Pawian masajski
Pawian masajski[19], pawian zielony[20], babuin[20] (Papio cynocephalus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae), zamieszkujący tereny południowej, środkowej i wschodniej Afryki.
| Papio cynocephalus[1] | |||||
| (Linnaeus, 1766) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
pawian masajski | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Taksonomia
edytujGatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1756 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia cynocephalus[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Afrykę (łac. Habitat in Africa)[2], ograniczone w 1925 roku przez Joela Asapha Allena do głębi lądu od Mombasy, Kenii[21][22][23]. Linneusz swój opis oparł na pracach innych autorów[2]. Podgatunek ibeanus formalmnie opisał w 1893 roku angielski zoolog Oldfield Thomas nadając mu nazwę Papio thoth ibeanus[11]. Miejsce typowe to Lamu, Kenia[11]. Holotyp to skóra dorosłego samca (sygnatura BMNH Mammals 1892.10.18.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał Frederick John Jackson[11][24].
P. cynocephalus krzyżuje się z P. anubis, tworząc szeroką klinalną strefę hybrydową; z P. kindae (wcześniej uważanym za podgatunek P. cynocephalus) i z P. ursinus griseipes w Zambii, a nawet z Rungwecebus kipunji w Tanzanii[25].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[25].
Etymologia
edytuj- Papio: fr. papión „pawian”, od hiszp. papion „pawian”; nazwa w nowoczesnej łacinie została zaadaptowana przez Buffona[26].
- cynocephalus: gr. κυων kuōn, κυνος kunos „pies”[27]; -κεφαλος -kephalos „-głowy”, od κεφαλη kephalē „głowa”[28].
- ibeanus: etymologia niejasna, Thomas nie wyjaśnił znaczenia epitetu gatunkowego[11], być może od skrótu IBEAC (ang. Imperial British East Africa Company) dla Brytyjskiej Imperialnej Kompanii Wschodnioafrykańskiej[29] jako że okaz typowy został znaleziony na terenie na których działała Kompania.
Zasięg występowania
edytujPawian masajski występuje w zależności od podgatunku[25]:
- P. cynocephalus cynocephalus – pawian masajski – Tanzania, Malawi, wschodnia Zambia (na wschód od rzeki Luangwa) i północny Mozambik.
- P. cynocephalus ibeanus – pawian somalijski – południowo-wschodnia Somalia, wschodnia Kenia (w tym wyspa Manda) i północno-wschodnia Tanzania; być może skrajnie południowo-wschodnia Etiopia, ale północna granica w Somalii jest nieznana.
Morfologia
edytuj
Długość ciała (bez ogona) samic 51–69 cm, samców 62–85 cm, długość ogona samic 34–57 cm, samców 53–66 cm; masa ciała samic 8–13 kg, samców 20–28 kg[30][31]. Jest to ssak o sierści barwy szarobrązowej. Część twarzowa pyska nie jest pokryta sierścią. Nos pawiana jest ciemny i wąski, kły długie i szerokie. Na palcach kończyn występują płaskie paznokcie, kciuk jest przeciwstawny do innych palców. Ogon długi.
Ekologia
edytujPawiany te zamieszkują sawanny, a także tereny górskie, łąki i obrzeża lasów. Do zamieszkania jakiegoś terenu niezbędne są dla nich drzewa, skały i wodopój. Zajmują tereny, na których występują dwie pory roku.
Pawiany żywią się trawami, bulwami i korzonkami i owocami, ślimakami, jaszczurkami, skorpionami i szarańczą. Ich dietę uzupełnia także miód oraz poczwarki i larwy pszczół. Jeśli mają okazję, zjadają ryby, kraby, żaby, mięczaki i rośliny wodne. Nie gardzą też jajami krokodyli i żółwi. W grupie potrafią upolować większą zdobycz, jak np. młode antylopy.
Pawiany zielone są zwierzętami stadnymi. Żyją w grupach liczących 8–200 osobników. Ich terytorium może obejmować od 2 do 4 km². W stadzie istnieje pewna hierarchia. Dominantami w stadzie są najsilniejsze samce. Rzadko dochodzi do walk między nimi. Jeżeli już się odbędą, walka jest bardzo zażarta i może skończyć się śmiercią. Dzień pawiany spędzają na przemarszu 3–4 km swojego terenu. Pokarmu małpy te poszukują głównie rankiem. Gdy stado zaatakuje drapieżnik, małpy uciekają we wszystkich kierunkach, co dezorientuje wroga, później dominujące samce próbują przepędzić napastnika. Gdy temperatura powietrza jest wysoka następuje odpoczynek stada, podczas którego ważnym rytuałem jest wzajemne iskanie się małp. Noc spędzają śpiąc na drzewie, młode w koronach drzew, osobniki dorosłe – na położonych niżej, solidnych gałęziach.
Pawianom masajskim zagrażają takie zwierzęta, jak lew, lampart, szakale, gepard, likaon, hiena i ptaki drapieżne.
Badania C. Packera z Uniwersytetu Minnesota na grupie pawianów z Rezerwatu Gombe sugerowały, że dominujące samice mogą mieć zaburzenia płodności[32].
Znaczenie
edytujPrzyrost naturalny pawianów ciągle maleje. W niektórych państwach, jak Malawi i Kenia, zwierzęta te są tępione, ponieważ są szkodnikami upraw. Zapomina się jednak, że są one pożyteczne, ponieważ zjadają wiele owadów. W latach 30. XX wieku została przeprowadzona akcja, w czasie której truto pawiany, aby ograniczyć szkody w uprawach. Zabijano je także z powodu smacznego mięsa. Wiele pawianów jest używanych w laboratoriach, jako zwierzęta doświadczalne.
Zwierzęta te są często trzymane w ogrodach zoologicznych[33].
Status zagrożenia
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[18].
Uwagi
edytuj- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Simia Basilicus von Schreber, 1798.
Przypisy
edytuj- ↑ Papio cynocephalus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 38. (łac.).
- ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1798, s. ryc. xxc. (niem.).
- ↑ Shaw 1800 ↓, s. 22.
- ↑ Shaw 1800 ↓, s. 23.
- ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 1. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 68, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
- ↑ H.R. Schinz: Das Thierreich, eingetheilt nach dem Bau der Thiere als Grundlage ihrer Naturgeschichte und der vergleichenden Anatomie von den Herrn Ritter von Cuvier. Cz. 1: Säugethiere und Vögel. Stuttgart und Tübingen: in der J.G. Cotta’schen Buchhandlung, 1821, s. 115. (niem.).
- ↑ W. Ogilby. On two New Species of Baboon. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 11, s. 11, 1843. (ang.).
- ↑ W.C.H. Peters: Naturwissenschaftliche Reise nach Mossambique, auf Befehl Seiner Majestät des Königs Friedrich Wilhelm IV, in den Jahren 1842 bis 1848 ausgeführt. Zoologie. I Säugethiere. Berlin: G. Reimer, 1852, s. 2. (niem.).
- ↑ P. Matschie. Über einige afrikanische Säugethiere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1892, s. 233, 1892. (niem.).
- ↑ a b c d e O. Thomas. Description of a new baboon from East Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth series. 11, s. 47, 1893. (ang.).
- ↑ O. Thomas. On the mammals of Nyasaland: fourth notice. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1896, s. 789, 1896. (ang.).
- ↑ D.G. Elliot. Descriptions of apparently new species and subspecies of mammals belonging to the families Lemuridae, Cebidae, Callitrichidae, and Cercopithecidae in the collection of the Natural History Museum. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 20, s. 194, 1907. (ang.).
- ↑ A.K. Haagner. The Rhodesian Baboon (Choiropithecus rhodesiae, Haagner). „South African journal of natural history”. 1, s. 172, 1918–1917. (ang.).
- ↑ E. Schwarz. Ein neuer Pavian aus Nord-Rhodesia. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 3, s. 211, 1928. (niem.).
- ↑ L. Zukowsky. Vorläufige Mitteilung über eine neue Pavianart aus dem Webbibecken. „Der Zoologische Garten”. Neue Folge. 14 (4), s. 261, 1942. (niem.).
- ↑ W.Ch. Osman Hill: Primates Comparative Anatomy and Taxonomy. Cz. 8: Cynopithecinae: Papio, Mandrillus, Theropithecus. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1970, s. 262. (ang.).
- ↑ a b J. Wallis, Papio cynocephalus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-28] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 257, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ J.A. Allen. Primates collected by the American Museum Congo Expedition. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 47 (4), s. 315, 1925. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Papio cynocephalus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-28].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Papio cynocephalus (Linnaeus, 1766). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).
- ↑ 1892.10.18.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 511, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 66.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 44.
- ↑ P.L. McDermott: British East Africa; or, Ibea; a history of the formation and work of the Imperial British East Africa company. Wyd. 2. London: Chapman and Hall, 1895, s. 1–632. (ang.).
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 661. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 149. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Tadeusz Kaleta: Ryzyko bycia na szczycie. Prószyński Media, 1996-01. [dostęp 2015-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
- ↑ pawian zielony, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-03-07].
Bibliografia
edytuj- G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 1–248. (ang.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
- N. Shefferly: Papio cynocephalus. (on-line), Animal Diversity Web, 2004. [dostęp 2008-12-31]. (ang.).
- K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 257, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.