Wikipedia

Marsylia

miasto we Francji, stolica regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: marsylia – rodzaj paproci z rodziny marsyliowatych.

Marsylia (fr. Marseille, ⓘ; oksyt. Marselha) – miasto w południowej Francji, nad Morzem Śródziemnym, ok. 100 km na południowy zachód od Alp. Jest drugim co do wielkości miastem w kraju, po Paryżu. Miasto w granicach administracyjnych gminy liczy ok. 900 000 mieszkańców, natomiast zespół miejski Marsylii w zależności od źródła liczy od 1 380 000[3] do 1 614 501 mieszkańców[4]. Wraz z sąsiadującymi gminami tworzy metropolię Métropole d'Aix-Marseille-Provence(inne języki) z liczbą ludności na poziomie 1 898 561 osób[5]. Jest stolicą regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże i departamentu Delta Rodanu. Od wschodnich przedmieść Marsylii do granicy z Włochami rozciąga się Lazurowe Wybrzeże. Miasto jest otoczone przez Park Narodowy Calanques.

Marsylia
Marseille
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Francja

Region

 Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże

Departament

Delta Rodanu

Mer

Benoît Payan[1]

Powierzchnia

240,62 km²

Wysokość

0–652 m n.p.m.

Populacja (2018)
• liczba ludności
• gęstość


868 277[2]
3600 os./km²

Nr kierunkowy

491

Kod pocztowy

13001-13016

Tablice rejestracyjne

13

Położenie na mapie Francji
Mapa konturowa Francji, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Marsylia”
Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Marsylia”
Położenie na mapie regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże
Mapa konturowa regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Marsylia”
Ziemia43°17′N 5°22′E/43,283333 5,366667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Założona przez Greków z Fokai ok. roku 600 p.n.e. jako Μασσαλία (Massalia). Jest najstarszym miastem we Francji[6].

Marsylia jest dużym węzłem komunikacyjnym z jednym z największych portów morskich(inne języki) w Europie, międzynarodowym lotniskiem, które obsłużyło w 2019 roku ponad 10,1 miliona pasażerów, rozbudowaną siecią autostrad i linią kolei dużych prędkości TGV. Ponadto, w Marsylii funkcjonują dwie linie metra.

Marsylia była Europejską Stolicą Kultury 2013[7]. Na przedmieściach Marsylii działa ITER, ośrodek naukowy z pierwszym reaktorem termonuklearnym[8].

Geografia

edytuj

Położenie

edytuj

Marsylia położona jest w południowo-wschodniej Francji, w historycznym regionie Prowansja. Jest stolicą zarazem regionu administracyjnego Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, jak i departamentu Delta Rodanu. Od południa i zachodu miasto oblewają wody Morza Śródziemnego, a dokładniej Zatoki Lwiej w przypadku zachodniego wybrzeża miasta.

Na wschód od miasta rozciągają się Calanque, śródziemnomorskie fiordy, strome wcięcia w skałach wapiennych tworzące dolinki. Otoczona masywami l’Estaque(inne języki) i l’Étoile(inne języki) na północy, masywem Garlaban(inne języki) na wschodzie, masywem Saint-Cyr(inne języki) i górą Mont Puget(inne języki) na południowym wschodzie oraz masywem Marseilleveyre(inne języki) na południu. Miasto położone jest ok. 100 km na południowy zachód od Alp, a dokładniej Alp Prowansalskich.

Klimat

edytuj

Marsylia znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[9][10] typu śródziemnomorskiego[11], z łagodnymi zimami i ciepłymi, miejscami gorącymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi 20 °C w dzień i 11 °C w nocy[12][13].

Średnia temperatura trzech najchłodniejszych miesięcy – grudnia, stycznia i lutego wynosi około 12–13 °C w dzień i 4 °C w nocy[12][13]. Sezon z letnimi temperaturami trwa pół roku, od maja do października. W najcieplejszych miesiącach roku – lipcu i sierpniu, średnie temperatury w dzień wynoszą około 29–30 °C w ciągu dnia, 19–20 °C w nocy, a średnia dobowa temperatura morza wynosi ok. 22 °C[14]. Temperatury powyżej 30 °C występują w 50 dniach rocznie, głównie w lipcu i sierpniu (średnio po 20 dni w każdym tym miesiącu)[13]. Kwiecień ma charakter przejściowy, ze średnią temperaturą około 19 °C w ciągu dnia i 9,5 °C w nocy[12][13], pod względem temperatury i nasłonecznienia przypomina pierwszą połowę maja w Polsce. W marcu i listopadzie średnie temperatury w dzień wynoszą około 16 °C[12][13]. Miasto ma 2800–2900 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 140 h (średnio 4,5 godziny dziennie, około 4 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do około 370 h[13] (średnio 12 godzin czystego słońca na dobę, około 1/3 więcej niż w Polsce) w lipcu.

Średnia temperatura i opady dla Marsylii (Observatoire de Marseille, w centrum)
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 12,5 13,3 16,6 18,4 23,0 26,4 29,1 29,3 24,6 20,7 15,5 12,9 20,2
Średnie dobowe temperatury [°C] 9,0 9,4 12,3 14,0 18,3 21,6 24,3 24,6 20,3 16,9 12,0 9,7 16,0
Średnie temperatury w nocy [°C] 5,6 5,5 8,0 9,6 13,7 16,8 19,5 19,8 16,0 13,1 8,5 6,4 11,9
Opady [mm] 58,4 30,4 22,5 61,9 34,3 23,9 8,9 29,7 107 94,4 64,1 50,4 586
Średnie usłonecznienie [h] 150 156 215 245 293 326 366 327 254 205 156 143 2836
Źródło: infoclimat.fr[12] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, 1991–2020, wysokość 40 m n.p.m., 2,5 km od morza)
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[14]
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
13,3 12,8 13,1 14,4 17,3 20,9 21,9 22,5 21,9 19,3 17,4 15,0 17,5

Historia

edytuj

Marsylia została założona ok. 600 p.n.e. przez Greków z Fokai i początkowo nosiła nazwę Massalia. Była pierwszym greckim polis w zachodniej Europie. W 49 p.n.e. została zdobyta przez Juliusza Cezara i włączona do rzymskiej prowincji Gallia Narbonensis. Przez kolejne 500 lat była częścią Cesarstwa Rzymskiego i korzystała z okresu pokoju (Pax Romana).

W roku 476 zdobyta przez Wizygotów, następnie przez Burgundów i Ostrogotów. Od VI wieku należała do państwa Franków. Za panowania Karola Wielkiego stała się głównym średniowiecznym frankońskim portem handlowym. W 879 roku została podporządkowana królestwu Arelat, a w X wieku Prowansji. Od 1246 roku hrabiami Prowansji byli władcy z kolejnych linii dynastycznych Andegawenów francuskich. Po ich wygaśnięciu, w 1481 roku została ostatecznie wcielona wraz z całą Prowansją do królestwa Francji. W średniowieczu miała status wolnego miasta.

W czasach nowożytnych stała się ważnym portem i bazą floty francuskiej. Po licznych buntach przeciw władzy Paryża została za czasów Ludwika XIV ściślej podporządkowana rządowi centralnemu, a portu strzegły wybudowane nad miastem forty. W 1720 roku miasto nawiedziła epidemia dżumy, która zdziesiątkowała jego populację.

Po wybuchu rewolucji francuskiej i ogłoszeniu I Republiki mieszkańcy Marsylii entuzjastycznie wsparli nowy rząd, a śpiewana przez ochotników z Marsylii pieśń Marsz wojenny Armii Renu została nazwana Marsylianką i stała się hymnem republiki. W XIX wieku Marsylia zaczęła się gwałtownie rozwijać wraz z postępującą rewolucją przemysłową i podbojami kolonialnymi Francji w północnej Afryce (od 1830 roku). Jej znacznie wzrosło jeszcze bardziej po otwarciu Kanału Sueskiego (1869), który skrócił drogę morską z portów Europy do Azji.

Podczas II wojny światowej została zbombardowana i znaczna jej część uległa zniszczeniu.

Demografia

edytuj
 
Panorama Marsylii

Marsylia jest drugim, po Paryżu największym miastem we Francji i trzecią, po Paryżu i Lyonie aglomeracją w kraju. Według danych na rok 2013 miasto zamieszkiwały 855 393 osoby[15]. Gęstość zaludnienia wynosiła 3555 osób/km². Zgodnie z danymi Demographia: World Urban Areas, zespół miejski liczy 1 380 000 mieszkańców na obszarze 689 km², przy gęstości zaludnienia wynoszącej 2003 osób/km²[3]. Natomiast zgodnie z danymi francuskiego urzędu statystycznego, jednostka miejska Marsylii (Unité urbaine de Marseille - Aix-en-Provence(inne języki)) liczy 1 614 501 mieszkańców na powierzchni 1758 km², przy gęstości zaludnienia wynoszącej 918 osób/km²[4].

W wyniku imigracji głównie ludności arabskiej do Francji, która znacząco nasiliła się od lat 70. XX wieku zmieniła się znacząco demografia tego miasta. Niegdyś miasto zamieszkiwała ludność głównie wyznania chrześcijańskiego, a na początku XXI wieku szacuje się, że już co trzeci mieszkaniec Marsylii jest wyznawcą islamu[16][17].

Wyznania religijne:

  • Katolicy: 739,930 osób / 68.5% w 2019[18]
  • Muzułmanie: 200,000 / 25%[19][20]
  • Ateiści / niereligijni: 156.000 / 14.5%

Gospodarka

edytuj
 
Panorama

Marsylia jest dużym ośrodkiem przemysłowym i handlowym. Miasto jest jednym z głównych ośrodków przemysłu hutniczego we Francji. Rozwinięty jest również przemysł stoczniowy, lotniczy, rafineryjny, petrochemiczny, włókienniczy i spożywczy. Znaczną część gospodarki miasta stanowi turystyka.

W mieście znajduje się dzielnica ekonomiczna Euroméditerranée(inne języki), gdzie znajdują się najwyższe budynki w Marsylii: Tour CMA-CGM(inne języki) (147 m), Tour La Marseillaise (136 m), H99(inne języki) (99 m, w budowie), Tour Mirabeau(inne języki) (85 m)[21] i La Porte Bleue (56 m)[22].

Transport

edytuj

Transport morski

edytuj

W mieście znajduje się jeden z największych portów morskich w Europie: Port Marsylia(inne języki).

Transport lotniczy

edytuj

Miasto jest obsługiwane przez międzynarodowy port lotniczy Marsylia, który obsłużył w 2019 roku ponad 10,1 miliona pasażerów.

Transport drogowy

edytuj

Miasto przecina kilka autostrad:

Transport kolejowy

edytuj
 
 
Pociąg dużych prędkości TGV oraz pociąg regionalny TER Provence-Alpes-Côte d’Azur na dworcu Gare de Marseille-Saint-Charles (pierwsza grafika). Mapa sieci kolei regionalnej TER Provence-Alpes-Côte d’Azur (druga grafika).

Marsylia ma połączenie linią kolei dużych prędkości TGV z wieloma ośrodkami miejskimi położonymi na północ od miasta, m.in. z Paryżem, Lyonem, Nîmes i Valence (poprzez linie LGV Méditerranée-LGV Rhône-Alpes-LGV Sud-Est). Dodatkowo planowana jest linia szybkiej kolei LGV Provence-Alpes-Côte d’Azur(inne języki) z Marsylii, poprzez Niceę i Cannes do Włoch, która ma zastąpić obecną linię kolejową Marseille – Ventimiglia. Do 2019 roku kursowały tędy międzynarodowe pociągi dużych prędkości Eurostar, których trasy zostały czasowo ograniczone ze względu na Pandemię COVID-19.

Kursują tędy także pociągi regionalne, przewoźników: TER Provence-Alpes-Côte d’Azur(inne języki) oraz Zou!(inne języki).

Najważniejszym dworcem jest Gare de Marseille-Saint-Charles. Inne stacje kolejowe to m.in. Gare de Marseille-Blancarde, Gare de La Pomme czy Gare de Saint-Marcel.

Komunikacja miejska

edytuj
 
 
 
 
Metro w Marsylii. Tramwaje w Marsylii. Autobusy w Marsylii. Promy w Marsylii.

Komunikacja miejska w Marsylii:

Głównym centrum przesiadkowym jest Saint-Charles obejmujący stację metra Saint-Charles(inne języki), dworzec autobusowy Marseille Saint-Charles(inne języki) oraz dworzec kolejowy Gare de Marseille-Saint-Charles.

Turystyka

edytuj

Atrakcje turystyczne

edytuj
  • Kościół St. Victor (1365)
  • bazylika Notre-Dame z lat 1853–1864,
  • stara katedra La Major z XII wieku,
  • nowa katedra La Mayor z lat 1852–1896,
  • zamek d’If (1531),
  • Muzeum Starej Marsylii (Maison Diamantée Musée du Vieux Marseille) z 1576,
  • fort św. Jana w starym porcie z XVII wieku,
  • ratusz XVII wieku,
  • neogotycki kościół św. Wincentego à Paulo z lat 1855–1886,
  • blok mieszkalny Unité d’habitation (1952) inspirowany formą i funkcją transatlantyku[23] autorstwa Le Corbusiera będący przykładem ikonicznego oraz wpływowego budynku modernistycznego XX wieku (jest na liście UNESCO od 2016)[24],
  • Musée d’Histoire de Marseille (1983),
  • Muzeum Cywilizacji Europejskich i Śródziemnomorskich (Mucem) zostało otwarte w starym porcie w 2013 i wyposażone w charakterystyczny podniebny most[25].

Ponadto na turystyczną atrakcyjność miasta wpływ ma również to, że hymn Francji nosi nazwę Marsylianka.

W maju 2009 Rada Unii Europejskiej wybrała Marsylię jako jedną (obok słowackich Koszyc) z Europejskich Stolic Kultury na 2013 rok[7].

W XX wieku działał Konsulat Generalny RP w Marsylii. Obecnie w Południowej Francji działają polskie konsulaty honorowe: we Montpellier (125 km na zachód od centrum Marsylii) i w Nicei (ok. 155 km na wschód od centrum Marsylii). Najbliższy Konsulat Generalny RP znajduje się w Lyonie (278 km na północ od centrum miasta), natomiast główna Ambasada Polski we Francji z siedzibą w Paryżu znajduje się ok. 662 km na północny zachód od centrum Marsylii[26].

Sport

edytuj
 
Stadion Stade Vélodrome o pojemności 67 394 widzów, główna arena klubu Olympique Marsylia.

Znane osoby urodzone w Marsylii

edytuj

Miasta partnerskie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Le socialiste Benoît Payan élu maire de Marseille [online], lemonde.fr, 21 grudnia 2020 [dostęp 2021-01-11].
  2. ↑ Populations légales 2018 [online] [dostęp 2021-03-22].
  3. ↑ a b Demographia: World Urban Areas – Demographia, lipiec 2022.
  4. ↑ a b Unité urbaine 2020 de Marseille-Aix-en-Provence (00759) – insee.fr.
  5. ↑ Intercommunalité-Métropole de Métropole d’Aix-Marseille-Provence (200054807) – insee.fr.
  6. ↑ Roger Duchêne et Jean Contrucci, Marseille: 2 600 ans d’histoire, Paris, Fayard, 1998, 862 16 p. de planches ill. ISBN 2-213-60197-6.
  7. ↑ a b Future European Capitals of Culture. ec.europa.eu. [dostęp 2011-10-12].
  8. ↑ Reaktor termonuklearny ITER – Komputer Świat, 2021.
  9. ↑ Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
  10. ↑ Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
  11. ↑ World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
  12. ↑ a b c d e Info Climat France. (fr.).
  13. ↑ a b c d e f g Fiche climatologique. Statistiques 1991−2020 et records. Marignane. (fr.).
  14. ↑ a b Marseille average sea temperature – seatemperature.org.
  15. ↑ Insee – Chiffres clés: Commune de Marseille (13055) [online], insee.fr [dostęp 2016-09-26].
  16. ↑ „Research suggests that somewhere between 30 per cent and 40 per cent of the population is Muslim”, „Muslims make up almost one-third of Marseille’s population”, Muslims in Marseille, Open Society Foundations, 20 September 2011 by Vincent Geisser, a scholar of Islam and immigration at the French National Centre for Scientific Research and Françoise Lorcerie.
  17. ↑ A survey of high-school students carried out in 2000–2001 suggests that 30–40 per cent of young people have a Muslim background, F. Lorcerie, „Cités cosmopolites. Sur les identités sociales des lycéens marseillais” (Cosmopolitan estates. On the social identities of high-school students of Marseille), Report for FASILD, IREMAMCNRS, Aix-en-Provence, January 2005. Survey carried out with V. Geisser and L. Panafit.
  18. ↑ Archdiocese of Marseille [online], Catholic hierarchy, 1 stycznia 2020.
  19. ↑ Ethan Katz, Harvard University Press, The Burdens of Brotherhood: Jews and Muslims from North Africa to France, s. 11, ISBN 978-0-674-08868-9, Cytat: Today, 80,000 Jews and 200,000 Muslims, many sharing North African heritage, live in Marseille..
  20. ↑ Alexander B. Murphy, The European Culture Area: A Systematic Geography, s. 11, ISBN 978-0-7425-7906-4, Cytat: The French port city of Marseille alone has 200,000 Muslims in its population of 1,400,000, as well as some 50 mosque..
  21. ↑ Tour Mirabeau [online], emporis.com.
  22. ↑ La Porte Bleue [online], emporis.com.
  23. ↑ BAUWELT – Paradies, 56 Meter über dem Erdboden.
  24. ↑ Agnès Cathou, Le Corbusier sur sa "Cité radieuse" : "soleil, espace, verdure", et liberté [online], France Culture, 31 sierpnia 2020 [dostęp 2024-05-14] (fr.).
  25. ↑ https://www.mucem.org.
  26. ↑ Polska we Francji. Placówki.. .gov.pl. [dostęp 2022-09-28].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj


 
Stary Port w Marsylii, widok nocą z parku Pharo
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marsylia&oldid=75309287”
  NODES
Intern 2
iOS 5
mac 1
multimedia 1
os 75
web 2