Okres amarneński
Okres amarneński (XIV w. p.n.e.) – czas niepokoju religijnego i politycznego w starożytnym Egipcie. Obejmował rządy kilku władców XVIII dynastii: Echnatona, Smenchkare, Tutanchamona i Aja.
Początek rewolucji
edytujZa XVIII dynastii faraon Amenhotep III prawdopodobnie zaniepokojony wpływami kapłanów Amona rozpoczął reformę religijną. Okres amarneński cechował się zmianami wierzeń religijnych. Najprawdopodobniej reformę zaproponowała królowa Teje[potrzebny przypis].
Zmianie uległ kult faraona. Święto sed miało na celu odnowienie jego sił po latach rządzenia, przybliżając go do ludzi. Amenhotep wykorzystał trzy rytuały, aby ogłosić się wcieleniem Ra. Widać to w świątyniach wzniesionych w Soleb i Sedeinga, gdzie władca był czczony niczym bóg słońca[1].
Amenhotep III powoli odsuwał się od kultu Amona, zwracając się ku innym bogom, zwłaszcza solarnym. Jednym z kluczowych elementów tych zmian było wydobycie z zapomnienia kultu mało znanego boga, Atona, przedstawianego w postaci tarczy słonecznej z odchodzącymi od niej promieniami zakończonymi dłońmi.
Amenhotep IV u władzy
edytujNastępca Amenhotepa III, Amenhotep IV, od początku swojego panowania przejawiał duże zainteresowanie reformami i nowym kultem, który zaczął być wprowadzany przez jego ojca. W pierwszym roku panowania wydał rozkaz wzniesienia świątyni „ku czci Ra-Horachtiego, który raduje się na horyzoncie w swym imieniu Szu, który jest w Atonie”. Bóg został przedstawiony jako człowiek z głową sokoła, a świątynia nazywana Wielkim Benben. Budowla została wzniesiona na terenie świątyni Amona w Karnaku[1].
Amenhotep IV, zmienił swe imię na Echnaton („Żyjący Ducha Atona”). Aby przypieczętować powstanie nowej religii faraon poddał się świętu sed w 4. roku panowania (a nie w 30., jak było w zwyczaju). W ten sposób stał się zarówno ludzkim królem, jak i bogiem – Atonem. W 6. roku panowania rozkazał zamknąć świątynie poświęcone innym bogom. Ich imiona i wizerunki miały zostać skute[1].
Następnie faraon przeniósł stolicę do niezamieszkanego wcześniej miejsca w środkowym Egipcie, obecnego Tell el-Amarna (stąd nazwa okresu). Miasto nazwano Achetaton, czyli Horyzont Atona. Echnaton przeniósł się tam z najbliższymi i stamtąd panował. W nowej stolicy kwitł kult Atona, którego faraon uważał za swego ojca.
Sztuka
edytujSztuka tego okresu przedstawia króla i jego rodzinę o nienaturalnych kształtach. Mają wydłużone głowy, skośne oczy, szerokie biodra i obwisłe brzuchy. Prawdopodobnie władca chciał w ten sposób oddzielić siebie i swoją rodzinę od innych ludzi. Według innej teorii Echnaton, podobnie jak reszta jego rodziny, cierpiał na zespół Marfana. Jest to choroba dziedziczna objawiająca się, długimi kończynami, pociągłymi palcami i innymi cechami podobnymi do przedstawionych na płaskorzeźbach. Jednak ostatnie[kiedy?] badania genetyczne i tomograficzne przypuszczalnych szczątków faraona wykazały, że nie cierpiał na żadne schorzenie zniekształcające jego ciało. Poświęcając się nowej religii, Echnaton zaniedbał bardziej odległe części swojego kraju.
Echnatona i władców panujących bezpośrednio po nim usunięto z list królów. Mimo że Tutanchamon przywrócił kult Amona, jego imiona również zostały wymazane.
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytujBibliografia
edytuj- Joyce Tyldesley, Nefertiti. Słoneczna Królowa Egiptu, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2003.
- Christian Jacq, Echnaton i Nefertiti, Warszawa: Świat Książki, 2007.
- Ziemia egipska i jej historia, Imperium Egipskie – Nowe Państwo, [w:] Salima Ikram, Śmierć i pogrzeb w starożytnym Egipcie, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004.