Panteon w Rzymie

Panteon
Państwo	Włochy
Miejscowość	Rzym
Styl architektoniczny	klasyczny
Wysokość całkowita	43,6 m
Wysokość do dachu	22 m
Ukończenie budowy	125
	Położenie na mapie Rzymu Panteon
	Położenie na mapie Włoch Panteon
	Położenie na mapie Lacjum Panteon
	41°53′55″N 12°28′36″E/41,898611 12,476667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Ten artykuł od 2011-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Panteon w Rzymie (łac. Pantheon^[1], z greckiego Πάνθειον, pan – wszystko, theoi – bogowie, panteon – miejsce poświęcone wszystkim bogom) – okrągła świątynia na Polu Marsowym, ufundowana przez cesarza Hadriana w roku 125 na miejscu wcześniejszej z 27 r. p.n.e., zniszczonej w pożarze w 64 r. n.e.

Przekrój przez budowlę (ilustr. z pocz. XX w.)

Budową gmachu kierował Apollodoros, zesłany, po czym prawdopodobnie stracony później przez cesarza. Panteon poświęcony był bóstwom planetarnym oraz ówcześnie panującemu cesarzowi, a od VII wieku Panteon jest użytkowany jako katolicki kościół pw. Santa Maria ad Martyres (pol. Najświętszej Marii Panny od Męczenników).

Jest jedną z najlepiej zachowanych budowli z czasów starożytnego Rzymu. 42-metrowa kopuła Santa Maria del Fiore Filippo Bruneleschiego we Florencji została wybudowana na wzór tej z Rzymu. Na panteonie wzorowany jest także warszawski kościół św. Aleksandra przy placu Trzech Krzyży.

Historia

Pierwotnie Panteon był prostokątną świątynią ufundowaną ku czci boskich patronów Rzymu około roku 27 p.n.e. przez Agryppę (zięcia i najbliższego współpracownika cesarza Oktawiana Augusta). Uległ on jednak zniszczeniu wskutek wielkiego pożaru Rzymu. Około roku 125 został odbudowany staraniem cesarza Hadriana, ale już w zmienionej formie – na planie okręgu. Pozostawiono jednak oryginalny, zachowany po pożarze prostokątny portyk z kolumnadą i z napisem fundacyjnym na belkowaniu frontonu, poświęconym Agryppie. Portyk został wówczas przekryty potężnymi brązowymi dźwigarami długości 11,8 m, o których w 1450 r. wspominał architekt Leone Battista Alberti^[2]. Podczas najazdu barbarzyńców na Rzym w V wieku świątynia została uszkodzona.

W roku 609 cesarz wschodniorzymski Fokas podarował Panteon papieżowi Bonifacemu IV, który adaptował wnętrze budowli na kościół pw. Santa Maria ad Martyres (Świętej Marii Panny od Męczenników). Dzięki temu, że Panteon stał się odtąd miejscem kultu chrześcijańskiego, nie został rozebrany jak większość innych świątyń starożytnego Rzymu. W roku 663 na polecenie cesarza Konstansa II zdjęto brązowe, pozłacane płytki pokrycia kopuły wykorzystując kruszec do bicia monet. Wierzch kopuły został pokryty ponownie w roku 735, kiedy papież Grzegorz III zlecił pokrycie kopuły i dachu portyku Panteonu blachą ołowianą.

W XIV wieku Panteon został zamieniony w fortecę. W okresie renesansu został odnowiony. Pracami kierował Rafael Santi, który później został w nim pochowany. W Panteonie spoczywają również zwłoki włoskich królów Wiktora Emanuela II (grobowiec ukończony w 1888) i Humberta I.

Panteon był największą budowlą kopułową na świecie. Prostota i regularność budowli, piękno poszczególnych elementów, znakomity materiał konstrukcyjny, nadają całemu jej wnętrzu majestatyczny charakter, mimo wielu strat i zubożeń. M. in. papież Urban VIII (Maffeo Barberini) obawiając się ataku niemieckich protestantów na swą siedzibę kazał brązowe kwiatony z tympanonu i dźwigary z portyku Panteonu (a także inne brązowe elementy antycznych rzymskich budowli, m.in. term Karakalli) wyłamać z murów, zaś z uzyskanych tą drogą 230 ton brązu kazał w 1632 r. odlać działa^[2], a resztę metalu przeznaczył na wykonanie kolumn spiralnych według projektu Berniniego nad grobem św. Piotra w bazylice św. Piotra w Watykanie. Mieszkańcy Rzymu skwitowali to powiedzeniem: Quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini (czego nie zniszczyli barbarzyńcy, zniszczył Barberini). Po bokach budowli dobudowano wtedy również dwie wieżyczki (nazywane pogardliwie oślimi uszami Barberiniego), rozebrane w 1883 roku.

Architektura

Panteon jest rotundą o średnicy 43,6 m i takiej samej wysokości. Przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany trzyrzędowy portyk 16 kolumn w porządku korynckim, z czego 8 ustawionych jest w pierwszym rzędzie. Wieńczy go fronton, pod którym, na belkowaniu widnieje inskrypcja: M AGRIPPA L F COS TERTIVM FECIT/M(arcus) Agrippa L(ucii)F(ilius) CO(n)S(ul) TERTIVM FECIT, którą można przetłumaczyć jako „Wzniesiony przez Marka Agryppę, syna Lucjusza, kiedy był po raz trzeci konsulem”. Wysokość portyku wraz z tympanonem wynosi 25,0 m.

Kopuła budowli odlana jest z niezbrojonego, monolitycznego betonu z centralnym otworem (oculusem) o średnicy ok. 7,9 m, jedynym otworem w kopule oświetlającym wnętrze. Ponieważ otwór nie ma przykrycia, posadzka na środku jest lekko wklęsła z odpływem na zewnątrz do odprowadzania wód opadowych. Struktura kopuły jest pozbawiona nadmiernej masy oraz usztywniona żebrami przez zastosowanie kasetonów, a masywne ściany bębna podporowego kopuły zostały usztywnione i uelastycznione (na ich ruchy od zmian termicznych) przy jednoczesnym znacznym obniżeniu ich masy poprzez regularnie rozmieszczone wnęki. Siły poziomego rozporu kopuły zostały zrównoważone przez nadbudowanie w postaci schodkowo spiętrzonych siedmiu pierścieni dociążających płaszcz kopuły w polu jej oparcia na bębnie podporowym ścian Panteonu.

Prostokątne i półkoliste wnęki występują przemiennie w murze ściany podpierającej kopułę. Użytkowane są na kaplice grobowe. W pierwszej kaplicy znajdują się szczątki Perin del Vaga – uważanego za drugiego po Juliuszu Romano, wielkiego asystenta Rafaela. W pobliżu znajduje się grobowiec Baltazara Peruzziego – malarza i architekta epoki renesansu.

W drugiej kaplicy widoczne są grobowce króla Humberta I i królowej Małgorzaty. Między drugą i trzecią kaplicą jest grób Rafaela. Obok znajduje się grób Marii Bibbieny, narzeczonej Rafaela, zmarłej trzy miesiące przed nim. W innej kaplicy znajduje się grobowiec Wiktora Emmanuela II, a na ołtarzu kolejnej, możemy podziwiać obraz Zwiastowanie Melozza da Forlì.

Zobacz też

Panteon w Paryżu

Przypisy

↑ Rzadziej Pantheum. W tej formie pojawia się w Historii naturalnej Pliniusza (XXXVI.38) w opisie tej budowli: Agrippae Pantheum decoravit Diogenes Atheniensis; in columnis templi eius Caryatides probantur inter pauca operum, sicut in fastigio posita signa, sed propter altitudinem loci minus celebrata.
↑ ^a ^b Franz Maria Feldhaus (tłum. Stanisław Sosnowski): Maszyny w dziejach ludzkości od czasów najdawniejszych do Odrodzenia, Państwowe Wydawnictwa Techniczne, Warszawa 1958, s. 169

Panorama wnętrza Panteonu

Linki zewnętrzne

[1] Rzadziej Pantheum. W tej formie pojawia się w Historii naturalnej Pliniusza (XXXVI.38) w opisie tej budowli: Agrippae Pantheum decoravit Diogenes Atheniensis; in columnis templi eius Caryatides probantur inter pauca operum, sicut in fastigio posita signa, sed propter altitudinem loci minus celebrata.

[FMF-2] Franz Maria Feldhaus (tłum. Stanisław Sosnowski): Maszyny w dziejach ludzkości od czasów najdawniejszych do Odrodzenia, Państwowe Wydawnictwa Techniczne, Warszawa 1958, s. 169

[1]

[2]