Mniejszość niemiecka w Polsce
Mniejszość niemiecka w Polsce – największa liczebnie spośród ustawowo uznawanych mniejszości narodowych w Polsce[1].
Obecnie mniejszość niemiecka w Rzeczypospolitej Polskiej to obywatele Polski narodowości niemieckiej, którzy zadeklarowali swoją niemiecką narodowość w ramach spisów powszechnych organizowanych na terenie państwa polskiego.
Historia
edytujZe względów historycznych i historyczno-geograficznych miejscem zamieszkania tej mniejszości są tereny, które w czasach historycznych znajdowały się na pograniczu polsko-niemieckim. Z historycznego punktu widzenia na wzrost lub spadek liczby obywateli państwa polskiego pochodzenia niemieckiego największy wpływ miały wypadki dziejowe związane z:
- powstanie państwa zakonu krzyżackiego na terenach ziemi dobrzyńskiej i chełmińskiej a później opanowanie przez ten zakon terenów Prusów i prowadzona przez zakon polityka kolonizacji niemieckiej na całym obszarze nadbałtyckim od Pomorza Gdańskiego aż do Królewca;
- Odpadnięcie od Polski Śląska, Pomorza Zachodniego oraz ziemi lubuskiej. Wieloletnie panowanie dynastii niemieckich na tym obszarze oraz germanizacja dynastii rodzimych. Polityka germanizacyjna władz pruskich, która doprowadziła do znacznej germanizacji tych obszarów;
- Kolonizacja na prawie niemieckim;
- rozbiór i upadek państwa polskiego, germanizacja ludności polskiej pod zaborem niemieckim i masowe osadnictwo niemieckie na terenach zaboru pruskiego. Osadnictwo to przybrało rozmiary oficjalnej polityki kolonizacyjnej rządu pruskiego Ottona von Bismarcka;
- zmiany granic po drugiej wojnie światowej i ich przesunięcie na tzw. linię Odry i Nysy. Zmiany te dotyczą ziem niezaliczających się do byłego zaboru pruskiego;
- masowe wysiedlanie ludności niemieckiej przez cofające się jednostki armii niemieckiej i kontynuacja tego procesu przez aliantów i władze PRL w latach 1945–1950[2].
Pojęcie mniejszości narodowych pojawiło się, jako przedmiot zainteresowania badaczy i polityków, dopiero po I wojnie światowej. Według spisu powszechnego z 1931 r. w Polsce zamieszkiwało wówczas ok. 30% obywateli narodowości innej niż polska. Mniejszość niemiecka szacowana była na 734 tys. i pozycjonowało ją to na 5. miejscu[3].
Stan obecny
edytujPochodzenie
edytujObecnie na mniejszość niemiecką w Polsce składają się głównie mieszkańcy narodowości niemieckiej sprzed 1939 r. i ich potomkowie na tzw. Ziemiach Odzyskanych, którzy po przejęciu tych terenów przez państwo polskie zadeklarowali chęć pozostania na tych ziemiach i uniknęli wysiedlenia po II wojnie światowej.
Część mniejszości niemieckiej m.in. z przyczyn ekonomicznych, ale nie tylko, emigrowała na stałe do Niemiec przy różnych okazjach. Po upadku komunizmu i otwarciu granic w latach 90. XX w. ożywiły się kontakty mniejszości niemieckiej z Niemcami.
Dane statystyczne (2002)
edytujWedług wyników spisu powszechnego z 2002 r. narodowość niemiecką deklarowało 152 897 osób (0,4% mieszkańców Polski), spośród których 147 094 miało obywatelstwo polskie, co jest zgodnie z ustawą warunkiem koniecznym zaliczenia do niemieckiej mniejszości narodowej w Polsce. Najwięcej Niemców zamieszkuje w województwie opolskim – 106 855 osób[a] (69,9% wszystkich zamieszkałych w Polsce Niemców) oraz w województwie śląskim – 31 882 osób (20,8% ogółu Niemców w Polsce), w pozostałych województwach mieszka ich łącznie 14 160 (9,3% ogółu Niemców w Polsce). Znaczący udział w ogóle mieszkańców Niemcy mają tylko w województwie opolskim – 10%. W pozostałych województwach stanowią niewielki odsetek mieszkańców: 0,67% w województwie śląskim, 0,32% w warmińsko-mazurskim i 0,1% w pomorskim. Najniższy odsetek (0,005%) Niemcy stanowią w województwie lubelskim i świętokrzyskim.
| Województwo | Liczba ludności | Liczba Niemców ogółem | Odsetek | Liczba Niemców należących do mniejszości |
|---|---|---|---|---|
| województwo dolnośląskie | 2 907 212 | 2158 | 0,074 | 1792 |
| województwo kujawsko-pomorskie | 2 069 321 | 717 | 0,034 | 636 |
| województwo lubelskie | 2 199 054 | 112 | 0,005 | 84 |
| województwo lubuskie | 1 008 954 | 651 | 0,064 | 513 |
| województwo łódzkie | 2 612 890 | 325 | 0,012 | 263 |
| województwo małopolskie | 3 232 408 | 261 | 0,008 | 181 |
| województwo mazowieckie | 5 124 018 | 574 | 0,011 | 351 |
| województwo opolskie | 1 065 043 | 106 855 | 10,033 | 104 399 |
| województwo podkarpackie | 2 103 837 | 116 | 0,006 | 76 |
| województwo podlaskie | 1 208 606 | 85 | 0,007 | 65 |
| województwo pomorskie | 2 179 900 | 2319 | 0,106 | 2016 |
| województwo śląskie | 4 742 874 | 31 882 | 0,672 | 30 531 |
| województwo świętokrzyskie | 1 297 477 | 70 | 0,005 | 42 |
| województwo warmińsko-mazurskie | 1 428 357 | 4535 | 0,317 | 4311 |
| województwo wielkopolskie | 3 351 915 | 1013 | 0,03 | 820 |
| województwo zachodniopomorskie | 1 698 214 | 1224 | 0,072 | 1014 |
| Ogółem | 38 230 080 | 152 897 | 0,4 | 147 094 |
Dane statystyczne (2011)
edytujZgodnie z informacjami zawartymi w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań z 2011 r. odnotowano w sumie 147,8 tys. osób deklarujących przynależność niemiecką (jako jedyną narodowość niemiecką wskazało jedynie 44,5 tys. osób, 103,3 tys. osób połączyło narodowość niemiecką z polską, 74,5 tys. osób zadeklarowało narodowość niemiecką jako pierwszą, 73,3 tys. jako drugą)[4]. Miastem z największym udziałem Niemców jest Biała Prudnicka (32,2%)[5].
| Województwo | Liczba mieszkańców | Z tego Niemcy | Procentowo |
|---|---|---|---|
| województwo opolskie | 1 016 212 | 78 595 | 7,73 |
| województwo śląskie | 4 630 366 | 35 187 | 0,76 |
| województwo warmińsko-mazurskie | 1 452 147 | 4843 | 0,33 |
| województwo pomorskie | 2 276 174 | 4830 | 0,21 |
| województwo zachodniopomorskie | 1 722 885 | 3535 | 0,21 |
| województwo lubuskie | 1 022 843 | 1846 | 0,18 |
| województwo dolnośląskie | 2 915 241 | 5032 | 0,17 |
| województwo kujawsko-pomorskie | 2 097 635 | 2507 | 0,12 |
| województwo wielkopolskie | 3 447 441 | 3421 | 0,10 |
| województwo łódzkie | 2 538 677 | 1489 | 0,06 |
| województwo mazowieckie | 5 268 660 | 2937 | 0,06 |
| województwo małopolskie | 3 337 471 | 1315 | 0,04 |
| województwo podlaskie | 1 202 365 | 438 | 0,04 |
| województwo lubelskie | 2 175 700 | 819 | 0,04 |
| województwo podkarpackie | 2 127 286 | 590 | 0,03 |
| województwo świętokrzyskie | 1 280 721 | 430 | 0,03 |
| Polska | 38 511 824 | 147 814 | 0,38 |
Dane statystyczne (2021)
edytujZgodnie z informacjami zawartymi w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań z 2021 r. odnotowano w sumie 144,2 tys. osób deklarujących przynależność niemiecką, co oznacza spadek o 3,6 tys. w porównaniu z danymi sprzed 10 lat.
| Województwo | Liczba mieszkańców | Z tego Niemców | Procentowo |
|---|---|---|---|
| Województwo opolskie | 954 133 | 59 911 | 6,28% |
| Województwo śląskie | 4 402 536 | 27 923 | 0,63% |
| Województwo dolnośląskie | 2 904 894 | 8978 | 0,31% |
| Województwo pomorskie | 2 357 320 | 7055 | 0,30% |
| Województwo wielkopolskie | 3 504 579 | 6306 | 0,18% |
| Województwo mazowieckie | 5 475 754 | 5318 | 0,10% |
| Województwo zachodniopomorskie | 1 647 530 | 5222 | 0,32% |
| Województwo warmińsko-mazurskie | 1 371 380 | 4717 | 0,34% |
| Województwo kujawsko-pomorskie | 2 019 680 | 3939 | 0,20% |
| Województwo lubuskie | 985 532 | 3478 | 0,35% |
| Województwo małopolskie | 3 415 178 | 3409 | 0,10% |
| Województwo łódzkie | 2 400 874 | 2378 | 0,10% |
| Województwo podkarpackie | 2 085 006 | 1757 | 0,08% |
| Województwo lubelskie | 2 052 340 | 1737 | 0,18% |
| Województwo świętokrzyskie | 1 192 985 | 1134 | 0.10% |
| Województwo podlaskie | 1 133 137 | 915 | 0,08% |
| Polska | 38 036 118 | 144 177 | 0,37% |
Organizacja
edytuj
Obecnie największym stowarzyszeniem mniejszości niemieckiej w Polsce jest Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim (TSKN)[7], zaś „jedyną organizacją Mniejszości Niemieckiej w Polsce, która nie jest finansowana przez rząd niemiecki”[8], lecz przez 11 112 płacących składki członków i Departament Kultury Mniejszości Narodowych w Warszawie, jest Rada Niemców Górnośląskich z siedzibą w Katowicach. Największą i najstarszą organizacją młodzieżową natomiast jest Związek Młodzieży Mniejszości Niemieckiej w RP.
TSKN regularnie (od 1991 r.) zgłasza swoich kandydatów w wyborach parlamentarnych z listy komitetu wyborczego „Mniejszość Niemiecka”. Komitet wyborczy mniejszości narodowej nie jest związany klauzulą zaporową 5% głosów w skali kraju, determinującą prawo do uczestniczenia w podziale mandatów w wyborach do Sejmu.
Mniejszość Niemiecka uzyskiwała:
- w 1991 – 7 mandatów poselskich 6 mandatów w okręgach wyborczych i 1 mandat z listy ogólnopolskiej przy 1,18% głosów oraz 1 mandat senatorski (Gerhard Bartodziej)
- w 1993 – 3 mandaty dla TSKN (0,44% głosów) oraz 1 mandat senatorski i 1 mandat poselski dla DFK
- w 1997 – 2 mandaty (16,96% głosów na Opolszczyźnie, 0,39% w skali kraju)
- w 2001 – 2 mandaty (13,62% głosów na Opolszczyźnie, 0,36% w skali kraju)
- w 2005 – 2 mandaty (12,92% głosów w województwie opolskim, 0,29% w skali kraju)
- w 2007 – 1 mandat (8,81% głosów w województwie opolskim, 0,20% w skali kraju)
- w 2011 – 1 mandat (8,50% głosów w województwie opolskim, 0,19% w skali kraju)
- w 2015 – 1 mandat (8,14% głosów w województwie opolskim, 0,18% w skali kraju)
- w 2019 – 1 mandat (7,90% głosów w województwie opolskim, 0,17% w skali kraju)
Język niemiecki w gminach i dwujęzyczne nazwy miejscowości
edytujJęzyk niemiecki (stan na 23 kwietnia 2012) wprowadzony jest jako pomocniczy w 22 gminach województwa opolskiego (Biała, Bierawa, Chrząstowice, Dobrodzień, Dobrzeń Wielki, Głogówek, Izbicko, Jemielnica, Kolonowskie, Komprachcice, Lasowice Wielkie, Leśnica, Murów, Prószków, Radłów, Reńska Wieś, Strzeleczki, Tarnów Opolski, Turawa, Ujazd, Walce, Zębowice[9]).
W 31 gminach województwa opolskiego i śląskiego wprowadzono 359 dodatkowych niemieckich nazw dla miast, wsi i ich części[10] (Biała, Bierawa, Chrząstowice, Cisek, Dobrodzień, Dobrzeń Wielki, Izbicko, Głogówek, Gogolin, Jemielnica, Kolonowskie, Komprachcice, Krzanowice, Lasowice Wielkie, Leśnica, Łubniany, Murów, Polska Cerekiew, Radłów, Reńska Wieś, Rudnik, Pawłowiczki, Popielów, Prószków, Sośnicowice, Strzeleczki, Tarnów Opolski, Turawa, Ujazd, Walce, Zębowice).
Zobacz też
edytuj
Uwagi
edytuj- ↑ Największy udział mają powiaty: opolski: 27 870, strzelecki: 17 635, kędzierzyńsko-kozielski: 13 989, krapkowicki: 13 175, prudnicki: 9 433, oleski: 8803 i kluczborski: 7 073.
Przypisy
edytuj- ↑ dane stat. MSWiA RP.
- ↑ John Dornberg: Germany’s Expellees and Border Changes – An Endless Dilemma?. [w:] germanlife.com [on-line]. German Life, June/July 1995. [dostęp 2015-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-15)]. (ang.).
- ↑ Uniwer. Wrocławski, Ł. Stręk, Wybrane problemy narodowościowe w II Rzeczypospolitej. kwsm.uni.wroc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-27)].
- ↑ https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5670/22/1/1/struktura_narodowo-etniczna.pdf.
- ↑ Łukasz Biły, Kolejne wyniki Spisu Powszechnego: Niemców najwięcej w Strzeleczkach i Białej [online], www.vdg.pl [dostęp 2021-06-01] (pol.).
- ↑ Tablice z ostatecznymi danymi w zakresie przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu oraz przynależności do wyznania religijnego [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-03-24] (pol.).
- ↑ Według własnych danych TSKN.
- ↑ danych ze strony domowej Rady Niemców Górnośląskich.
- ↑ Lista gmin wpisanych na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r.o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym do Urzędowego Rejestru Gmin, w których jest używany język pomocniczy. [dostęp 2013-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-20)].
- ↑ Lista gmin wpisanych do Rejestru gmin na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, 2012-03-08. [dostęp 2013-01-03]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Alastair Rabagliati, Participation of the German and Belarusian Minorities within the Polish Political System 1989-1999, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2001.
- Dariusz Matelski, Niemcy w Polsce w XX wieku, PWN, Warszawa-Poznań 1999.
- Dariusz Matelski, Krzysztof Pietkiewicz, Od Rzeczpospolitej wielu narodów do Rzeczpospolitej Polskiej – Polaków, [w:] Mniejszości narodowe na ziemiach polskich. Red. Krzysztof Pietkiewicz, Szreniawa 2018, s. 8–26.