Oliwkowate

Oliwkowate
	; Oliwka europejska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	oliwkowate
	Nazwa systematyczna
	Oleaceae Hoffmanns. & Link; Fl. Portug. 1: 385. 1813-1820
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Oliwkowate (Oleaceae Hoffmanns. & Link) – rodzina roślin z rzędu jasnotowców (Lamiales). Należy do niej około 615 gatunków drzew, krzewów i lian zebranych w 24 rodzaje^[2]. Zasięg geograficzny rodziny obejmuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Oceanii^[3], obszarów polarnych i znajdujących się pod wpływem klimatu kontynentalnego w północnej Azji i Ameryce Północnej^[2] oraz wielkich pustyń^[4]. Występują zarówno w strefie klimatu umiarkowanego, jak i zwrotnikowego^[4], przy czym obszar największego zróżnicowania stanowi Azja^[5].

Do rodziny należy wiele ważnych roślin użytkowych lub ozdobnych. Ze względu na pachnące kwiaty i olejki uprawia się jaśmin, jako krzewy ozdobne sadzi się również krzewy m.in. z rodzajów forsycja, ligustr, lilak i fontanezja. Cenionego drewna dostarczają drzewa z rodzaju jesion oraz oliwka. Oliwka europejska należy do najstarszych roślin uprawnych – z jej owoców pozyskuje się olej oliwkowy^[3]. Rośliny te odgrywają istotną rolę w ekosystemach m.in. wytwarzając owoce i liście stanowiące pokarm wielu gatunków. Tylko z jednym z przedstawicieli, jesionem wyniosłym, związanych jest ok. tysiąca gatunków grzybów, owadów i ptaków^[6].

Morfologia

Pokrój: Drzewa osiągające ok. 40 m wysokości (jesion wyniosły)^[3], krzewy i liany (Jasminum i Myxopyrum osiągają do kilkunastu m wysokości). Rodzaje Menodora i Dimetra obejmują także byliny z drewniejącą szyją korzeniową^[7].
Liście: Naprzeciwległe (z wyjątkiem Jasminum sect. Alternifolia). Pojedyncze i nieparzysto pierzasto złożone^[7], bez przylistków^[3]. Blaszka liściowa całobrzega do piłkowanej^[2].
Kwiaty: Zebrane najczęściej w grona złożone, rzadziej pojedyncze, kłosy i wierzchotki. Kwiaty są jedno- lub obupłciowe (rośliny jednopienne i dwupienne^[8]). Kielich jest drobny lub całkiem zredukowany, dzwonkowaty, składa się zwykle z 4 działek (u Jasminum do 15). Płatki korony są najczęściej cztery i u nasady zrastają się lejkowato lub dzwonkowato^[7]^[3]. Czasem podzielone są głęboko i wówczas wyglądają pozornie na wolne, czasem też korony brak^[8]. Pręciki są dwa (rzadko cztery), rozchodzące się na boki. Ich krótkie nitki wyrastają z podstawy zalążni lub z rurki korony. Łącznik jest wydłużony. Zalążnia jest górna i dwukomorowa, w każdej komorze rozwija się 1, 2, 4 lub u Forsythia więcej zalążków^[7]^[3]. Szyjka słupka jest jedna (czasem jej brak) i zwykle krótka. Znamię zgrubiałe, główkowate lub dwudzielne^[8].
Owoce: Torebki pękające szparami, jagody i pestkowce. U Fraxinus i Fontanesia owocem jest skrzydlak^[3]. Nasiona zazwyczaj posiadają bielmo. Zarodek jest duży i prosty^[8].

Jaśmin lekarski

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Na podstawie analiz molekularnych rodzina uznawana jest za grupę siostrzaną względem rodziny Carlemanniaceae^[7]^[2]. Do synapomorfii łączących te rodziny należą: czterokrotne kwiaty, dwa pręciki, trójbruzdowe ziarna pyłku (tricolpate), maczugowate znamię, trwały endotel (epiderma integumentu)^[9]. Obie te rodziny stanowią z kolei grupę siostrzaną niemal wszystkich pozostałych jasnotowców Lamiales, wyjątkiem jest zajmująca bazalną pozycję monotypowa rodzina Plocospermataceae^[2].

jasnotowce

Plocospermataceae

	Carlemanniaceae

	Oleaceae oliwkowate

Tetrachondraceae

Peltantheraceae

	Calceolariaceae

	Gesneriaceae ostrojowate

Plantaginaceae babkowate

Scrophulariaceae trędownikowate

Stilbaceae

	Byblidaceae byblisowate

	Linderniaceae linderniowate

	Pedaliaceae połapkowate, sezamowate

	Martyniaceae martyniowate

	Acanthaceae akantowate

Bignoniaceae bignoniowate

	Schlegeliaceae

	Lentibulariaceae pływaczowate

	Thomandersiaceae

	Verbenaceae werbenowate

jasnotowate Lamiaceae

Mazaceae

Phrymaceae

	paulowniowate Paulowniaceae

	zarazowate Orobanchaceae

Podział rodziny

Jesion wyniosły

Ligustr pospolity

Lilak pospolity

Rodzina dzielona jest na 5 plemion do których należą 24 rodzaje z 615 gatunkami^[2]^[10]^[11]. Podział na 5 plemion i dodatkowo 4 podplemiona w obrębie największego z nich (Oleeae) potwierdzony został jako trafny w analizach filogenetycznych, bazujących na badaniach molekularnych^[6]. Klad bazalny w obrębie rodziny stanowi plemię Myxopyreae, kolejno oddzielały się następnie Forsythieae, Fontanesieae, Jasmineae i Oleeae. W obrębie plemienia Oleeae pozycję bazalną zajmuje podplemię Schreberinae (z parafiletycznym rodzajem Schrebera i zagnieżdżonym w nim Comoranthus), następnie Ligustrinae (także z parafiletycznym rodzajem Syringa i zagnieżdżonym w nim Ligustrum), Fraxinae (monotypowe z rodzajem Fraxinus) i Oleinae z pozostałymi rodzajami, z których szereg okazało się być polifiletycznymi (np. Chionanthus, Olea, Osmanthus, Nestegis)^[6].

Plemię Myxopyreae Boerlage

Dimetra Kerr
Myxopyrum Blume
Nyctanthes L. – posępnik, smutne drzewo, nieuśmiał

Plemię Fontanesieae L. Johnson

Fontanesia Labill. – fontanezja, nadwodnik

Plemię Forsythieae L. Johnson

Abeliophyllum Nakai – abeliofylum
Forsythia Vahl – forsycja

Plemię Jasmineae Lamarck & de Candolle

Chrysojasminum Banfi
Jasminum L. – jaśmin
Menodora Bonpl.

Plemię Oleeae Dumortier

Chionanthus L. – śniegowiec
Comoranthus Knobl.
Forestiera Poit. – forestiera
Fraxinus L. – jesion
Haenianthus Griseb.
Hesperelaea A. Gray
Ligustrum L. – ligustr
Nestegis Raf.
Noronhia Stadtm. ex Thouars
Notelaea Vent.
Olea L. – oliwka
Osmanthus Lour. – wończa, słodka oliwka
Phillyrea L. – filirea, olejnica
Picconia DC.
Schrebera Roxb.
Syringa L. – lilak

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-12-30] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 153-159. ISBN 83-7079-778-4.
↑ ^a ^b Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 114. ISBN 978-1842466346.
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 545-547, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c Dupin, J.; Raimondeau, P.; Hong-Wa, C.; Manzi, S.; Gaudeul, M.; Besnard, G.. Resolving the Phylogeny of the Olive Family (Oleaceae): Confronting Information from Organellar and Nuclear Genomes. „Genes”. 11, 12, s. 1508, 2020. DOI: 10.3390/genes11121508.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 234. ISBN 1-55407-206-9.
↑ ^a ^b ^c ^d B. Pawłowski (red.): Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 261.
↑ Jan Thomas Johansson: PLANTAGINALES Juss. ex Bercht. et J. Presl. [w:] The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. angio.bergianska.se. [dostęp 2016-01-02].
↑ Family: Oleaceae Hoffmanns. & Link, nom. cons.. [w:] GRIN [on-line]. USDA.gov. [dostęp 2016-12-30].
↑ List of Genera in OLEACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2016-12-30] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-12-30] (ang.).

[ency-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 153-159. ISBN 83-7079-778-4.

[maarten-4] Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 114. ISBN 978-1842466346.

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 545-547, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[dupin-6] Dupin, J.; Raimondeau, P.; Hong-Wa, C.; Manzi, S.; Gaudeul, M.; Besnard, G.. Resolving the Phylogeny of the Olive Family (Oleaceae): Confronting Information from Organellar and Nuclear Genomes. „Genes”. 11, 12, s. 1508, 2020. DOI: 10.3390/genes11121508.

[heywood-7] Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 234. ISBN 1-55407-206-9.

[pawlowski-8] B. Pawłowski (red.): Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 261.

[9] Jan Thomas Johansson: PLANTAGINALES Juss. ex Bercht. et J. Presl. [w:] The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. angio.bergianska.se. [dostęp 2016-01-02].

[10] Family: Oleaceae Hoffmanns. & Link, nom. cons.. [w:] GRIN [on-line]. USDA.gov. [dostęp 2016-12-30].

[11] List of Genera in OLEACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2016-12-30] (ang.).

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]