Wikipedia

Makak japoński

gatunek małpy

Makak japoński[12][13] (Macaca fuscata) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Spośród wszystkich dziko żyjących naczelnych jego areał sięga najdalej na północ i obejmuje japońskie wyspy Kiusiu, Sikoku i Honsiu[14]. Zwierzę znane jest ze swych zdolności uczenia się. Występuje w japońskiej mitologii, literaturze i sztuce.

Makak japoński
Macaca fuscata
(Blyth, 1875)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Rodzaj

makak

Gatunek

makak japoński

Synonimy
Podgatunki
  • M. f. fuscata (Blyth, 1875)
  • M. f. yakui Kuroda, 1941[10]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Taksonomia

edytuj

Gatunek zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1875 roku brytyjski zoolog Edward Blyth nadając mu nazwę Macacus fuscatus[8]. Miejsce typowe to Japonia[8][15][16]. Wcześniejsze prawidłowe nazwy – Macacus speciosus Isidore’a Geoffroy’a Saint-Hilaire’ego z 1826 roku oraz Williama Ogilby’ego z 1838 roku – zostały uznane przez Międzynarodową Komisją Nomenklatury Zoologicznej za nieważne dla zasad pierwszeństwa, aby uniknąć zamieszania nomenklatorycznego[3]. Okazy typowe to seria syntypów ze zbiorów Rijksmuseum van Natuurlijke Historie w Lejdzie: czaszka i luźne kości samicy (sygnatura RMNH.MAM.39404)[17]; czaszka i luźne kości samicy (sygnatura RMNH.MAM.39405)[18]; czaszka i luźne kości młodocianego osobnika o nieokreślonej płci[19]; zamontowana skóra dorosłej samicy (sygnatura RMNH.MAM.45486)[20]; zamontowana skóra (sygnatura RMNH.MAM.54921.b)[21], czaszka i luźne kości (sygnatura RMNH.MAM.54921.a)[22] bardzo starego samca; zamontowana skóra samca (sygnatura RMNH.MAM.54922)[23]; zamontowana skóra samicy (sygnatura RMNH.MAM.54923)[24]; zamontowana skóra samicy (sygnatura RMNH.MAM.54924)[25]; zamontowana skóra (sygnatura RMNH.MAM.54925.b)[26] i szkielet wraz z luźnymi kośćmi (sygnatura RMNH.MAM.54925.a)[27] młodocianej samicy; zamontowana skóra młodocianej samicy (sygnatura RMNH.MAM.54926)[28]; szkielet wraz z luźnymi kośćmi samca (sygnatura RMNH.MAM.54927)[29]; zamontowany szkielet osobnika nieznanej płci(sygnatura RMNH.MAM.54928)[30]; oraz czaszka i luźne kości samca (sygnatura RMNH.MAM.54929)[31]. Okazy (sygnatury RMNH.MAM.39404, 39405, 39406, 45486, 54921.a, 54921.b, 54922, 54923, 54924, 54925.a, 54925.b, 54926 i 54928) zebrał pomiędzy styczniem 1823 roku a grudniem 1829 roku Philipp Franz von Siebold natomiast okazy (sygnatury RMNH.MAM.54927 i 54929) zebrał pomiędzy styczniem 1830 roku a grudniem 1834 roku Heinrich Bürger[32]. Podgatunek yakui formalnie nazwał w 1941 roku japoński ornitolog i teriolog Nagamichi Kuroda nadając mu nazwę Macaca fuscata yakui[10]. Miejsce typowe to Yaku-shima, Prefektura Kagoshima, Japonia[33][34]. Holotyp według oryginalnego opisu to skóra młodego samca (nr. 497) z prywatnej kolekcji Nagamichiego Kurody w Tokio[33], który zebrał 2 lipca 1905 roku kolekcjoner Alan Owston[33]. Okaz uległ zniszczeniu w wyniku pożaru podczas II wojny światowej w maju 1945 roku[33].

M. fuscata należy do grupy gatunkowej fascicularis[35]. Wydaje się, że M. fuscata przybył do Japonii poprzez przodka prawdopodobnie podobnego lub identycznego jak M. mulatta z Półwyspu Koreańskiego do Kiusiu-zachodnie Honsiu w środkowym plejstocenie[36]. Podczas jednego lub dwóch okresów lodowcowych około 0,63–0,43 mln lat temu nastąpiło obniżenia poziomu morza, co najwyraźniej zaowocowało powstaniem teraz już zatopionych mostów lądowych[36]. Najstarsze skamieniałości makaków znalezione w Japonii to ząb trzonowy i kość ramienna, które są podobne do tych występujących u M. fuscata[36]. Ich wiek jest trudny do ustalenia, ale dzięki powiązaniu ich ze skamieniałościami trąbowców, są one wstępnie datowane na wiek jednego lub drugiego z tych mostów lądowych; skamieniałości makaków z Półwyspu Koreańskiego są mniej więcej w tym samym wieku[36].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[35][37].

Etymologia

edytuj
  • Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongo makaka i zaadoptowaną przez Buffona w 1766 roku[38].
  • fuscata: łac. fuscatus „ciemny”, od fuscare „przyciemnić, zaciemnić”, od fuscus „mrok, ciemny, czarny”[39].
  • yakui: Yaku-shima, Japonia[10].

Zasięg występowania

edytuj

Makak japoński występuje w zależności od podgatunku[35][12]:

  • M. fuscata fuscata – makak japoński – Wyspy Japońskie na południe od cieśniny Tsugaru, na wyspach Honsiu, Sikoku i Kiusiu oraz w pobliżu wysepek Kōjima, Kashima, Awajishima, Shodoshima i Kinkazan.
  • M. fuscata yakui – makak pacyficzny – Wyspy Japońskie (wyspa Yaku-shima, około 60 km na południe od Kiusiu).

Morfologia

edytuj

Cechą charakterystyczną makaka japońskiego jest goła, czerwona twarz, którą okala dłuższa sierść, przypominająca grzywę[14]. Długość ciała (bez ogona) samic 46,4–60,1 cm, samców 47,2–65 cm, długość ogona samic 8,1 cm, samców 8,7 cm; masa ciała samic 4–13,8 kg, samców 5,6–18,4 kg[36][13][37].

Makaki japońskie są w dużej mierze czworonożne. Samice spędzają na drzewach więcej czasu niż samce. Małpy te są doskonałymi pływakami – zaobserwowano, że są w stanie przepłynąć ponad pół kilometra. Lubią kąpiele w gorących źródłach, licznych w Japonii.

Dymorfizm płciowy jest nieznacznie widoczny w wielkości zwierząt – samce charakteryzują się nieco większą masą i długością ciała niż samice. Dodatkowo wydaje się, że istnieje korelacja pomiędzy masą ciała i klimatem – małpy z bardziej północnych, chłodniejszych obszarów ważą więcej niż te z cieplejszych rejonów Japonii[40].

Futro może mieć różny odcień brązowego – od żółtawego aż po prawie szary. Jest doskonałym przystosowaniem do życia w chłodnym klimacie, ponieważ jego grubość rośnie, jak spada temperatura otoczenia, co pozwala małpom przetrwać mrozy do nawet –20 °C[40].

Ekologia

edytuj

Środowisko

edytuj

Siedliskiem makaków jest las tropikalny, liściasty i iglasty.

Ze względu na to, że Wyspy Japońskie rozciągają się południkowo łukiem o długości ok. 3 tys. km, a więc duża jest rozpiętość szerokości geograficznej i większą część kraju zajmują góry, habitat makaka japońskiego jest bardzo różnorodny pomiędzy skrajnymi punktami jego występowania. W południowym krańcu występowania populacji habitat zawiera subtropikalne lasy wiecznie zielone, natomiast w krańcu północnym, szczególnie w regionach górzystych, zawiera lasy subarktyczne, pokryte przez wiele miesięcy śniegiem. Stąd też nazywane są również małpami śnieżnymi (ang. snow monkeys). Makaki w Parku Małp Jigokudani znane są z odwiedzania zimą gorących źródeł, w których się ogrzewają. Środowiska te różnią się przede wszystkim temperaturą, co wiąże się z różnym okresem wegetacji roślin. Najwyższy punkt, w którym zaobserwowano populację makaków japońskich, leżał na wysokości 3180 m[40].

Rozmnażanie

edytuj

Okres rozrodczy u makaków trwa od października do marca. W pierwszym okresie życia dziecka samica zabiera je wszędzie ze sobą. Młode zaczynają raczkować po około 20 dniach. Po okresie miesiąca zaczynają wspinać się na plecy matki, która w ten sposób nosi je ze sobą[41].

Zachowanie

edytuj

Makaki japońskie wykształciły behawioralny mechanizm zabezpieczający je przed obniżeniem temperatury ciała w czasie chłodnych zim – w ciągu dnia spędzają dużo czasu na wygrzewaniu się na południowych stokach, a w nocy śpią na gałęziach drzew liściastych, na których śnieg zbiera się w niewielkim stopniu[41]. Co więcej, często zbierają się w grupy w celu utrzymania ciepła, a samice częściej do tego celu wybierają swoje potomstwo niż inne dorosłe samice[42].

Średnia wielkość grupy makaków japońskich to około 40 osobników, ale występuje duże zróżnicowanie – od 10 do nawet 160 osobników.  W grupach obserwowane są złożone zachowania społeczne, z wyraźnie zaznaczoną hierarchią, zarówno wśród samców, jak i samic[41]. Makaki cechuje także specyficzny rodzaj wokalizacji (ang. „coo call”), za pomocą którego lokalizują członków grupy oraz utrzymują kontakt wewnątrzgrupowy[43].

Pożywienie

edytuj

Makaki japońskie są wszystkożerne, ich dieta składa się z owadów, krabów, jaj ptaków, a także ponad 200 gatunków roślin. Dieta różni się w zależności od habitatu, a także zmienia się sezonowo[40].

Badania naukowe

edytuj

Makaki japońskie są coraz częściej wykorzystywane jako zwierzęta laboratoryjne. Badania etologiczne tego gatunku są prowadzone od ponad 50 lat, co przyczyniło się do lepszego zrozumienia ich behawioru i ekologii. Ze względu na wysoki poziom inteligencji, złożone zachowania społeczne oraz łagodną naturę są popularne w badaniach neuronaukowych, między innymi do badania aktywności neuronalnej przy wykonywaniu złożonych poznawczo zadań[44].

Status zagrożenia

edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[11].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Nazwa błędnie utworzona, Cuvier nie opublikował nazwy rodzajowej[1].
  2. ↑ a b Nazwa nieważna dla zasady pierwszeństwa na mocy uprawnień ICZN[3].
  3. ↑ Kombinacja nazw.
  4. ↑ Nomen nudum.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Fooden i Aimi 2005 ↓, s. 77.
  2. ↑ F. Cuvier: Macaque á face rouge. W: É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier: Histoire naturelle des mammifères: avec des figures originales, coloriées, dessinées d’aprèsdes animaux vivans. T. 5. Paris: Chez A. Belin, 1824, s. ryc. xlvii. (fr.).
  3. ↑ a b ICZN. Opinion 920. Inuus fuscatus Blyth, 1875 (Mammalia): validated under the Plenary Powers. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 27 (2), s. 77–78, 1970. (ang.). 
  4. ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire: Macaque. Macacus. Mam. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 9. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D'Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1826, s. 589. (fr.).
  5. ↑ C.J. Temminck: Coup-d’oeil sur la faune des iles de la Sonde et de l’empire du Japon: discours préliminaire, destiné à servir d’introduction à la Faune du Japon. Leiden: Musée des Pays-Bas, 1835, s. xxii. (fr.).
  6. ↑ W. Ogilby: The Menageries. The Natural History of Monkeys, Opossums, and Lemurs. Cz. 1. London: Charles Knight, 1838, s. 364, 396, seria: The Library of Entertaining Knowledge. (ang.).
  7. ↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 32. (ang.).
  8. ↑ a b c E. Blyth. Catalogue of mammals and birds of Burma. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 44 (2. Extra number), s. 6, 1875. (ang.). 
  9. ↑ P. Schweyer: Der Schädel des Inuus Speciosus Japanensis, sein Variationskreis und Zahnbau. München: Anthropologisch-zoologische Untersuchung, 1909, s. 1–192. (niem.).
  10. ↑ a b c N. Kuroda: A monograph of the Japanese mammals exclusive of Sirenia and Cetacea. Tokyo & Osaka: The Sanseido Company, 1942, s. 273. (jap.).
  11. ↑ a b K. Watanabe & K. Tokita, Macaca fuscata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-26] (ang.).
  12. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  13. ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 183, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  14. ↑ a b Jiří Gaisler, Jan Zejda, Ssaki świata, 1997.
  15. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca fuscata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-26].
  16. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca fuscata (Blyth, 1875). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
  17. ↑ RMNH.MAM.39404. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  18. ↑ RMNH.MAM.39405. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  19. ↑ RMNH.MAM.39406. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  20. ↑ RMNH.MAM.45486. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  21. ↑ RMNH.MAM.54921.b. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  22. ↑ RMNH.MAM.54921.a. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  23. ↑ RMNH.MAM.54922. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  24. ↑ RMNH.MAM.54923. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  25. ↑ RMNH.MAM.54924. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  26. ↑ RMNH.MAM.54925.b. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  27. ↑ RMNH.MAM.54925.a. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  28. ↑ RMNH.MAM.54926. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  29. ↑ RMNH.MAM.54927. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  30. ↑ RMNH.MAM.54928. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  31. ↑ RMNH.MAM.54929. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-18]. (niderl. • ang.).
  32. ↑ Fooden i Aimi 2005 ↓, s. 79–82.
  33. ↑ a b c d Fooden i Aimi 2005 ↓, s. 82.
  34. ↑ 金子 之史 & 前田喜四雄 / Y. Kaneko & K. Maeda. 日本人の研究者による哺乳類の学名と模式標本のリス卜 / A list of scientific names and the types of mammals published by Japanese researchers. „哺乳類科学 / Mammalian Science”. 42 (1), s. 10, 2002. (jap. • ang.). 
  35. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 224. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  36. ↑ a b c d e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 647. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  37. ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 145. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  38. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.). 
  39. ↑ fuscata, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-18] (ang.).
  40. ↑ a b c d Primate Factsheets: Japanese macaque (Macaca fuscata) Taxonomy, Morphology, & Ecology [online], pin.primate.wisc.edu [dostęp 2017-06-01] (ang.).
  41. ↑ a b c WebCite query result [online], www.webcitation.org [dostęp 2017-06-01] (ang.).
  42. ↑ Masataka Ueno, Masayuki Nakamichi, Japanese macaque (Macaca fuscata) mothers huddle with their young offspring instead of adult females for thermoregulation, „Behavioural Processes”, 129, 2016, s. 41–43, DOI: 10.1016/j.beproc.2016.05.008 [dostęp 2017-06-01].
  43. ↑ Takafumi Furuyama, Kohta I. Kobayasi, Hiroshi Riquimaroux, Role of vocal tract characteristics in individual discrimination by Japanese macaques (Macaca fuscata), „Scientific Reports”, 6 (1), 2016, DOI: 10.1038/srep32042, ISSN 2045-2322, PMID: 27550840, PMCID: PMC4994087 [dostęp 2017-06-01] (ang.).
  44. ↑ Tadashi Isa i inni, Japanese macaques as laboratory animals, „Experimental Animals”, 58 (5), 2009, s. 451–457, ISSN 1881-7122, PMID: 19897928 [dostęp 2017-06-01].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Makak_japoński&oldid=75293426”
  NODES
INTERN 1