Mahonia

Mahonia
	; Mahonia pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	berberysowate
Rodzaj	mahonia
	Nazwa systematyczna
	Mahonia Nutt.; Gen. 1: 211. 14 Jul 1818
	Typ nomenklatoryczny
	Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.
Synonimy
	Odostemon Rafinesque;
	Odostemon Rafinesque;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Mahonia, ościał (Mahonia Nutt.) – rodzaj roślin z rodziny berberysowatych o problematycznej pozycji taksonomicznej. Przez wielu taksonomów bywa często łączony z rodzajem berberys Berberis, ale wciąż jest zwykle wyróżniany przez ogrodników^[5], wciąż też pojawiają się w piśmiennictwie naukowym koncepcje zachowania tego rodzaju^[6]. Gdy jest wyodrębniany zalicza się do niego ok. 45^[7] do 60 gatunków^[4]. Obejmuje krzewy i niskie drzewa występujące naturalnie w Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej, w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej^[4]. W Polsce uprawiana i dziczejąca jest mahonia pospolita Mahonia aquifolium (= Berberis aquifolium^[8])^[9]. Jako zdziczały i już zadomowiony podawany jest także mieszaniec Mahonia × decumbens^[9].

Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, w tym zwłaszcza Mahonia japonica i mahonia pospolita M. aquifolium. Korzenie wielu gatunków wykorzystywane były leczniczo przez Indian północnoamerykańskich^[10].

Morfologia i anatomia

Mahonia lomariifolia

Pokrój: Pozbawione cierni krzewy i niskie drzewa o wysokości od 0,3 do 8 m^[4]. Drewno i korzenie żółto zabarwione^[10].
Liście: Skrętoległe, siedzące lub ogonkowe (ogonek do 14 cm długości). Zimotrwałe i nieparzysto-pierzaste^[4], przy czym listków jest od 3 do 41^[10]. Listki całobrzegie lub w różnym stopniu ząbkowane, w tym także z bardzo ostrymi, kłującymi ząbkami^[4].
Kwiaty: Obupłciowe, zebrane w kilka do kilkunastu pęczków tworzących grona lub wiechy^[4] wzniesione lub zwisające^[10]. Kwiatostany osiągają od 3 do 35 cm długości i wsparte są podobnymi do liści podsadkami. Szypułki kwiatowe osiągają od 1,5 do 24 mm i wsparte są przysadkami krótszymi lub dłuższymi od szypułki^[4]. Okwiat jest żółty, rzadziej pomarańczowy, biały lub czerwonofioletowy^[10] i składają się nań 3 okółki kielicha i jeden okółek płatków korony. Pręcików jest 6. Zalążnia owalna z 1–7 zalążkami. Szyjka słupka bardzo krótka – do 3 mm, zachowuje się na szczycie owocu^[4].
Owoce: Soczyste^[10] jagody (tylko u M. fremontii owoce są suche^[10]) barwy niebieskiej lub czarnej, często sino nabiegłe. Zawierają po 1–7 nasion^[4].

Systematyka

Ujęcie taksonomiczne rodzaju i jego relacja w stosunku do rodzaju berberys Berberis pozostaje od początku XIX wieku przedmiotem debaty naukowej^[6]. Różni autorzy wyodrębniali oba rodzaje lub łączyli je w jeden (Berberis sensu lato), przy czym zwłaszcza w miarę publikowania kolejnych dowodów molekularnych przewagę zyskiwać zaczął pogląd drugi^[11]^[12], w efekcie w bazach taksonomicznych często rodzaje te są łączone jako Berberis^[13]^[14]. Mimo dowodów na parafiletyczny charakter rodzaju Mahonia wciąż nie ma ustalonego rozwiązania w zakresie taksonomii tych roślin^[6]. Tradycyjny podział roślin między tymi dwoma rodzajami opiera się na kryteriach morfologicznych^[15], przy czym kluczową cechą diagnostyczną są liście podzielone w rodzaju Mahonia i pojedyncze w rodzaju Berberis^[15]. Znaczenie taksonomiczne tego kryterium zostało podważone po analizach różnic we wzorach użyłkowania pojedynczych liści świadczące o bliższych związkach filogenetycznych niektórych roślin z roślinami o liściach złożonych (typowych dla starszych przedstawicieli tej grupy) niż z innymi roślinami o liściach pojedynczych. W efekcie wyodrębnianie rodzaju Berberis w oparciu o to kryterium morfologiczne tworzyło sztuczną grupę obejmującą gatunki o różnym pochodzeniu^[11]. W 2017 opublikowana została propozycja, bazująca na analizie molekularnej szerokiej grupy gatunków, z której wynika, że celowe jest wyodrębnienie w grupie Berberis-Mahonia czterech rodzajów obejmujących odpowiednio cztery główne linie rozwojowe zachowujące okrojone (wąsko ujmowane) rodzaje Berberis (≡ Berberis s.str.) i Mahonia oraz Alloberberis (≡ Mahonia sect. Horridae) i Moranothamnus (≡ Berberis claireae)^[6].

Niezależnie od problemów z klasyfikacją gatunków tu zaliczanych rodzaj należy do podplemienia Berberidinae (wspólnie z ×Mahoberberis C. K. Schneid., Berberis L., Ranzania T.Ito) i plemienia Berberideae z podrodziny Berberidoideae w rodzinie berberysowatych (Berberidaceae) zaliczanej do jaskrowców (Ranunculales)^[14]^[2].

Wykaz gatunków akceptowanych w obrębie tego rodzaju według The Plant List^[7]

Mahonia annamica Gagnep.
Mahonia bealei (Fortune) Pynaert
Mahonia bodinieri Gagnep.
Mahonia borealis Takeda
Mahonia bracteolata Takeda
Mahonia breviracema Y.S. Wang & P.G. Xiao
Mahonia cardiophylla T.S. Ying & Boufford
Mahonia chiapensis Lundell
Mahonia conferta Takeda
Mahonia decipiens C.K. Schneid.
Mahonia duclouxiana Gagnep.
Mahonia ehrenbergii (Kunze) Fedde
Mahonia eurybracteata Fedde
Mahonia eutriphylla Fedde
Mahonia fordii C.K. Schneid.
Mahonia fortunei (Lindl.) Fedde
Mahonia fremontii (Torr.) Fedde
Mahonia gracilipes (Oliv.) Fedde
Mahonia hancockiana Takeda
Mahonia higginsiae (Munz) Ahrendt
Mahonia hypoleuca Takeda
Mahonia imbricata T.S. Ying & Boufford
Mahonia japonica (Thunb.) DC.
Mahonia leptodonta Gagnep.
Mahonia longibracteata Takeda
Mahonia longipes (Standl.) Standl.
Mahonia microphylla T.S. Ying & G.R. Long
Mahonia monyulensis Ahrendt
Mahonia muelleri I.M. Johnst.
Mahonia napaulensis DC.
Mahonia nitens C.K. Schneid.
Mahonia oiwakensis Hayata
Mahonia paucijuga C.Y. Wu ex S.Y. Bao
Mahonia pinifolia Lundell
Mahonia polyodonta Fedde
Mahonia pycnophylla (Fedde) Takeda
Mahonia retinervis P.G. Xiao & Y.S. Wang
Mahonia roxburghii (DC.) Takeda
Mahonia russellii N.P. Taylor
Mahonia setosa Gagnep.
Mahonia shenii Chun
Mahonia sheridaniana C.K. Schneid.
Mahonia subimbricata Chun & F. Chun
Mahonia taronensis Hand.-Mazz.
Mahonia trifoliolata (Moric.) Fedde

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-09] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Junsheng Ying, David E. Boufford & Anthony R. Brach: Mahonia Nuttall. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-03-01].
↑ Alan T. Whittemore: Berberis. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-03-01].
↑ ^a ^b ^c ^d Yu, Chih-Chieh; Chung, Kuo-Fang. Why Mahonia? Molecular recircumscription of Berberis s.l., with the description of two new genera, Alloberberis and Moranothamnus. „Taxon”. 66, 6, s. 1371-1392, 2017.
↑ ^a ^b Mahonia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-03-01].
↑ Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-03-01].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 113, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. I. Trees and shrubs. London: Macmillan, 1988, s. 82. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b Jorge S. Marroquín, Joseph E. Laferrière. Transfer of Specific and Infraspecific Taxa from Mahonia to Berberis. „Journal of the Arizona-Nevada Academy of Science”. 30, 1, s. 53-55, 1997.
↑ Young-Dong Kim, Sung-Hee Kim, Leslie R. Landrum. Taxonomic and phytogeographic implications from ITS phylogeny in Berberis (Berberidaceae). „Journal of Plant Research”. 117, 3, s. 175–182, 2004.
↑ Berberis. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-15].
↑ ^a ^b Genus: Berberis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-07-15].
↑ ^a ^b Leslie Walter Allam Ahrendt. Berberis and Mahonia A taxonomic revision. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 57, s. 1-480, 1961.

Bibliografia

Władysław Bugała: Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1991. ISBN 83-09-00013-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-09] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].

[china-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Junsheng Ying, David E. Boufford & Anthony R. Brach: Mahonia Nuttall. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-03-01].

[america-5] Alan T. Whittemore: Berberis. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-03-01].

[yu-6] Yu, Chih-Chieh; Chung, Kuo-Fang. Why Mahonia? Molecular recircumscription of Berberis s.l., with the description of two new genera, Alloberberis and Moranothamnus. „Taxon”. 66, 6, s. 1371-1392, 2017.

[tpl-7] Mahonia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-03-01].

[tpl2-8] Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-03-01].

[checklist-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 113, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[philips-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. I. Trees and shrubs. London: Macmillan, 1988, s. 82. ISBN 0-333-73003-8.

[marroc-11] Jorge S. Marroquín, Joseph E. Laferrière. Transfer of Specific and Infraspecific Taxa from Mahonia to Berberis. „Journal of the Arizona-Nevada Academy of Science”. 30, 1, s. 53-55, 1997.

[young-12] Young-Dong Kim, Sung-Hee Kim, Leslie R. Landrum. Taxonomic and phytogeographic implications from ITS phylogeny in Berberis (Berberidaceae). „Journal of Plant Research”. 117, 3, s. 175–182, 2004.

[tpl3-13] Berberis. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-15].

[grin-14] Genus: Berberis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-07-15].

[ahrendt-15] Leslie Walter Allam Ahrendt. Berberis and Mahonia A taxonomic revision. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 57, s. 1-480, 1961.

[5]

[6]

[7]

[4]

[8]

[9]

[1]

[2]

[3]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]