Mocarstwo
Mocarstwo – państwo, które ze względu na swój potencjał militarny oraz ekonomiczny odgrywa ważną rolę na świecie, a zarazem siłami wpływów przewyższa inne państwa[1], wykazuje odpowiednią rolę, kreuje w znacznym stopniu stosunki międzynarodowe we wszelkich dziedzinach, posiada znaczne możliwości wewnętrzne (militarne, ekonomiczne etc.), w obu tych sferach wyraźnie górujące nad innymi państwami[a].
Tytuł mocarstwa odnosi się do państwa, którego wpływy zagraniczne są często uwarunkowane decyzjami polityki międzynarodowej kraju. Do mocarstw nie są więc zaliczane państwa stosujące politykę izolacjonizmu, samowystarczalności lub szerokiej neutralności, nawet jeśli posiadają siłę militarną i ekonomiczną porównywalną do mocarstw.
Typologia
edytuj
Hierarchia mocarstw świata – 4 kategorie (w oparciu m.in. o teorię zmiany siły)[3]:
- mocarstwo dominujące – posiadające znaczne wpływy globalne oraz we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych, mające przewagę nad innymi mocarstwami (hegemonia). W 1944 ten typ państw został określony mianem supermocarstwa w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych, Związku Radzieckiego i Wielkiej Brytanii[4]; zaś po 1945 roku rzeczywistymi supermocarstwami pozostały Stany Zjednoczone i Związek Radziecki, gdyż w praktyce istnienie większej liczby supermocarstw od 2 jest niemożliwe[5].
Po 1991 roku jedynym supermocarstwem pozostały Stany Zjednoczone, przez co były określane jako hipermocarstwo.
Do grona supermocarstw zalicza się obecnie również Chiny[6] i Indie[7][8]. - wielkie mocarstwa, mocarstwa ponadregionalne – państwa mające znaczne wpływy polityczne poza własnym regionem i dążące do rozciągnięcia ich na cały świat (globalne aspiracje). Są to mocarstwa które w danym momencie nie są jeszcze w stanie rzucić wyzwania dominującemu mocarstwu, lecz z ich grona wyłoni się potencjalny rywal (ang. challenger) mocarstwa dominującego[9]. W historii świata taką rolę spełniało 9 państw: Anglia/Wielka Brytania[10], Francja, Hiszpania, Holandia, Rosja/Związek Radziecki, Stany Zjednoczone, Niemcy i Japonia[11]. Obecnie w gronie mocarstw tego typu są wymieniane: Rosja, Japonia[12], Unia Europejska (lub Niemcy)[13], Indie[14][15] i Brazylia[16][17][18].
- regionalne mocarstwa, mocarstwa lokalne, „średnie mocarstwa” – mają znaczenie dominujące w regionie, lecz niewykraczające poza region. Na tej zasadzie klasyfikuje się do tej grupy państwa takie jak: Kanada – w Ameryce Północnej, Indie i Pakistan – w Azji Południowej, Brazylia – w Ameryce Południowej, Meksyk – w Ameryce Środkowej, Włochy – w południowej Europie i basenie Morza śródziemnego, Wielka Brytania – w północnej Europie, RPA, Nigeria – w Afryce, Izrael, Iran, Arabia Saudyjska, Turcja – na Bliskim Wschodzie, Indonezja i Australia – w Azji południowo-wschodniej i Oceanii, Korea Południowa – w Azji Wschodniej[19][niewiarygodne źródło?].
- małe mocarstwa – państwa niespełniające znaczącej roli w regionie, często rywale aktualnych mocarstw regionalnych, mające jednak potencjał do budowy własnego mocarstwa regionalnego. Wymienia się tu często takie państwa jak: Argentyna, Hiszpania, Chile, Wenezuela, Egipt.
Mocarstwa historyczne
edytujW literaturze przedmiotu spotkać można następujące rozróżnienia między powyższymi kategoriami mocarstw w kolejnych latach:
- mocarstwa światowe (world power) – dominujące nad światem:
- Portugalskie imperium kolonialne 1498–1580;
- Hiszpańskie imperium kolonialne 1519–1588;
- Niderlandy (Holandia): 1609–1688;
- Imperium brytyjskie 1714–1792 i 1815–1945;
- Stany Zjednoczone od 1944;
- Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich: 1943–1991;
- Chińska Republika Ludowa.
- globalne (wielkie) mocarstwa nowożytne (global power) – o globalnych wpływach[20]:
- Portugalskie imperium kolonialne: 1492–1588;
- Hiszpańskie imperium kolonialne: 1492–1808;
- Francja: 1494–1815; 1830-;
- Anglia/Wielka Brytania: od 1588;
- Niderlandy (Holandia): 1588–1784;
- Imperium Rosyjskie: 1709–1917 i Federacja Rosyjska od 2013[21];
- Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich: 1922–1991;
- Stany Zjednoczone: od 1865;
- Niemcy: 1871–1918, 1939-1945; od 1965 (Niemcy Zachodnie);
- Japonia: 1905–1945, od 1968;
- Chiny: po 1990.
- nowożytne mocarstwa regionalne (regional power) – dominujące we własnym regionie:
- Dania: 1397–1648;
- Hiszpania: 1490–1648;
- Francja: 1494–1945;
- Królestwo Polskie/Rzeczpospolita Obojga Narodów: 1410–1696;
- Anglia/Wielka Brytania: 1540–1945;
- Austria[b]: 1515–1918;
- Niderlandy (Holandia): 1590–1795;
- Szwecja: 1613–1709;
- Prusy/Niemcy: 1650–1945;
- Włochy: 1870–1943[22];
- Japonia: od 1875.
Witold Orłowski stosuje powyższe kategorie mocarstw i dowodzi, że w XX w. istniały następujące mocarstwa:
- supermocarstwa (pow. 20% ogólnego potencjału świata),
- światowe (powyżej 15% ogólnego potencjału świata): Wielka Brytania; Stany Zjednoczone; Niemcy,
- wielkie (między 10 a 15%),
- regionalne (między 5 a 10%)[23].
| 1900 | 1939 | 2000 | |
|---|---|---|---|
| supermocarstwo | – | – | Stany Zjednoczone, Unia Europejska[c] |
| mocarstwo światowe | Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy | Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy | – |
| wielkie mocarstwo | Rosja, Francja | Związek Radziecki | Chiny, „Twarde jądro” UE[d] |
| mocarstwo regionalne | Austro-Węgry | Japonia, Francja, Włochy | Rosja, Japonia, Indie |
| pozostałe[e] | Chiny, Włochy, Japonia, Turcja | Chiny, Polska, Brazylia | Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Brazylia, Włochy |
Główne mocarstwa świata w latach 1700–2020[24]
| Mocarstwo | 1700 | 1800 | 1875 | 1910 | 1935 | 1945 | 1990 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Turcja | X | – | – | – | – | – | – | – |
| Szwecja | X | – | – | – | – | – | – | – |
| Niderlandy | X | – | – | – | – | – | – | – |
| Hiszpania | X | – | – | – | – | – | – | – |
| Austria/Austro-Węgry | X | X | X | X | – | – | – | – |
| Francja | X | X | X | X | X | – | – | – |
| Wielka Brytania | X | X | X | X | X | – | – | – |
| Prusy/Niemcy | – | X | X | X | X | – | – | – |
| Rosja (I)/Związek Radziecki/Rosja (II) | X | X | X | X | X | X | X | X |
| Włochy | – | – | X | X | X | – | – | – |
| Japonia | – | – | – | X | X | – | – | – |
| Stany Zjednoczone | – | – | – | X | X | X | X | X |
| Chiny | – | – | – | – | – | – | X | X |
Angielski geograf Peter J. Taylor opisał geopolityczne porządki światowe jako względnie stabilne podziały władzy politycznej w skali globalnej. Uporządkował on państwa świata – i ich „kody geopolityczne” – w trójstopniowej hierarchii[potrzebny przypis].
- mocarstwa światowe, których kody geopolityczne obejmują cały glob,
- mocarstwa regionalne – definiują swoje interesy szerzej niż własne granice,
- pozostałe państwa – sytuacja lokalna warunkuje niemal całkowicie ich motywy i możliwości działania.
Następnie dokonał periodyzacji XX wieku według porządków geopolitycznych. Przejście od porządku światowego w którym hegemonem była Wielka Brytania nastąpiło w latach 1904–1907. Dezintegracji hegemonii brytyjskiej towarzyszył awans Niemiec i Stanów Zjednoczonych do rangi mocarstw światowych. I i II wojna światowa były wojnami o schedę po Imperium Brytyjskim. Stany Zjednoczone w 1945–1947 stały się hegemonem światowym, lecz wyzwanie rzucił im ZSRR, po czym nastąpiło przejście do geopolitycznego porządku światowej zimnej wojny, który załamał się w latach 1989–1991, kiedy to USA pozostały najpotężniejszym państwem świata[25].
Amerykański politolog Randall L. Schweller, profesor Uniwersytetu Stanu Ohio, twórca „teorii równowagi interesów” wyróżnił dwie kategorie mocarstw:
1. bieguny (ang. poles) – są to państwa które mają potencjał militarny wyższy od połowy potencjału militarnego najsilniejszego państwa w systemie,
2. mniejsze mocarstwa (ang, Lesser Great Powers)[26].
| Rok | Liczba biegunów |
Mocarstwa-bieguny | Mniejsze mocarstwa |
|---|---|---|---|
| 1890 | 5 | Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Niemcy, Rosja, Francja | Austro-Węgry, Włochy, Japonia |
| 1900 | 4 | Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Niemcy, Rosja, | Francja, Austro-Węgry, Włochy, Japonia |
| 1913 | 4 | Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Niemcy, Rosja, | Francja, Austro-Węgry, Włochy, Japonia |
| 1925 | 1 | Stany Zjednoczone | Niemcy, Wielka Brytania, Związek Radziecki, Francja, Włochy, Japonia |
| 1934 | 2 | Stany Zjednoczone, Związek Radziecki | Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia |
| 1939 | 4 | Stany Zjednoczone, Związek Radziecki, Niemcy, Wielka Brytania | Francja, Włochy, Japonia |
| 1941 | 3 | Stany Zjednoczone, Niemcy, Związek Radziecki | Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia |
| 1950 | 2 | Stany Zjednoczone, Związek Radziecki | Wielka Brytania, Niemcy Zachodnie, Francja, Japonia |
| 1980 | 2 | Stany Zjednoczone, Związek Radziecki | Japonia, Niemcy Zachodnie, Wielka Brytania, Francja, |
Podobny podział przyjęto sporządzając listę głównych mocarstw i pretendentów do hegemonii globalnej w latach 1895–1985[27].
| Państwo | główne mocarstwo | globalny pretendent |
|---|---|---|
| Austro-Węgry | 1895–1918 | – |
| Francja | 1895–1940 1945–1985 | 1895–1940 |
| Wielka Brytania | 1895–1985 | 1895–1945 |
| Niemcy (w tym Niemcy Zachodnie) | 1895–1918; 1925–1945 (1965–1985) | 1895–1945 |
| Rosja/Związek Radziecki | 1895–1917, 1922–1985 | 1895–1985 |
| Włochy | 1895–1943 | – |
| Stany Zjednoczone | 1895–1985 | 1945–1985 |
| Japonia | 1895–1945 (1965–1985) | |
| Chiny | 1950–1985 |
Najsilniejsze mocarstwa świata
edytujWedług kryterium siły państwa Handbook of War Studies Two wyróżnił w 1980 roku, okresy dominacji danego mocarstwa. Jest to państwo które w danym okresie dysponowało najwyższym wskaźnikiem siły opartym o czynniki ekonomiczne, demograficzne i militarne[28].
- Imperium Osmańskie (1500–1570)
- Hiszpańskie imperium kolonialne (1570–1660)
- Francuskie imperium kolonialne (1660–1760)
- Imperium brytyjskie (1760–1917)
- Stany Zjednoczone (od 1917)
Wielka Szachownica
edytujZbigniew Brzeziński w swojej koncepcji Wielkiej Szachownicy dzieli mocarstwa działające na obszarze Eurazji na następujące grupy. W roku 1997 sytuacja wyglądała następująco:
1. Stany Zjednoczone – jedyny globalny hegemon.
2. Globalni gracze prowadzący zaangażowaną, aktywną politykę. Należeli do nich – Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie.
3. Państwa bardzo ważne, ale mniej aktywne na arenie globalnej (ściśle regionalne): Wielka Brytania, Japonia, Indonezja.
Oprócz tych typów mocarstw zaliczył do grupy też inne ważne państwa określane jako „sworznie geopolityczne” (geopolitical pivots), o których statusie decydują położenie geograficzne oraz zasoby surowców: Turcja i Iran – które również same starają się prowadzić aktywną politykę geostrategiczną, lecz mają ograniczone możliwości, oraz Ukrainę, Azerbejdżan, Koreę Południową.
Przeczytaj również: Siła państwa
Cztery piętra siły globalnej
edytujPodobną jak Coehen typologię zastosował Samuel P. Huntington, według którego w 1999 r. porządek świata wyglądał następująco[29]:
1. Mocarstwo światowe – USA, zajmujące czołową pozycję we wszystkich dziedzinach (ekonomicznej, wojskowej, dyplomatycznej, ideologicznej, technologicznej i kulturalnej) i jako jedyny kraj mające globalne interesy.
2. Mocarstwa regionalne – dominujące w ważnych strefach, których interesy i możliwości nie mają jednak zasięgu globalnego:
- w Europie – Niemcy i Francja jako „kondominium” – siła przewodząca Unii Europejskiej
- w Eurazji – Rosja
- w Azji Wschodniej – Chiny i Japonia
- w Azji Południowej – Indie
- w Azji Południowo-Wschodniej – Indonezja
- na Bliskim Wschodzie – Izrael, Turcja, Iran
- w Afryce – Nigeria i Południowa Afryka
- w Ameryce Łacińskiej – Brazylia.
3. Drugorzędne mocarstwa regionalne – o mniejszych wpływach, znajdujące się w konflikcie z dominującymi mocarstwami regionalnymi:
- Wielka Brytania wobec niemiecko-francuskiego kondominium
- Ukraina – wobec Rosji
- Japonia i Wietnam wobec Chin
- Korea Południowa wobec Japonii
- Pakistan wobec Indii
- Australia wobec Indonezji
- Arabia Saudyjska naprzeciwko Iranu
- Argentyna wobec Brazylii.
(W Afryce, nie zakwalifikowano żadnego drugorzędnego mocarstwa)
4. Na najniższym poziomie znalazły się wszystkie inne państwa, przy czym niektóre z nich są całkiem ważne, ale w globalnej strukturze mocarstwowej nie odgrywają roli porównywanej z krajami z trzech pierwszych pięter.
Hierarchia pięciu rang
edytujSaul Coehen opisał system międzynarodowy z roku 2003 również jako hierarchię 5 rang państw[30]:
1. Mocarstwa globalne,
2. Mocarstwa regionalne – o wpływach regionalnych, dzielą się na trzy kategorie:
2.1. wysoka: – możliwość ingerencji poza własnym regionem,
2.2. środkowa: Indonezja, Pakistan, Egipt, Korea Południowa, Tajwan, Meksyk, Wietnam,
2.3. niska: Irak, Polska, Algieria, Tajlandia, Argentyna, Ukraina.
3. Potencjalni rywale mocarstw regionalnych: Arabia Saudyjska, Etiopia, Kuba, Angola, Syria, Chile, Kolumbia, Wenezuela, Libia, Korea Północna, Malezja, Zimbabwe, Wybrzeże Kości Słoniowej, Węgry,
4. Państwa mające wpływ jedynie na bezpośrednich sąsiadów – np. Sudan, Ekwador, Zambia, Maroko, Tunezja,
5. Państwa mające znaczenie marginalne (skupione jedynie na własnych sprawach wewnętrznych) – np. Nepal.
- mocarstwa uniwersalne, zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych, np. USA,
- mocarstwa selektywne, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie lub regionie. Dzielą się na dwie podkategorie:
- kraje średnie i małe – o znaczeniu co najwyżej lokalnym.
Megaprzestrzenie
edytujKoncepcja „megaprzestrzeni” (ang. megaspaces), zaproponowana została przez Prof. Antoniego Kuklińskiego w ramach cyklu badań nad rozwojem regionalnym i regionalnym porządkiem świata w XXI wieku. Autor koncepcji wskazał na atrybuty obszarów geograficznych pozwalające na definiowanie ich mianem megaprzestrzeni, obejmujące m.in. potencjał demograficzny, gospodarczy, polityczny, naukowy, kulturowy, czy militarny, rozpoznawany wyraźnie w skali globalnej. Funkcję megaprzestrzeni spełniały w 2004 roku: USA, Unia Europejska, Chiny i Indie[32], do tego grona niektórzy badacze dodają również Rosję i Brazylię[33][34][35].
Trójpłaszczyznowa szachownica
edytujJoseph Nye – amerykański politolog i pracownik instytucji związanych z polityką międzynarodową opisał relacje międzynarodowe z roku 2010 jako „trójpłaszczyznową szachownicę”[36]:
1. W wymiarze geostrategicznym główną rolę pełniły Stany Zjednoczone jako supermocarstwo, pozostali to wielkie mocarstwa o aspiracjach globalnych np.: Unia Europejska, Chiny, Rosja, Japonia czy Indie.
2. W wymiarze geoekonomicznym: główną rolę odgrywała triada: Stany Zjednoczone – Unia Europejska – Azja Wschodnia (Chiny i Japonia), pozostali to transnarodowe korporacje lub międzynarodowe instytucje finansowe.
3. „Miękka siła” (soft power) – główną rolę odgrywa triada: Unia Europejska – Japonia – USA, pozostałymi są: transnarodowe korporacje, międzynarodowe instytucje finansowe, ugrupowania religijne oraz organizacje pozarządowe.
Znaczenie Stolicy Apostolskiej
edytujSzczególną rolę – jeśli chodzi o pozycję w stosunkach międzynarodowych w przybliżeniu równą wielkim mocarstwom – odgrywa Stolica Apostolska/Watykan[37], dzięki międzynarodowemu znaczeniu papieża jako głowy Kościoła Rzymskokatolickiego, a także wpływowej dyplomacji.
Status mocarstwa według organizacji międzynarodowych
edytujStali członkowie RB ONZ
edytujNa podstawie art. 23 i 27 Karty Narodów Zjednoczonych status mocarstwa przysługuje stałym członkom Rady Bezpieczeństwa ONZ mającym prawo weta:
Republika Chińska/Chińska Republika Ludowa (według IV konwencji haskiej, CRL okupuje terytorium Republiki Chińskiej, niezależnie od uznania międzynarodowego)
Francja
Rosja
Stany Zjednoczone
Wielka Brytania
Jawne zabiegi o uzyskanie podobnego uprzywilejowania prowadzą od lat 90. XX wieku: Niemcy i Japonia, jako państwa przegrane w II wojnie światowej.
G-13
edytujInnym gremium zrzeszającym kraje określane mianem mocarstw jest G8+5, zwana inaczej G-13. W jej skład wchodzą państwa uczestniczące w obradach grupy G8 – 8 najbardziej wpływowych państw świata:
oraz 5 wschodzących potęg gospodarczych:
Zobacz też
edytuj
Uwagi
edytuj- ↑ Tamże.
- ↑ (Monarchia Habsburgów, Cesarstwo Austrii, Austro-Węgry).
- ↑ Łączny potencjał państw członkowskich UE.
- ↑ Niemcy, Francja, Państwa Beneluksu – gotowe na sciślejszą integrację w ramach UE. W tabeli mają potencjał 10 wystarczający do pełnienia roli mocarstwa wielkiego, choć autor na mapie klasyfikuje je jako mocarstwo regionalne.
- ↑ Państwa mieszczące się w 1 dziesiątce najsilniejszych państw świata, jednakże poniżej rangi mocarstwa regionalnego.
Przypisy
edytuj- ↑ Encyklopedia politologii, t. 5: Stosunki międzynarodowe, red. T. Łoś Nowak, Zakamycze 2002 s. 221.
- ↑ Za: Power transitions: Strategies for 21th century, s. 10.
- ↑ J. Kugler, Abramo F.K. Organski: The Power Transition A Retrospective and Prospective Evaluation.
- ↑ William Fox: The Superpowers: The United States, Britain and the Soviet Union – Their Responsibility for Peace zob: https://static.casaasia.es/pdf/9200595422AM1127202862621.pdf s. 5.
- ↑ Opinia Witold Orłowskiego – Stulecie chaosu. Alternatywne dzieje XX wieku.
- ↑ Przebudzenie smoka – Chiny są już supermocarstwem https://web.archive.org/web/20180719203402/http://www.intotheeast.pl/2018/01/07/przebudzenie-smoka-chiny-juz-sa-supermocarstwem/.
- ↑ Giridharadas, Anand (July 21, 2005). „India welcomed as new sort of superpower”. highbeam.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-10)]. Highbeam. Retrieved August 2, 2014.
- ↑ http://realtruth.org/articles/434-iasitm.html India A Superpower in the Making? BY JEFFREY R. AMBROSE.
- ↑ J. Kugler, A.F.K. Organski: The Power Transition A Retrospective and Prospective Evaluation, s. 173.
- ↑ SJIR: China an Emerging Superpower?. [dostęp 2011-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-11)].
- ↑ Według kryterium c.n. 10% tonażu sił morskich względem całego świata, operujących na więcej niż 1 oceanie. A. Gałganek: Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. supercykle i wojna hegemoniczna, Poznań 1992, s. 14.
- ↑ http://www.geopolityka.org/index.php/komentarze/995-cykle-hegemoniczne-i-kolejna-wojna-swiatowa Cykle hegemoniczne i kolejna wojna światowa.
- ↑ „Główni potencjalni rywale USA – Chiny, Rosja, Japonia i Niemcy” https://archive.is/20161015113410/http://www.niniwa22.esy.es/mocarstwonawieki.htm STEPHEN G. BROOKS, WILLIAM C. WOHLFORTH Mocarstwo na wieki.
- ↑ https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/957/1/Trójpłaszczyznowa%20Szachownica.pdf D. Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica (tabela, s. 72).
- ↑ Stanisław A. Niewiński: Kłótnie w „chimerykańskiej” rodzinie. konserwatyzm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
- ↑ Alumna Analyzes Brazil’s Emergence | The Cornell Daily Sun. cornellsun.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-23)].
- ↑ While the US Looks Eastward Brazil Is Emerging as a Nuclear Superpower. brazzil.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-27)].
- ↑ Brazil Superpower. transnational.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-06)].
- ↑ http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/76468,swiat-po-ameryce.html R.N. Haas: Świat po Ameryce.
- ↑ Kryterium stanowi posiadanie przez dane mocarstwo ponad 10% tonażu światowej floty wojennej. za: K. Rasler, W. Thompson: The great powers and global struggle, 1490-1990, s. 28, na podstawie: George Modelski: (Long Cycles in World Politics, 1987).
- ↑ http://www.winnipegfreepress.com/opinion/analysis/russia-steadily-re-emerging-as-a-global-power-223585331.html Russia steadily re-emerging as a global power.
- ↑ http://books.google.pl/books?id=omAaTriUp0kC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false K. Rasler, W. Thompson: The great powers and global struggle, 1490–1990, s. 28.
- ↑ Orłowski Witold: Stulecie chaosu. Alternatywne dzieje XX wieku. Wydawnictwo Open, 2006.
- ↑ Międzynarodowe stosunki polityczne,s. 90 na podstawie: K. Waltz (1979): Theory of international Politics, Reading, 162.
- ↑ Peter J. Taylor: Geopolitische Weltordnung, Welttrends 4/1994,s. 25-37, za: Stańczyk 1/1995, s. 75.
- ↑ http://library.northsouth.edu/Upload/Deadly%20Imbalances.pdf R.L. Schweller: Deadly Imbalances Tripolarity and Hitler’s Strategy of World Conquest, s. 52, 74.
- ↑ http://www.press.umich.edu/pdf/0472112872-ch2.pdf Major Powers and Global Contenders, s. 46.
- ↑ http://books.google.pl/books?id=DV5Dg68TLhEC&pg=PA335&dq=per+cent+shares+of+power+in+central+systems&hl=pl&sa=X&ei=2d3zUcnEL82ChQfxjYBw&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=per%20cent%20shares%20of%20power%20in%20central%20systems&f=false Handbook of War Studies Two,s. 335 za: Doran, Parsons, 1980.
- ↑ Samuel P. Huntington: Duże, większe, największe. Polityka 49/1999, s. 20–21.
- ↑ Saul Bernard Cohen: Geopolitics of the world system (2003) str. 46-48.
- ↑ M. Dobroczyński, J. Stefanowicz. Polityka Zagraniczna, PWN, Warszawa 1984.
- ↑ Antoni Kukliński: Przestrzeń globalna – przestrzeń Europy – przestrzeń Polski. Wyzwania XXI wieku.
- ↑ http://www.pte.pl/pliki/2/1/Tezy%20J.%20Kotrasinski.pdf Megaprzestrzenie XXI wieku – perspektywa porównawcza.
- ↑ P. Artymowska, A. Kukliński, P. Żuber [Eds.]: Reconfiguration of the Global Scene and the Megaspaces of the XXI Century. Ministry of Regional Development, Warsaw, Poland, 2012.
- ↑ Antoni Kukliński: Przestrzeń globalna – przestrzeń Europy – przestrzeń Polski. Wyzwania XXI wieku (artykuł dyskusyjny).
- ↑ Dorota Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica. Częstochowa: Instytut Geopolityki, 2010, s. 69–73. [dostęp 2018-08-25].
- ↑ Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie formalnie stanowią dwa odrębne podmioty prawa międzynarodowego połączone unią personalna i funkcjonalną. Właściwie znaczenie międzynarodowe posiada Stolica Apostolska która utrzymuje stosunki dyplomatyczne z państwami, zaś Watykan jako państwo posiadające własne terytorium ma gwarantować niezależność Papieża od jakiejkolwiek władzy świeckiej http://www.wieczernik.oaza.pl/artykul.php?aid=834[niewiarygodne źródło?]. Opinie o globalnej roli Stolicy Apostolskiej: https://web.archive.org/web/20101223092504/http://wpolityce.pl/view/5197/Wniosek_po_WikiLeaks___W_wielu_istotnych_kwestiach_Amerykanie_uwazaja_Watykan_za_najlepiej_poinformowany_.html%3B%7B%7Bniewiarygodne http://www.kssm.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=258%3Adywizje-papieza&catid=22%3Aprojekty-badawcze&Itemid=51&lang=pl&limitstart=2; Watykan (...) wywiera ogromny wpływ na kulturę, życie duchowe, polityczne i społeczno-ekonomiczne w skali całego świata, porównywalny jedynie z oddziaływaniem wielkich mocarstw. https://web.archive.org/web/20160310132531/http://stosunki-miedzynarodowe.pl/index.php?catid=60:m&id=598:minipastwo&itemid=92&option=com_content&view=article.
Bibliografia
edytuj- Wiśniewski Janusz: Mocarstwa współczesnego świata. Problem przywództwa światowego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2008.
- Mocarstwa świata. Narodziny – Rozkwit – Upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach 1500–2000
Linki zewnętrzne
edytuj- Lista mocarstw globalnych i regionalnych – The great powers and global struggle, 1490–1990. 28
- Ching Lung-Chang: A Measure of National Power – „Pomiar potęgi narodowej”
- What is a great power?
- Randall L. Schweller: Deadly Imbalances Tripolarity and Hitler’s Strategy of World Conquest. Columbia University Press 1998
- Empires in world history, 2010.