Morze epikontynentalne
Morze epikontynentalne – płytkie morze pokrywające obszar bloku kontynentalnego. Powstawanie mórz epikontynentalnych wiąże się z transgresją morza[1], występującą często wraz z zakończeniem epoki lodowcowej lub z okresem intensywnego rozszerzania się oceanów[2].
Współczesne przykłady mórz epikontynentalnych to Morze Bałtyckie i Zatoka Hudsona. Termin bywa stosowany również do określenia mórz znajdujących się na szelfie, jak na przykład Morze Północne[3].
Wielkie morza epikontynentalne
edytujOd środkowej jury po oligocen Europę (wraz z Ameryką Północną) oddzielało od Azji rozległe Morze Turgajskie (Zachodniosyberyjskie), rozdzielając żyjące na tych kontynentach populacje zwierząt[4][5]. Z tego powodu w Europie generalnie nie spotyka się m.in. pospolitych w Azji dinozaurów rogatych − ceratopsów (choć znane są wyjątki, jak ajkaceratops)[6].
W erze mezozoicznej w Ameryce Północnej kolejne transgresje mórz z północy zalewały rozległe obszary Wielkich Równin. Tworzyły się duże, ale płytkie zbiorniki takie jak Morze Sundance (transgresja z obszaru Oceanu Spokojnego, środkowa i późna jura)[7] i Morze Mowry (z obszaru Oceanu Arktycznego, wczesna kreda)[8], a w późnej kredzie ustaliło się długotrwałe połączenie wód Oceanu Arktycznego i Zatoki Meksykańskiej: Morze Środkowego Zachodu (ang. Western Interior Seaway)[9].
Obecnie żyjemy w okresie interglacjału, ale klimat na Ziemi jest w ogólności dużo chłodniejszy niż np. za czasów dinozaurów, kiedy nie istniały czapy polarne. Wiąże się to także z brakiem wielkich mórz epikontynentalnych, choć można znaleźć przykłady mniejszych zbiorników o tym charakterze, np. Zatoka Hudsona[10].
Morza epikontynentalne na terenie Polski
edytuj
Tereny Polski były w różnych okresach zalewane przez płytkie morza. W okresie permu Morze Cechsztyńskie pozostawiło liczne osady (cechsztyn) na obszarze Niżu Polskiego[11]. Niewykluczone, że morze to na wschodzie miało połączenie z oceanem Paleotetydy. W erze mezozoicznej ponownie znaczne obszary Polski znalazły się pod wodą, z tego też powodu skamieniałości dinozaurów znajdowane są na niewielu stanowiskach (tropy w Górach Świętokrzyskich, kości pod Krasiejowem).
Przypisy
edytuj- ↑ Stanley 2005 ↓, s. 137.
- ↑ Thomas Wolosz: sea-level and Plate Tectonic Effects. State University of New York at Plattsburgh. [dostęp 2014-06-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-20)].
- ↑ Słownik szkolny. Geografia. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2006, s. 265. ISBN 83-7389-968-5.
- ↑ J.C. Briggs: Biogeography and Plate Tectonics. Elsevier, 1987, s. 43-44, seria: Developments in Palaeontology and Stratigraphy. ISBN 0-08-086851-7.
- ↑ Stephen J. Culver, Peter F. Rawson: Biotic Response to Global Change: The Last 145 Million Years. Cambridge University Press, 2000, s. 234. ISBN 1-139-42673-7.
- ↑ Ceratopsy mieszkały także w Europie. TVP Info, 2010-05-31. [dostęp 2014-06-28].
- ↑ Stanley 2005 ↓, s. 544.
- ↑ Stanley 2005 ↓, s. 578-579.
- ↑ Stanley 2005 ↓, s. 579-580.
- ↑ Agnieszka Pawlak, et al.. Crustal structure beneath Hudson Bay from ambient-noise tomography: implications for basin formation. „Geophysical Journal International”. 184 (1), s. 65-82, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-246X.2010.04828.x.
- ↑ Ron Redfern: Origins: The Evolution of Continents, Oceans, and Life. University of Oklahoma Press, 2001, s. 125. ISBN 0-8061-3359-7.
Bibliografia
edytuj- Steven M. Stanley: Historia Ziemi. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2005. ISBN 83-01-14438-6.