 Flying Boxcar, C-47 Skytrain czy C-46 Commando, nie odpowiadają wymaganiom ówczesnego pola walki. Z tego powodu 2 lutego 1951 USAF ogłosiły konkurs na nowy samolot transportowy, zapraszając do niego amerykańskie wytwórnie lotnicze Boeing, Douglas, Fairchild, Lockheed, Martin, Chase, Airlifts Inc, North American i Northrop. Nowa maszyna miała przewozić 92 pasażerów lub 64 skoczków spadochronowych na odległość 1100 mil morskich (2037 km), posiadać zdolność startu z krótkich i nieutwardzonych pasów startowych oraz lotu z trzema silnikami z czterech. Wytwórnie Fairchild, North American, Martin i Northrop odmówiły udziału w konkursie, a pozostałe przedsiębiorstwa przedstawiły łącznie 9 projektów: Chase i Douglas po trzy, Lockheed dwa, Boeing i Airlifts Inc. po jednym. Ostatecznie zwyciężył projekt przedsiębiorstwa Lockheed oznaczony jako L-206 i 2 lipca 1951 podpisano umowę na dostawę maszyn oficjalnie nazwanych Model 82.

11 grudnia 2015 roku wytwórnię Lockheed Martin w Marietta w stanie Georgia opuścił dwuipółtysięczny egzemplarz wyprodukowanego Herculesa. Jubileuszową maszyną został HC-130J Combat King II (13-5782 FT) o numerze seryjnym c/n 5782, przeznaczony dla 71st Rescue Squadron, będącego częścią 347th Rescue Group US Air Force. Amerykańskie siły powietrzne są obecnie największym użytkownikiem C-130. Pierwszą z maszyn tego typu przejęły 9 grudnia 1956 roku. Do dnia dzisiejszego Herculesy są na wyposażeniu lotnictwa 68 państw i wylatały łącznie 22 miliony godzin w powietrzu.

Wersje

YC-130

Pierwsza maszyna prototypowa oznaczona jako YC-130 została oblatana 23 sierpnia 1954 roku w Burbank w stanie Kalifornia.

Po zbudowaniu dwóch prototypów produkcja została przeniesiona do Marietta w Georgii, gdzie wyprodukowano ponad 2000 samolotów C-130.

C-130A

Pierwszy model produkcyjny C-130A był napędzany silnikami turbinowymi Allison T56 z trójłopatowymi śmigłami. Dostawy tej maszyny rozpoczęły się w grudniu 1956 i trwały przez rok, do momentu wprowadzenia nowej wersji C-130B. Niektóre z egzemplarzy wersji A przebudowano do standardu C-130D poprzez przystosowanie ich do lądowania na śniegu na nartach, oraz startu ze wspomaganiem dodatkowymi silnikami odrzutowymi (JATO). W 1960 r. po raz pierwszy w historii samolot taki wylądował na Antarktydzie, dostarczając sprzęt do amerykańskiej stacji polarnej na Biegunie Południowym.

C-130B

Wersja C-130B posiadała lotki o 50% wydajniejsze w porównaniu z poprzednią wersją, co znacznie poprawiło własności manewrowe samolotu, a silniki wyposażono w czterołopatowe śmigła.

C-130E

W 1962 weszła do służby wersja samolotu o wydłużonym zasięgu oznaczona jako C-130E, wyposażona w zbiorniki podskrzydłowe o pojemności 5150 litrów i mocniejsze silniki Allison T-56-A-7A. Wzmocniono również strukturę płatowca, zastosowano nowocześniejszą awionikę, wzrósł także udźwig.

Ta wersja samolotu jest używana w Siłach Powietrznych (5 sztuk).

C-130F (KC-130)

W 1958 wprowadzono do służby USMC powietrzny tankowiec KC-130, początkowo oznaczony jako C-130F, a w lotnictwie piechoty morskiej noszący nazwę GV-1. Modernizacja maszyny do tej roli polegała na umieszczeniu w przestrzeni ładunkowej zbiornika ze stali nierdzewnej o pojemności 13626 litrów, oraz dwóch stanowisk do tankowania z przewodem elastycznym o przepustowości 19 litrów na sekundę każdy. Podobna maszyna US Navy C-130G posiadała wzmocnioną konstrukcję przystosowaną do przenoszenia większych ładunków.

C-130H

Kolejna wersja z mocniejszymi silnikami turbośmigłowymi Allison T56-A-15, zmodernizowanymi skrzydłami, unowocześnioną awioniką i wieloma drobniejszymi zmianami konstrukcyjnymi. Wersja C-130H nadal jest użytkowana przez USAF i siły zbrojne wielu innych krajów. Pierwsze dostawy miały miejsce w 1964 roku, a produkcja tej wersji zakończyła się w 1996.

12 kwietnia 2021 r. Polska podpisała umowę w sprawie pozyskania 5 używanych samolotów transportowych Lockheed Martin C-130H Hercules w formie grantu, realizowanego przez USA w ramach programu Excess Defense Articles (EDA). Pierwsza maszyna wyląduje w 33. Bazie Lotnictwa Transportowego w 2021 roku, a całość dostaw zostanie ukończona do połowy roku 2024. Wartość umowy wynosi 14,3 mln dolarów, czyli poniżej ¼ wartości samych maszyn oszacowanej przez stronę amerykańską na 60 mln dolarów. Pozyskane przez Polskę samoloty C-130H Hercules wyprodukowano w 1985 roku i wycofano ze służby w US Air Force w roku 2017. Dalsze prace, w tym doposażenie i ewentualna modernizacja mają być realizowane w kraju, przez Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 2 w Bydgoszczy, w ramach odrębnego kontraktu.

C-130K

Eksportowa odmiana C-130H o oznaczeniu C-130K wykorzystywana jest między innymi przez RAF jako Hercules C.1. Wersja wydłużona C-130H-30 nosząca w RAF oznaczenie Hercules C.3 posiada dodatkowe elementy o długości 2,54 m za kokpitem i 2,03 m w tylnej części kadłuba. Dostawy 66 maszyn w wersji „K” do RAF rozpoczęto w 1967 roku. Maszyny obecnie zostały wycofane ze służby, ostatnie C-130K, służące w No. 47 Squadron C.3 o numerach XV177 i XV214, RAF wycofał 29 października 2013 roku.

HC-130N i HC-130P

Samoloty poszukiwawczo-ratownicze SAR dalekiego zasięgu użytkowane przez ratownictwo powietrzne USAF (USAF Air Rescue Service). Zadaniem maszyn tego typu są misje ratunkowe polegające na odnajdowaniu i podnoszeniu z ziemi zestrzelonych nad terytorium wroga pilotów, oraz jako powietrzne tankowce dla śmigłowców ratowniczych. Do podnoszenia z ziemi rozbitków bez lądowania używano systemu STARS Fultona, który umożliwiał przechwycenie liny ze znajdującym się na jednym końcu wypełnionym helem balonem, a na drugim specjalną uprzężą nakładaną przez pilota. Systemu tego używano jednak dość krótko zastępując go zdecydowanie bardziej uniwersalnymi i bezpiecznymi śmigłowcami ratunkowymi, a samolotom HC-130N i HC-130P powierzając rolę współpracujących z nimi powietrznych tankowców. W filmie Operacja Piorun z serii o Jamesie Bondzie przedstawiono podniesienie głównego bohatera z łodzi ratunkowej przy pomocy systemu Fultona.

C-130R i C-130T

Maszyny przeznaczone dla US Navy i USMC wyposażone w zewnętrzne podskrzydłowe zbiorniki z paliwem. Różnice pomiędzy obiema wersjami polegają na zastosowaniu w modelu C-130T nowocześniejszej awioniki z systemami umożliwiającymi operowanie w nocy. Należące do USMC maszyny obu modeli wyposażono w silniki Allison T-56-A-16, a poprzez dodanie do nich systemów do tankowania w powietrzu powstały wersje KC-130R i KC-130T.

Lockheed L-100

Wersja samolotu przeznaczona na rynek cywilny zbudowana na bazie C-130E bez możliwości podwieszania zbiorników z paliwem i instalacji wyposażenia wojskowego. Występują dwie wydłużone odmiany tej maszyny: L-100-20 z kadłubem dłuższym o 2,5 m i L-100-30 wydłużony o 4,6 m. L-100 nie jest maszyną popularną i spotyka się go dość rzadko.

C-130J Super Hercules

Nowoczesne śmigła o charakterystycznych łopatach należącego do RAF Herculesa Mk 4 (C130J-30)

W latach 70. zdecydowano się zastąpić Herculesy samolotami o napędzie turboodrzutowym, ale USAF był zadowolony z ich zdolności krótkiego startu i lądowania, dlatego pozostawiono C-130 w produkcji. W latach 80. po raz kolejny planowano zastąpić C-130 inną maszyną, tym razem w ramach projektu AMST (Advanced Medium STOL Transport – zaawansowany średni samolot transportowy STOL), który również nie doczekał się realizacji, dzięki czemu Hercules jest produkowany do dziś.

Najnowszą wersją maszyny jest C-130J Super Hercules, jedyna aktualnie produkowana odmiana Herculesa. Zewnętrznie bardzo podobny do poprzednich wersji jest jednak znacznie przebudowaną konstrukcją. Głównymi różnicami jest zastosowanie nowych silników turbinowych Rolls-Royce Allison AE2100 ze śmigłami o sześciu łopatach zbudowanych z materiałów kompozytowych i o łukowatym kształcie, cyfrowych systemów awionicznych włącznie z wyświetlaczami HUD dla obu pilotów, zredukowaną do dwóch osób załogą, bez nawigatora lub inżyniera pokładowego. Zwiększyła się też znacznie niezawodność maszyn, a koszty utrzymania spadły o 27%. C-130J jest dostępny zarówno w wersji o standardowej długości jak i wydłużonej C-130J-30. Użytkowane przez RAF samoloty tej odmiany są oznaczone jako Hercules Mk 5 w wersji standardowej i Hercules Mk 4 w wersji wydłużonej. Pierwsza z maszyn C-130J, o numerze ZH865, została oficjalnie przekazana RAF 13 listopada 1999 roku. Uroczystość odbyła się w bazie Royal Air Force Station Lyneham. Z kolei trzechsetny, jubileuszowy egzemplarz C-130J, wykonany w wariancie MC-130J Commando II przekazano użytkownikowi 18 grudnia 2013 roku. Samoloty w wersji J znajdują się na wyposażeniu Australii, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Danii, Indii, Iraku, Izraela, Włoch, Norwegii, Omanu, Korei Południowej, Tunezji i Kataru.

Użycie bojowe Herculesów

MC-130 wystrzeliwujący flary.

C-130T Fat Albert startujący z systemem JATO

Chociaż samolotów C-130 Hercules używa się głównie do zadań transportowych, brały one udział także w kilku operacjach bojowych, takich jak Operacja Entebbe w 1976 roku, polegająca na odbiciu przez izraelskich komandosów 103 więzionych w porcie lotniczym w Entebbe w Ugandzie pasażerów samolotu porwanego przez terrorystów z Baader-Meinhof. Siły izraelskie w składzie 200 żołnierzy wyposażonych w jeepy i czarny samochód Mercedes-Benz przyleciały na lotnisko w Ugandzie na pokładach pięciu Herculesów, bez międzylądowania i tankowania w locie.

W 1965 podczas drugiej wojny kaszmirskiej między Indiami i Pakistanem, wyposażone w Herculesy lotnictwo pakistańskie używało ich po wprowadzeniu niezbędnych modyfikacji jako ciężkich bombowców, atakując głównie mosty i skoncentrowane siły hinduskie, odnosząc przy tym pewne sukcesy. Siły powietrzne Pakistanu użytkowały samoloty C-130 z najwyżej na świecie położonej bazy lotniczej Skardu jako wsparcia podczas działań na lodowcu Sjaczen.

Hercules jest najcięższym i największym samolotem, jaki kiedykolwiek wylądował na lotniskowcu. W ramach prób zaopatrywania lotniskowca prowadzonych od 29 października 1963 roku, maszyna wersji KC-130F lądowała na pokładzie lotniskowca USS „Forrestal” bez pomocy lin hamujących i startowała z niego. Chociaż operacje przebiegały pomyślnie, zdecydowano, że pomysł lądowania tak ciężkich maszyn na pokładach lotniskowców jest zbyt ryzykowny i wymaga świetnie wyszkolonych pilotów, a do roli maszyn zaopatrzenia floty wystarczający jest lżejszy C-2 Greyhound.

Odmiana Herculesa MC-130 przenosiła największe konwencjonalne bomby lotnicze BLU-82 i GBU-43/B MOAB, z których pierwsza była używana podczas wojny wietnamskiej do oczyszczania lądowisk dla śmigłowców w dżungli i niszczenia pól minowych. Druga zaś została użyta przeciwko ukrywającym się w jaskiniach Talibom w Afganistanie w roku 2017.

Najbardziej znanym egzemplarzem Herculesa jest należący do zespołu akrobacyjnego US Navy Blue Angels C-130T Fat Albert, który poza rolą samolotu obsługi technicznej grupy demonstruje podczas pokazów start ze wspomaganiem dodatkowymi silnikami rakietowymi (JATO).

Odmiany samolotu C-130 Hercules

Na podstawie maszyny C-130 zbudowano wiele odmian przeznaczonych do pełnienia wyspecjalizowanych misji:

• AC-130H Spectre i AC-130U Spooky – samolot bliskiego wsparcia z silnym uzbrojeniem strzeleckim i artyleryjskim na lewej burcie.
• DC-130 i GC-130 – samoloty z aparaturą kontrolną do sterowania bezzałogowymi celami powietrznymi.
• EC-130 Commando Solo – samolot walki elektronicznej zakłócający transmisje systemów radiowych nieprzyjaciela lub latająca propagandowa stacja nadawcza.
• EC-130H Compass Call – samolot walki elektronicznej i zakłócania.
• EC-130E – Airborne Battlefield Command and Control Center (ABCCC) latający punkt dowodzenia
• HC-130P/N – latająca cysterna służąca do tankowania śmigłowców ratownictwa morskiego i samolotów rozpoznawczych dalekiego zasięgu.
• JC-130 i NC-130 – samoloty do operacji związanych z lotami kosmicznymi
• KC-130 – taktyczny samolot-cysterna
• LC-130 – wyposażona w podwozie w postaci nart wersja do działań w warunkach arktycznych, wcześniej oznaczona jako C-130D.
• MC-130E/H Combat Talon I/II – samolot do operacji specjalnych
• MC-130P Combat Shadow – samolot do operacji specjalnych
• MC-130W – nowy samolot do operacji specjalnych i antyterrorystycznych
• PC-130 – morska wersja patrolowa
• RC-130 – rozpoznawczy
• SC-130 – wersja poszukiwawczo-ratownicza SAR
• VC-130 – wersja do transportu osobistości
• WC-130 – wersja rozpoznania meteorologicznego
• CC-130 – kanadyjskie oznaczenie samolotów Hercules.

Użytkownicy

Polski C-130E

Na zielono zaznaczono dawnych użytkowników (Angola, Wietnam), na niebiesko obecnych

Aktualni użytkownicy

Algieria Arabia Saudyjska Argentyna Australia Austria Bangladesz Belgia Boliwia Botswana Brazylia Czad Chile Dania Ekwador Egipt Erytrea Etiopia Filipiny Francja Gabon Grecja Hiszpania Holandia

Honduras Indie Indonezja Iran Irlandia Irak Izrael Japonia Jemen Jordania Kamerun Kanada Katar Kolumbia Korea Południowa Kuwejt Liberia Libia Malezja Meksyk Maroko Nowa Zelandia Niger Nigeria Norwegia

Oman Pakistan Peru Polska Portugalia Południowa Afryka Rumunia Singapur Sri Lanka Stany Zjednoczone Sudan Szwecja Tajlandia Tajwan Tunezja Turcja Urugwaj Wenezuela Włochy Zambia Zjednoczone Emiraty Arabskie

Byli użytkownicy

• Angola
• Wielka Brytania
• Wietnam Południowy

Herculesy w Polsce

Od 2009 roku użytkownikiem maszyn typu C-130E Hercules jest także lotnictwo polskie. W ramach bezzwrotnej pożyczki na cele wojskowe, wynegocjowanej w 2004 roku przez rządy polski i amerykański, maszyny te dostarczano do Polski etapowo, pierwsza maszyna wylądowała na lotnisku w Powidzu 24 marca 2009, a ostatnia (szósta) 22 sierpnia 2012 roku. Rząd amerykański, w ramach funduszu FMF (Foreign Military Financing) wyasygnował na ich modernizację w zakładach Lockheeda 98 mln USD. Mają służyć w polskich Siłach Powietrznych około 20 lat, choć dwa z nich brały udział jeszcze w wojnie wietnamskiej.

Herculesy są na wyposażeniu 33 Bazy Lotnictwa Transportowego w Powidzu. Polskie Herculesy mają być wykorzystywane m.in. do transportu ludzi, sprzętu, ewakuacji medycznej, akcji ratowniczych, niesienia pomocy humanitarnej w kraju i za granicą, a także desantowania żołnierzy i ładunków. W czerwcu 2017 roku polski Hercules po raz pierwszy brał udział w europejskim zaawansowanym ćwiczeniu lotnictwa transportowego EAATTC 17-3 w Saragossie.

14 kwietnia 2021 Ministerstwo Obrony Narodowej poinformowało o podpisaniu umowy z rządem USA, dotyczącej zakupu 5 używanych samolotów transportowych C-130H Hercules, które uzupełnić mają dotychczas eksploatowane samoloty C-130E. Maszyny zakupiono poprzez procedurę EDA.

Bibliografia

• Walter J. Boyne: Beyond the Horizons: The Lockheed Story. Nowy Jork: St. Martin's Press, 1998. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• C-130 na oficjalnej stronie producenta (ang.)
• Lista samolotów C-130 używanych przez polskie lotnictwo
• Opis wszystkich wersji samolotu C-130 Hercules, oraz specyfikacje i zdjęcia. (ang.)
• Navy.mil – Charakterystyki techniczne samolotu C-130G US Navy. history.navy.mil. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-09-06)]. (ang.).
• Opis C-130 Hercules w witrynie US Navy. navy.mil. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-05-27)]. (ang.).
• Aircraft.co.za – Fotografie i opis Herculesa w nowozelandzkiej witrynie Aircraft. aircraft.co.za. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-08-18)]. (ang.).
• Dokładna specyfikacja samolotu C-130J autorstwa Lockheed. c-130j.ca. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-24)]. (ang.).
• Artykuł Willis Hawkins And The Genesis Of The Hercules o konstruktorze Herculesa i genezie powstania samolotu. codeonemagazine.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-03-10)]. (ang.).
• Militarium.net – Monografia C-130 Hercules z opisami wszystkich wersji oraz użytkowników cz. 1 i cz. 2 (pol.)