Neurotyczność
Neurotyczność – jedna z wielkiej piątki cech osobowości polegająca na silnym niezrównoważeniu emocjonalnym o charakterze nerwicowym, niskiej odporności na stres i skłonności do popadania w stany lękowe. Przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga emocjonalna[1]. Jednostki cechujące się dużą neurotycznością wykazują ponadprzeciętną tendencję do występowania zmiennych nastrojów oraz często doświadczają takich uczuć i odczuć jak: niepokój, zamartwianie się, strach, złość, frustracja, zazdrość, zawiść, poczucie winy, nastroje depresyjne oraz samotność[2][3]. Osoby neurotyczne gorzej znoszą sytuacje stresowe i wykazują większą tendencję do interpretowania zwykłych sytuacji jako zagrażających, a także obiektywnie nieistotnych frustracji jako niezwykle trudnych do pokonania. Często są zakłopotane i nieśmiałe, a także mogą wykazywać trudności w kontrolowaniu pragnień i odraczaniu gratyfikacji. Wysokie wskaźniki neurotyczności są czynnikiem ryzyka rozwoju zaburzeń psychicznych[4][5], takich jak depresja, fobia, zaburzenia paniczne, inne zaburzenia lękowe oraz zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych - symptomy tradycyjnie zaliczane do zaburzeń nerwicowych[5][5][6][7][8].
Pojęcie to wprowadził Eysenck w teorii temperamentu PEN. Eysenck nie zdefiniował neurotyczności wprost, uznając ją raczej za korelacje między cechami. W swoim wymiarze fizjologicznym neurotyczność jest opisywana jako reaktywność układu nerwowego współczulnego. U neurotyków reaktywność ta jest większa niż u osób zrównoważonych emocjonalnie.
Stabilność emocjonalna
edytujOsoby, które cechują się niską neurotycznością są bardziej stabilne emocjonalnie i słabiej reagują na stres. Wykazują mniejszą tendencję do uczucia napięcia lub rozbicia oraz są zwykle bardziej spokojne i zrównoważone. Wykazują niski poziom negatywnych emocji, co nie musi oznaczać, że cechują się ponadprzeciętnym poziomem pozytywnych emocji, co z kolei jest elementem ekstrawersji. Neurotyczni ekstrawertycy cechują się dużą intensywnością zarówno pozytywnych, jak i negatywnych stanów emocjonalnych, którą można porównać do „emocjonalnej kolejki górskiej”. Osoby cechujące się niską neurotycznością (w szczególności osoby, które równocześnie cechują się wysoką ekstrawersją) generalnie są szczęśliwsze i wykazują większą satysfakcję życiową[9][10].
Historia
edytujGalen z Pergamonu spopularyzował pogląd mówiący, że mieszanina płynów ciała lub humorów powodowała powstawanie czterech typów osobowości lub temperamentów. Osobowość typu melancholicznego, która może być uważana za koncepcyjnego poprzednika neurotyczności była charakteryzowana jako psychicznie niezrównoważona, strachliwa, niepewna oraz smutna. Według Hipokratesa była ona wynikiem nadmiaru czarnej żółci[11].
Rozwój w trakcie życia
edytujU dzieci oraz nastolatków psychologowie mówią o negatywnej emocjonalności, która w okresie dorosłości może rozwinąć się w neurotyczność[12][13]. Poziom neurotyczności jednostki zmienia się w trakcie jej życia, jako funkcja dojrzewania osobowości, zmiennych ról społecznych[14][15] oraz ekspresji różnych genów[16]. Wpływ środowiska na neurotyczność wzrasta z wiekiem[16], choć ludzie prawdopodobnie wywołują określone doświadczenia w oparciu o ich poziom neurotyczności[13][17]. Wykazano, że poziom neurotyczności u ludzi zmienia się pod wpływem pozytywnych lub negatywnych doświadczeń życiowych[17][18].
Wstydliwość
edytujNeurotyczność jest powiązana z nadmierną wstydliwością, wysokim poziomem negatywnych emocji, nieśmiałością oraz strachem przed negatywną oceną innych. Ponieważ jednostki szczególnie podatne na uczucie zawstydzenia wykazują tendencję do silnego przywiązania do norm i standardów obowiązujących w danej grupie społecznej, mogą być szczególnie narażone na presję wywieraną przez rówieśników/otoczenie[19][20][21]. Osoby neurotyczne doświadczające nadmiernego uczucia wstydu są także narażone na tworzenie dysfunkcyjnych rodzin, w których rodzic nie potrafi przekazać dziecku pozytywnych społecznych wzorców i zapewnić dziecka o jego społecznej adekwatności[22]. Neurotyczny rodzic może także korzystać ze wzbudzania poczucia wstydu w dziecku jako metody wychowawczej[23].
Dystrybucja geograficzna
edytujNeurotyczność i inne cechy osobowości wykazują zróżnicowanie pod względem dystrybucji geograficznej. Zróżnicowanie to wykazano np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie osoby zamieszkujące wschodnią część kraju wykazują wyższą tendencję do neurotyczności niż osoby zamieszkujące stany na zachodzie kraju. Także w Wielkiej Brytanii przeprowadzono badanie nad dystrybucją geograficzną wielkiej piątki cech osobowości i wykazano, że poziom neurotyczności mieszkańców jest zróżnicowany w zależności od zamieszkiwanego regionu kraju[24]. Badanie przeglądowe określające przeciętny poziom wielkiej piątki czynników osobowości w 49 różnych kulturach wskazuje, że Polska jest krajem cechującym się najwyższym poziomem neurotyczności mieszkańców wśród wszystkich krajów europejskich objętych badaniem[25].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Co to jest neurotyzm - www.centrumdobrejterapii.pl
- ↑ Edmund R. Thompson, Development and Validation of an International English Big-Five Mini-Markers, „Personality and Individual Differences”, 45 (6), 2008, s. 542–548, DOI: 10.1016/j.paid.2008.06.013 [dostęp 2017-03-25].
- ↑ G. Matthews and Ian J. Deary (1998). Personality traits. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
- ↑ B.F. Jeronimus i inni, Neuroticism's prospective association with mental disorders halves after adjustment for baseline symptoms and psychiatric history, but the adjusted association hardly decays with time: a meta-analysis on 59 longitudinal/prospective studies with 443 313 participants, „Psychological Medicine”, 46 (14), 2016, s. 2883–2906, DOI: 10.1017/S0033291716001653, ISSN 0033-2917 [dostęp 2017-03-25].
- ↑ a b c John M. Hettema i inni, A Population-Based Twin Study of the Relationship Between Neuroticism and Internalizing Disorders, „The American Journal of Psychiatry”, 163 (5), 2006, s. 857–864, DOI: 10.1176/ajp.2006.163.5.857, ISSN 0002-953X [dostęp 2017-03-25].
- ↑ June R. Husted, Allan E. Edwards, Personality correlates of male sexual arousal and behavior, „Archives of Sexual Behavior”, 5 (2), 1976, s. 149–156, DOI: 10.1007/BF01541871, ISSN 0004-0002 [dostęp 2017-03-25] (ang.).
- ↑ Carducci, Bernardo J (2009-02-20). "The Psychology of Personality: Viewpoints, Research, and Applications". ISBN 978-1-4051-3635-8.
- ↑ Leese, Peter (2014). Shell Shock: Traumatic Neurosis and the British Soldiers of the First World War. Palgrave MacMillan. ISBN 978-1-137-45337-2.
- ↑ Passer, Michael W.; Smith, Ronald E. (2009).Psychology: the science of mind and behaviour. McGraw-Hill Higher Education. ISBN 978-0-07-711836-5.
- ↑ Kristina M. DeNeve, Harris Cooper, The happy personality: A meta-analysis of 137 personality traits and subjective well-being., „Psychological Bulletin”, 124 (2), s. 197–229, DOI: 10.1037/0033-2909.124.2.197 [dostęp 2017-03-25].
- ↑ G.E. Berrios, Melancholia and depression during the 19th century: a conceptual history., „The British Journal of Psychiatry”, 153 (3), 1988, s. 298–304, DOI: 10.1192/bjp.153.3.298, ISSN 0007-1250, PMID: 3074848 [dostęp 2017-03-25] (ang.).
- ↑ Dan P. McAdams, Bradley D. Olson, Personality Development: Continuity and Change Over the Life Course, 3 grudnia 2009, DOI: 10.1146/annurev.psych.093008.100507 [dostęp 2017-03-25] (ang.).
- ↑ a b Caspi, A.; Shiner, R. (2011). Temperament and Personality, in Rutter's Child and Adolescent Psychiatry (5th ed). Malden: Blackwell Publishing Limited. s. 182. ISBN 978-1-4443-0089-5.
- ↑ Brent W. Roberts, Kate E. Walton, Wolfgang Viechtbauer, Patterns of Mean-Level Change in Personality Traits Across the Life Course: A Meta-Analysis of Longitudinal Studies., „Psychological Bulletin”, 132 (1), s. 1–25, DOI: 10.1037/0033-2909.132.1.1 [dostęp 2017-03-25].
- ↑ Robert R. McCrae i inni, Age differences in personality across the adult life span: Parallels in five cultures., „Developmental Psychology”, 35 (2), s. 466–477, DOI: 10.1037/0012-1649.35.2.466 [dostęp 2017-03-25].
- ↑ a b Daniel A. Briley, Elliot M. Tucker-Drob, Genetic and environmental continuity in personality development: A meta-analysis., „Psychological Bulletin”, 140 (5), s. 1303–1331, DOI: 10.1037/a0037091, PMID: 24956122, PMCID: PMC4152379 [dostęp 2017-03-25].
- ↑ a b Bertus F. Jeronimus i inni, Mutual reinforcement between neuroticism and life experiences: A five-wave, 16-year study to test reciprocal causation., „Journal of Personality and Social Psychology”, 107 (4), s. 751–764, DOI: 10.1037/a0037009 [dostęp 2017-03-25].
- ↑ Harriëtte Riese i inni, Timing of Stressful Life Events Affects Stability and Change of Neuroticism, „European Journal of Personality”, 28 (2), 2014, s. 193–200, DOI: 10.1002/per.1929, ISSN 1099-0984 [dostęp 2017-03-25] (ang.).
- ↑ Edelmann RJ, McCusker G. Introversion, neuroticism, empathy, and embarrassability. Personal. Individ. Differ. 1986;7:133–140.
- ↑ Leary MR, Meadows S. Predictors, elicitors, and concomitants of social blushing. J. Personal. Soc. Psychol. 1991;60:254–262.
- ↑ R.S. Miller, On the nature of embarrassability: shyness, social evaluation, and social skill, „Journal of Personality”, 63 (2), 1995, s. 315–339, ISSN 0022-3506, PMID: 7782995 [dostęp 2017-04-16].
- ↑ Guilt and Shame [online], www.anxietycare.org.uk [dostęp 2017-04-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-06].
- ↑ Treating Toxic Shame — Richard Grannon [online], spartanlifecoach.com [dostęp 2017-04-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-17] (ang.).
- ↑ David Shukman, Where does my personality fit in?, „BBC News”, 25 marca 2015 [dostęp 2017-03-25] (ang.).
- ↑ A. Terracciano i inni, National Character Does Not Reflect Mean Personality Trait Levels in 49 Cultures, „Science”, 310 (5745), 2005, s. 96–100, DOI: 10.1126/science.1117199, ISSN 0036-8075, PMID: 16210536, PMCID: PMC2775052 [dostęp 2017-04-16].