Menachem Begin

Menachem Begin
‏מנחם בגין‎
	; Menachem Begin (1978)
Imię i nazwisko po urodzeniu	Menachem Begin
Data i miejsce urodzenia	16 sierpnia 1913 ; Brześć, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	9 marca 1992 ; Tel Awiw
	Premier Izraela
Okres	od 20 czerwca 1977; do 10 października 1983
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Icchak Rabin
Następca	Icchak Szamir
	Minister obrony
Okres	od 28 maja 1980; do 5 października 1981
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Ezer Weizman
Następca	Ariel Szaron
Okres	od 14 lutego 1983; do 23 lutego 1983
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Ariel Szaron
Następca	Mosze Arens
	Minister komunikacji
Okres	od 20 czerwca 1977; do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Aharon Uzan
Następca	Me’ir Amit
	Minister spraw zagranicznych
Okres	od 23 października 1979; do 10 marca 1980
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Mosze Dajan
Następca	Icchak Szamir
	Minister sprawiedliwości
Okres	od 20 czerwca 1977; do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Chajjim Josef Cadok
Następca	Szemu’el Tamir
	Minister pracy i opieki społecznej
Okres	od 20 czerwca 1977; do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Następca	Jisra’el Kac
	Minister transportu
Okres	od 20 czerwca 1977; do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Gad Ja’akowi
Następca	Me’ir Amit
	Minister rolnictwa
Okres	od 19 czerwca 1983; do 10 października 1983
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Simcha Erlich
Następca	Pesach Grupper
	Minister bez teki w 13., 14. i 15. rządzie
Okres	od 15 czerwca 1967; do 6 sierpnia 1970
Przynależność polityczna	Gahal
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

^ⓘMenachem Begin^[a]^[1] (hebr. מנחם בגין, ur. 3 sierpnia^?/16 sierpnia 1913 w Brześciu, zm. 9 marca 1992 w Tel Awiwie) – izraelski polityk, działacz syjonistyczny, przywódca Bejtaru w Polsce, żołnierz Armii Andersa, lider podziemnej organizacji militarnej Irgun, premier Izraela w latach 1977–1983, pierwszy prawicowy szef rządu izraelskiego w historii państwa – stał na czele osiemnastego i dziewiętnastego rządu Izraela. Poseł do Knesetu w latach 1949–1984. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1978 (razem z prezydentem Egiptu Anwarem as-Sadatem)^[2].

Życiorys

Młodość

Urodził się jako syn Ze’ewa-Dowa i Hasji Beginów^[a], najmłodszy z trojga dzieci. Odebrał tradycyjne wykształcenie, rok nauki w chederze, następnie religijna szkoła syjonistyczna, od 14 roku życia uczęszczał do polskiej szkoły rządowej. Jako dziecko należał do organizacji skautowej Ha-Szomer Ha-Cair, natomiast w wieku 16 lat związał się z rewizjonistycznym, młodzieżowym ruchem narodowo-radykalnym Bejtar^[3]. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył w 1935^[4]. W 1938 został przywódcą Bejtaru w Polsce^[4]. Koncentrował się na szkoleniach wojskowych (organizowanych nieoficjalnie przez rząd II RP), przygotowując siły do walki zbrojnej w Palestynie o utworzenie państwa żydowskiego, przeciwko Arabom i Brytyjczykom^[5]^[6]^[7].

II wojna światowa

Po agresji Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 uciekł do Wilna^[4], które po krótkiej okupacji przez Armię Czerwoną zostało w październiku 1939 przekazane przez ZSRR Litwie. Po okupacji Litwy przez Armię Czerwoną 15 czerwca 1940 i jej aneksji przez ZSRR 3 sierpnia 1940 został aresztowany przez NKWD, przetrzymywany w więzieniu na Łukiszkach w Wilnie i skazany na osiem lat łagru na Syberii^[4]. Zwolniony w 1942 r. na mocy układu Sikorski-Majski wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armii Andersa)^[4]. Jej dowódca, generał Anders, latem 1942 ewakuował polskich żołnierzy z ZSRR do Iranu.

Jako kapral podchorąży Armii Polskiej na Wschodzie przybył do Palestyny. W Palestynie kilkuset żydowskich żołnierzy zdezerterowało, za cichym przyzwoleniem polskiego dowództwa^[8], by zasilić w przeważającej mierze kadry podziemia wojskowego Hagany. W odróżnieniu od nich Begin przed odejściem z Armii Andersa uzyskał zwolnienie z przysięgi wojskowej^[9], a dopiero następnie wstąpił w struktury Irgunu i stanął na ich czele.

W Izraelu

W walce o utworzenie państwa żydowskiego Begin był zwolennikiem stosowania terroru. Brał m.in. udział w przygotowywaniu zamachu na Hotel Króla Dawida w Jerozolimie, w którym 26 lipca 1946 zginęło 91 osób (41 Palestyńczyków, 28 Brytyjczyków, 17 Żydów, 2 Ormian oraz Rosjanin, Grek i Egipcjanin). 27 kwietnia 1947 na jego rozkaz, w odwecie za wykonanie wyroku śmierci na członkach Irgunu, terroryści powiesili dwóch porwanych żołnierzy brytyjskich, co wywołało antysemickie zamieszki w Wielkiej Brytanii. Radykalna postawa Begina doprowadziła go do konfliktu z większością liderów ruchu syjonistycznego. Jest obarczany odpowiedzialnością za masakrę ludności palestyńskiej w Dajr Jasin w dniach 9–11 kwietnia 1948, gdzie zginęło od 107 do 120 Palestyńczyków. Informacje o masakrze były jednym z powodów masowego exodusu Palestyńczyków (ok. 750 000 uchodźców) ze spornych terytoriów. W tym okresie Begin był najbardziej poszukiwanym człowiekiem w Palestynie, żył pod kilkoma przybranymi nazwiskami, często zapuszczając brodę.

Po powstaniu państwa Izrael w maju 1948 Begin rozpoczął karierę polityczną. Założył partię Herut (Wolność) i został jej pierwszym przewodniczącym. Begin był charyzmatycznym liderem prawicowej opozycji, często występującym w parlamencie i na publicznych demonstracjach.

W latach 50. był przywódcą ruchu sprzeciwiającego się przyjęciu reparacji od Niemiec. Według Eliezera Sudita, współorganizatora nieudanego zamachu na Konrada Adenauera w 1952, zaangażowany w ten spisek był również Begin. Śmierć kanclerza RFN miała w założeniu storpedować negocjacje porozumienia o odszkodowaniach za Holocaust^[10]. Po Kampanii Sueskiej z 1956 przeciwstawiał się wycofaniu Izraela z Półwyspu Synaj. W 1965 Herut i Partia Liberalna zjednoczyły się, tworząc partię Gahal pod przywództwem Begina. Podczas wojny sześciodniowej w czerwcu 1967, Gahal dołączył do rządu jedności narodowej, zaś Begin po raz pierwszy wszedł do rządu na stanowisku ministra bez teki, pełniąc tę funkcję do sierpnia 1970^[4].

Później w połączeniu z innymi ugrupowaniami prawicowymi Gahal przerodził się w prawicowy blok Likud (Jedność), z ramienia którego Begin objął 20 czerwca 1977 urząd premiera^[4]. W polityce wewnętrznej wspierał żydowskie osadnictwo na terytoriach okupowanych (tzw. Samaria i Judea), prowadząc m.in. kampanie na rzecz powrotu do Izraela Żydów rosyjskich i etiopskich.

Przeszedł do historii wraz z prezydentem Anwarem Sadatem jako negocjator izraelsko-egipskiego traktatu pokojowego w 1979. Obaj przywódcy za doprowadzenie do podpisania porozumienia otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla (16 grudnia 1978). W rezultacie zawartych porozumień, na wiosnę 1982 Begin przeprowadził ewakuację Półwyspu Synaj^[4].

W czerwcu 1981 podjął kontrowersyjną decyzję o zbombardowaniu przez izraelskie lotnictwo wojskowe irackiego ośrodka nuklearnego w Osirak, w pobliżu Bagdadu, mimo sprzeciwu m.in. lewicowej opozycji z Szimonem Peresem na czele.

Przez cały okres swoich rządów Begin był zwolennikiem zwalczania OWP. W ramach tych działań w 1978 izraelska armia przeprowadziła operację „Litani”, a w 1982 rozpoczęła inwazję zbrojną na Liban. W miarę narastania strat w izraelskich siłach zbrojnych oraz pod wpływem wydarzeń w obozach Sabra i Szatila, za które Begina obarczono odpowiedzialnością polityczną, nasiliły się protesty społeczeństwa izraelskiego przeciwko jego rządowi.

15 września 1983 Begin ustąpił z urzędu premiera i wycofał się z życia politycznego. Przyczyną był pogarszający się stan zdrowia. Cierpiał na cukrzycę i chorobę serca^[11]. Po śmierci żony popadł w depresję i opuszczał mieszkanie głównie w celu odwiedzenia jej grobu^[11]. Następnie pisał publikacje o współczesnej historii Izraela oraz wspomnienia z ZSRR (m.in. wydany w Polsce „Czas białych nocy”).

Zmarł 9 marca 1992 w Tel Awiwie.

Życie prywatne

Od 29 maja 1939 żonaty z Alizą Arnold. Miał z nią syna – Ze’ewa (również polityka) i dwie córki^[11].

Upamiętnienie

W Izraelu upamiętniają Begina m.in. ulice jego imienia w Tel Awiwie, Ramat ha-Szaron, Ramat Ganie czy Sederot^[12] Menahem Begin – zachodnia obwodnica Jerozolimy. W Jerozolimie także mieści się Centrum Pamięci Menahema Begina^[13].

W Polsce znajduje się tablica pamiątkowa w holu Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego (2001)^[14] oraz informacja na tablicy MSI umieszczonej na fasadzie gmachu Dawnego Żydowskiego Domu Akademickiego, gdzie jako student Wydziału Prawa UW mieszkał Menachem Begin^[15].

W filmie Atak na Entebbe w reżyserii Irvina Kershnera w rolę Begina wcielił się David Opatoshu^[16].

Zobacz też

Uwagi

↑ ^a ^b Zdarza się, że przypisuje mu się imię i nazwisko Mieczysław Biegun. Jednak ani jego biografowie (Eric Silver, Avi Shilon, Ofer Grosbard, Daniel Gordis), ani jego teczka z Uniwersytetu Warszawskiego sprawdzana przez dr. Piotra Gontarczyka tego nie potwierdzają. W wykazie wykładów i ćwiczeń z roku 1931, gdy rozpoczął studia, figuruje jako Menachem Begin. Podobnie w II Sprawozdaniu Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem za rok szkolny 1929/1930. Za: Jan Kociszewski, Phillip Earl Steele, Menachem Begin. Polak „urodzony w Jerozolimie”, w: Rzeczpospolita Plus Minus nr 276, 2021-11-26.

Przypisy

↑ Philip EarlP.E. Steele Philip EarlP.E., Steele: Niesamowita kariera fake newsa o Menachemie Beginie [online], wpolityce.pl, 8 grudnia 2021 [dostęp 2023-11-19] (pol.).
↑ Menachem Begin – z Armii Andersa do walki o państwo Izrael. sww.w.szu.pl. [dostęp 2018-05-13]. (pol.).
↑ Hanna Węgrzynek: Begin Menachem w Żydzi Polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Demart, 2010, s. 29. ISBN 978-83-7427-392-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Menachem Begin, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-05-13] (ang.).
↑ Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon. Jerzy Tomaszewski (red.). Warszawa: Cyklady, 2001, s. 34. ISBN 83-86-85958-X.
↑ „Betar” – film dok., reż. Robert Kaczmarek, scen. Piotr Gontarczyk.
↑ Jarosław Sołtys: Sanacyjna Polska pomagała syjonistom. 2004-12-14. [dostęp 2012-05-16].
↑ Generał Władysław Anders wydał polskiej żandarmerii poufny rozkaz nieścigania zbiegów.
↑ Stefan Korboński: Żydzi w czasie okupacji. [dostęp 2009-01-16]. (pol.).
↑ Zabić kanclerza RFN, „Gazeta Wyborcza”, 13 czerwca 2006 [dostęp 2020-05-06] .
↑ ^a ^b ^c Menachem Begin, Prime Minister (1913–1992). biography.com. [dostęp 2018-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-14)]. (ang.).
↑ Bulwar.
↑ The Menachem Begin Heritage Center.
↑ Tablica upamiętniająca Menachema Begina (ul. Krakowskie Przedmieście 26/28).
↑ Michał Pilich: Warszawska Praga. Przewodnik. Warszawa: Fundacja Centrum Europy, 2005, s. 47. ISBN 83-9223305-7-9.
↑ Atak na Entebbe w bazie IMDb (ang.)

Bibliografia

JamesJ. Feron JamesJ., Menachem Begin, Guerrilla Leader Who Became Peacemaker [online], nytimes.com, 10 marca 1992 [dostęp 2014-03-04] (ang.).
Begin’s Legacy / The man who transformed Israel, haaretz.com
Menachem Begin (ang.) – profil na stronie Knesetu.

Galeria

Menachem Begin na spotkaniu przywódców Betaru w Warszawie 1939 (w pierwszym rzędzie pierwszy z lewej). Pierwszy z prawej Włodzimierz Żabotyński
Begin po aresztowaniu przez NKWD 1940
Menachem Begin w mundurze Armii Polskiej na Wschodzie, Tel Awiw-Jafa, grudzień 1942. Obok żona Aliza.
Menachem Begin (w pierwszym rzędzie pierwszy z lewej) w mundurze Armii Polskiej na Wschodzie, Palestyna, grudzień 1942. Obok żona Aliza.
Menachem Begin w sierpniu 1948
Anwar Sadat, Jimmy Carter i Menachem Begin, Camp David 17 września 1978
Tablica upamiętniająca Menachema Begina w holu Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego

[Biegun-1] Zdarza się, że przypisuje mu się imię i nazwisko Mieczysław Biegun. Jednak ani jego biografowie (Eric Silver, Avi Shilon, Ofer Grosbard, Daniel Gordis), ani jego teczka z Uniwersytetu Warszawskiego sprawdzana przez dr. Piotra Gontarczyka tego nie potwierdzają. W wykazie wykładów i ćwiczeń z roku 1931, gdy rozpoczął studia, figuruje jako Menachem Begin. Podobnie w II Sprawozdaniu Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem za rok szkolny 1929/1930. Za: Jan Kociszewski, Phillip Earl Steele, Menachem Begin. Polak „urodzony w Jerozolimie”, w: Rzeczpospolita Plus Minus nr 276, 2021-11-26.

[2] Philip EarlP.E. Steele Philip EarlP.E., Steele: Niesamowita kariera fake newsa o Menachemie Beginie [online], wpolityce.pl, 8 grudnia 2021 [dostęp 2023-11-19] (pol.).

[sww.w.szu.pl-3] Menachem Begin – z Armii Andersa do walki o państwo Izrael. sww.w.szu.pl. [dostęp 2018-05-13]. (pol.).

[4] Hanna Węgrzynek: Begin Menachem w Żydzi Polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Demart, 2010, s. 29. ISBN 978-83-7427-392-3.

[Encyclopaedia_Britannica-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Menachem Begin, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-05-13] (ang.).

[6] Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon. Jerzy Tomaszewski (red.). Warszawa: Cyklady, 2001, s. 34. ISBN 83-86-85958-X.

[7] „Betar” – film dok., reż. Robert Kaczmarek, scen. Piotr Gontarczyk.

[8] Jarosław Sołtys: Sanacyjna Polska pomagała syjonistom. 2004-12-14. [dostęp 2012-05-16].

[9] Generał Władysław Anders wydał polskiej żandarmerii poufny rozkaz nieścigania zbiegów.

[10] Stefan Korboński: Żydzi w czasie okupacji. [dostęp 2009-01-16]. (pol.).

[11] Zabić kanclerza RFN, „Gazeta Wyborcza”, 13 czerwca 2006 [dostęp 2020-05-06] .

[biography.com-12] Menachem Begin, Prime Minister (1913–1992). biography.com. [dostęp 2018-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-14)]. (ang.).

[13] Bulwar.

[14] The Menachem Begin Heritage Center.

[15] Tablica upamiętniająca Menachema Begina (ul. Krakowskie Przedmieście 26/28).

[16] Michał Pilich: Warszawska Praga. Przewodnik. Warszawa: Fundacja Centrum Europy, 2005, s. 47. ISBN 83-9223305-7-9.

[17] Atak na Entebbe w bazie IMDb (ang.)

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]