Mołdawit
Mołdawit[1] (wełtawit, moldavit[2], vltavin[3]) – rodzaj zielonych, przezroczystych tektytów występujący głównie w iłach[4] południowych Czech i Moraw[3].
 Mołdawit, Czechy | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
SiO2(+Al2O3) |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
5,5 - 6,5 |
| Przełam |
muszlowy |
| Łupliwość |
brak |
| Układ krystalograficzny |
amorficzny |
| Topliwość |
1300 |
| Gęstość |
2,303 do 2,385 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
zielona |
| Rysa |
biała |
| Połysk |
szklisty |
| Współczynnik załamania |
1,48 – 1,50 (zmienny) |
Nazwa
edytujNazwa tej odmiany tektytów pochodzi od niemieckiej nazwy rzeki Wełtawa. Alternatywną nazwą języku polskim jest wełtawit[2].
Występowanie
edytujMołdawity głównie występują na Morawach i w Czechach, ale także znajdowany jest w Saksonii, Austrii i Szwajcarii[3]. W 2013 r. opisano występowanie ich na Dolnym Śląsku[5].
Opis
edytujMołdawity charakteryzują się nierówną powierzchnią, przezroczystością, zieloną barwę (butelkowa zieleń, czasem inne odcienie zieleni)[3]. Mają temperaturę topnienia 1300 °C[3], twardość wynosi od 5,5[1] do 6,5[3] w skali Mohsa, a gęstość waha się od 2,303 do 2,385 g/cm³, współczynnik załamania wynosi 1,48–1,50[6]. Pod względem chemicznym zawiera prawie 80% krzemionki, ponad 10% Al
2O
3 i domieszki K
2O, tlenków wapnia i manganu[3]. Największe okazy osiągają 0,5 kg, zwykle jednak ważą około 8 gramów[3]. Szacuje się, że do końca lat 80. XX znaleziono 55 tysięcy mołdawitów[6].
Uważa się, że mołdawity powstały w wyniku uderzenia meteorytu, który utworzył krater Ries na południu Niemiec[3]. Energia uderzenia prawdopodobnie doprowadziła do upłynnienia skał w miejscu spadku i wyrzucenia ich na odległość kilkuset kilometrów[4]. Wiek krateru szacuje się na 14,8 mln lat[4], zaś mołdawitów na ok. 14,4–14,9 mln lat (miocen)[6].
Kolekcjonerstwo
edytujKamień ten jest ceniony przez kolekcjonerów, a także jubilerów, którzy stosują go zarówno w postaci nieobrobionej, jak i szlifowanej[3]. W literaturze podaje się, że mołdawity odkryto w II połowie XVIII w.[1][3], jednak wśród kamieni szlachetnych i ozdobnych korony średzkiej ukrytej w połowie XIV wieku (skarb średzki) i znalezionej dopiero w 1988 r.[7] stwierdzono dwa zielone tektyty o charakterze powierzchni charakterystycznej dla mołdawitów[8].
W Czechach istnieje kilka muzealnych kolekcji mołdawitów, najczęściej jako część składowa większych zbiorów geologicznych czy mineralogicznych (Praga, Brno, České Budějovice). W Českým Krumlovie znajduje się muzeum poświęcone wyłącznie temu kamieniowi[9] (Muzeum vltavínů, ul. Panská 19, Český Krumlov).
Galeria
edytuj-
Pobrużdżona powierzchnia mołdawitu -
Typowa rzeźba powierzchni mołdawitu -
Mołdawit z Moraw, ciemniejszy od czeskich -
Wypolerowany mołdawit -
Mołdawit zanurzony w otoczaku
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Maślankiewicz 1987 ↓, s. 371.
- ↑ a b Ryka i Maliszewska 1991 ↓, s. 234, 391.
- ↑ a b c d e f g h i j k Żaba 2014 ↓.
- ↑ a b c Manecki 2010 ↓, s. 94.
- ↑ T. Brachaniec, Ł. Karwowski, K. Szopa, Pierwsze znalezisko polskich mołdawitów, „Acta Societ. Metheor. Polon.” (4), 2013, s. 37–38.
- ↑ a b c Ryka i Maliszewska 1991 ↓, s. 391.
- ↑ Pietrusiński i Witkowski 1996 ↓, s. 9, 49.
- ↑ Sachanbiński 1996 ↓, s. 70.
- ↑ Wełtawit. Kosmiczna fabryka szkła - AGATOWCYAGATOWCY [online], com.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Andrzej Manecki, Meteoryty. Oblicza gości z Kosmosu, Olszanica: Bosz, 2010, ISBN 978-83-7576-115-3, OCLC 751050672.
- K. Maślankiewicz, Kamienie szlachetne, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1987.
- Jerzy Pietrusiński, Jacek Witkowski (red.), Klejnoty monarsze. Skarb ze Środy Śląskiej, Wrocław: Monumentis Patriae, 1996, ISBN 83-905087-0-2, OCLC 831004077.
- wełtawit, [w:] Wacław Ryka, Anna Maliszewska, Słownik petrograficzny, wyd. II popr. i uzup., Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1991, ISBN 83-220-0406-0.
- Michał Sachanbiński, Kamienie szlachetne w klejnotach monarszych ze Środy Śląskiej, [w:] Jerzy Pietrusiński, Jacek Witkowski (red.), Klejnoty monarsze. Skarb ze Środy Śląskiej, 1996, s. 64–74, ISBN 83-905087-0-2.
- vltavin, [w:] J. Żaba, Ilustrowana Encyklopedia Skał i Minerałów, Chorzów: Videograf, 2014, s. 472–473.