Wikipedia

Piżmak amerykański

gatunek gryzonia
Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „ondatra”. Zobacz też: kutry desantowe projektu 1176 (Ondatra).

Piżmak amerykański[25], piżmak[26][27][28], piżmoszczur, szczur piżmowy[27][28] (Ondatra zibethicus) – gatunek ziemno-wodnego ssaka z podrodziny karczowników (Arvicolinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae). W polskiej literaturze zoologicznej dla oznaczenia gatunku używane były nazwy zwyczajowe „piżmak”[26][27][28], „piżmoszczur”, „szczur piżmowy”[27][28]. Ostatecznie w wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi przypisano oznaczenie piżmak amerykański, rezerwując nazwę piżmak dla rodzaju Ondatra[25].

Piżmak amerykański
Ondatra zibethicus[1]
(Linnaeus, 1766)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

chomikowate

Podrodzina

karczowniki

Plemię

Ondatrini

Rodzaj

piżmak

Gatunek

piżmak amerykański

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[24]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     występowanie naturalne

     introdukowany

Nie przedstawiono introdukcji w Ameryce Południowej

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Zasięg występowania

edytuj

Piżmak amerykański występuje w warunkach naturalnych w Ameryce Północnej zamieszkując w zależności od podgatunku[29]:

  • C. zibethicus zibethicus – od skrajnie południowo-wschodniej Manitoby, środkowego Ontario i środkowego Quebecu w Kanadzie, na południe przez wschodnie Stany Zjednoczone, do skrajnie północno-wschodniego Teksasu, skrajnej północnej Luizjany, Missisipi, Alabamy, północnej Georgii i północno-zachodniej Karoliny Południowej.
  • C. zibethicus albus – Saskatchewan, Manitoba i północne Ontario, Kanada.
  • C. zibethicus aquilonius – północny Quebec i Labrador, Kanada.
  • C. zibethicus bernardi – południowa Nevada, południowo-wschodnia Kalifornia i zachodnia Arizona, Stany Zjednoczone oraz północna Kalifornia Dolna i skrajnie północno-zachodnia Sonora, Meksyk.
  • C. zibethicus cinnamominus – od południowo-wschodniej Alberty, południowego Saskatchewan i południowej Manitoby w Kanadzie, na południe przez środkowe Stany Zjednoczone do północnego Teksasu.
  • C. zibethicus goldmani – południowo-zachodnie Utah, południowo-wschodniej Nevada i północno-zachodnia Arizona, Stany Zjednoczone.
  • C. zibethicus macrodon – od południowo-wschodniej Pensylwanii wzdłuż wybrzeża do Karoliny Północnej, Stany Zjednoczone.
  • C. zibethicus mergens – południowo-wschodni Oregon, północno-środkowa i północno-wschodnia Kalifornia, północna Nevada i skrajnie północno-zachodnie Utah, Stany Zjednoczone.
  • C. zibethicus obscurus – Nowa Fundlandia, Kanada.
  • C. zibethicus occipitalis – zachodni Waszyngton i zachodni Oregon, Stany Zjednoczone.
  • C. zibethicus osoyoosensis – od południowej Kolumbii Brytyjskiej i południowo-zachodniej Alberty w Kanadzie, na południe wzdłuż Gór Skalistych do północnego Chihuahua w Meksyku.
  • C. zibethicus pallidus – od południowo-środkowej Arizony na wschód do zachodniego Nowego Meksyku, Stany Zjednoczone.
  • C. zibethicus rivalicius – od południowo-wschodniego wybrzeża Teksasu na wschód do północno-zachodniej Florydy, Stany Zjednoczone.
  • C. zibethicus spatulatus – od wybrzeża Oceanu Spokojnego w środkowej Alasce w Stanach Zjednoczonych, na południowy wschód do południowej Kolumbii Brytyjskiej, Alberty i zachodniego Saskatchewan w Kanadzie.
  • C. zibethicus zalophus – południowo-zachodnia i południowo-środkowa Alaska, Stany Zjednoczone.

Introdukcja

edytuj

Gatunek introdukowany do większości krajów Europy, Syberii, środkowej Azji, Rosyjskiego Dalekiego Wschodu, Chińskiej Republiki Ludowej, północno-wschodniej Korei, Japonii (Honsiu), południowego Chile i południowej Argentyny[29].

Do Europy sprowadzony został w 1905 roku[28] z Ameryki Północnej przez księcia Colloredo-Mansfelda jako zwierzę futerkowe. Hodowany na farmach. Cała dzisiejsza europejska populacja dziko żyjących piżmaków pochodzi od kilku osobników, które w 1905 uciekły z fermy Stará Huť w okolicach miasteczka Dobříš, położonej w Czechach, 40 km na południowy zachód od Pragi[30][31][28]. Na ziemiach polskich pojawił się w latach 30. XX w.

Taksonomia

edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1766 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Castor zibethicus[2]. Holotyp pochodził ze wschodniej Kanady[31]. Jedyny żyjący przedstawiciel rodzaju piżmak[25] (Ondatra)[31][32][29].

Podgatunek ripensis jest obecnie traktowany jako synonim osoyoosensis[33]; wiele innych podgatunków również jest prawdopodobnie nieważnych[29]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają piętnaście podgatunków[29].

Etymologia

edytuj
  • Ondatra: hurońska nazwa ondatra lub ondathra dla piżmaka[34].
  • zibethicus: nowołac. zibethicus „pachnący cywetą, pachnący stęchlizną”, od fr. zibet, wł. zibetto „cyweta”[35].
  • albus: łac. albus „biały, biały matowy”[36].
  • aquilonius: łac. aquilonius północny, z północy, od aquilo, aquilonis „północny wiatr, północ”[37].
  • bernardi: Bernard Bailey, amerykański kolekcjoner[22].
  • cinnamominus: łac. cinnamomum lub cinnamum „cynamon”, od gr. κινναμωμον kinnamōmon lub κινναμον kinnamon „cynamon”[37].
  • goldmani: maj. Edward Alphonso Goldman (1873–1946) United States Army, zoolog, szef działu United States Biological Survey w latach 1919–1928, starszy biolog United States Fish and Wildlife Service w latach 1928–1943, kolekcjoner, ekolog[23][38][37].
  • macrodon: gr. μακρος makros „długi”[39]; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[40].
  • mergens: łac. mergens, mergentis „nurkowanie”[41].
  • obscurus: łac. obscurus „ciemny, mroczny”[37].
  • occipitalis: późnołac. occipitalis „z tyłu głowy, potyliczny”, od łac. occipitium „potylica”, od ob „w kierunku, przez”; caput, capitis „głowa”[37].
  • osoyoosensis: jezioro Osoyoos, Kolumbia Brytyjska, Kanada[7].
  • pallidus: łac. pallidus „blady, ziemisty”, od pallere „być bladym”[37].
  • rivalicius: łac. rivalicius „ktoś kto korzysta ze strumienia”, od rivalis „z potoku, potokowy”, rivus „potok, strumień”[42].
  • spatulatus: nowołac. spatulatus „łyżkowy, w kształcie łyżki”, od łac. spatula „łyźeczka”, od spatha „łyżka”; przyrostek zdrabniający -ula, od gr. σπαθη spathē „łyżka”[37].
  • zalophus: gr. ζα- za- „bardzo”[43]; λοφος lophos „grzebień, czub”[44].

Morfologia

edytuj

Długość ciała (bez ogona) 256–299 mm, długość ogona 200–254 mm, długość ucha 20–21 mm, długość tylnej stopy 65–78 mm; masa ciała 700–1800 g[32]. Ogon nieco bocznie spłaszczony. Ubarwienie ciemnobrunatne, od strony brzusznej trochę jaśniejsze. Futro z gęstymi, szczeciniastymi włosami ościstymi. Palce tylnej stopy porośnięte są po bokach włosami ułatwiającymi pływanie. U samców występują gruczoły wydzielające piżmo[27].

Ekologia

edytuj
 
Pomnik piżmaka w parku w miejscowości Dobŕiš

Jest typowym przedstawicielem gryzoni, jeśli chodzi o rozrodczość. W ciągu roku samica może wielokrotnie rodzić po ciążach trwających 4 tygodnie po 5–9 młodych. Otwierają oczy po 11 dniach, a ssą one matkę przez 3 tygodnie[45]. Już po upływie 3–5 miesięcy same są zdolne do rozrodu. Piżmaki żyją w koloniach.

Piżmaki amerykańskie są roślinożercami, ale nie gardzą również pokarmem zwierzęcym, takim jak skorupiaki i mięczaki. Ich siedliskami są brzegi różnego typu wód, np. rowów melioracyjnych, stawów rybnych, rzek i jezior. Piżmaki amerykańskie w wysokich brzegach kopią nory, do których wejście znajduje się pod powierzchnią wody. W norach tych wydzielone są komory. Na okres zimy gromadzą stos roślinności, która służy im jako legowisko i zapas pokarmu.

Zagrożenia

edytuj

Piżmaki amerykańskie mogą wywoływać szkody niszcząc groble przeciwpowodziowe lub stawy rybne. Od 1 kwietnia 2022 r. nie są w Polsce uważane za zwierzęta łowne[46]. Ze względu na cenne futro kiedyś chętnie pozyskiwane; dziś liczba amatorów futra piżmaka wśród myśliwych sukcesywnie maleje. Liczebność piżmaków została drastycznie zmniejszona po pojawieniu się ich naturalnego wroga – wizona amerykańskiego (norki amerykańskiej).

W kulturze

edytuj

Piżmak o imieniu Serafin to ważna postać serialu Tajemnice wiklinowej zatoki, Powrót do Wiklinowej Zatoki i Zima w Wiklinowej Zatoce.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Ondatra zibethicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 79. (łac.).
  3. ↑ F. Tiedemann: Zoologie: zu seinen Vorlesungen entworfen. Allgemeine Zoologie, Mensch und Säugthiere. Landshut: In der Weberichen Buchhandlung, 1804, s. 481. (niem.).
  4. ↑ J. Sabine: Zoological appendix. W: J. Franklin: Narrative of a journey to the shores of the Polar Sea, in the years 1819, 20, 21, and 22. London: J. Murray, 1823, s. 660. (ang.).
  5. ↑ a b J. Richardson: Northern Zoology. Part I. Mammalia. W: J. Richardson (red.): Fauna boreali-americana, or, The zoology of the northern parts of British America: containing descriptions of the objects of natural history collected on the late northern land expeditions under command of Captain Sir John Franklin, R.N.. T. 1. London: John Murray, 1829, s. 119. (ang.).
  6. ↑ a b L.J.F.J. Fitzinger. Versuch einer natürlichen Anordnung der Nagethiere (Rodentia). (Schluss.). „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 56, s. 103, 1867. (niem.). 
  7. ↑ a b J.K. Lord. Notes on two new species of mammals. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1863, s. 97, 1863. (ang.). 
  8. ↑ E.A. Mearns. Description of supposed new species and subspecies of mammals, from Arizona. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 2 (20), s. 280, 1890. (ang.). 
  9. ↑ O. Bangs. Description of a new musk rat from Codroy, Newfoundland. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 9, s. 133, 1894. (ang.). 
  10. ↑ O. Bangs. Description of a subspecies of muskrat, Fiber zibethicus rivalicius subsp. nov., from Louisiana. „Proceedings of the Boston Society of Natural History”. 26, s. 541, 1895. (ang.). 
  11. ↑ C.H. Merriam. Description of a new muskrat from the Great Dismal Swamp, Virginia. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 11, s. 143, 1897. (ang.). 
  12. ↑ O. Bangs. Notes on some mammals from Black Bay, Labrador. „Proceedings of the New England Zoölogical Club”. 1, s. 11, 1899. (ang.). 
  13. ↑ W.H. Osgood. Mammals of the Yukon region. „North American Fauna”. 19, s. 36, 1900. (ang.). 
  14. ↑ E.A. Preble. A biological investigation of the Hudson Bay region. „North American Fauna”. 22, s. 53, 1902. (ang.). 
  15. ↑ V.O. Bailey. Seven new mammals from western Texas. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 15, s. 119, 1902. (ang.). 
  16. ↑ D.G. Elliot. Descriptions of apparently new species and subspecies of mammals from California, Oregon, the Kenai Peninsula, Alaska, and Lower California, Mexico. „Publication. Field Columbian Museum”. Zoological series. 3 (10), s. 162, 1903. (ang.). 
  17. ↑ a b N. Hollister. Descriptions of two new muskrats. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 23, s. 1, 1910. (ang.). 
  18. ↑ N. Hollister. A new muskrat from the Great Plains. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 23, s. 125, 1910. (ang.). 
  19. ↑ N. Hollister. A systematic synopsis of the muskrats. „North American Fauna”. 32, s. 32, 1911. (ang.). 
  20. ↑ E. Brass: Aus dem Reiche der Pelze. Cz. 2: Naturgeschichte der Pelztiere. Berlin: Im Verlage der Neuen Pelzwaren-Zeitung, 1911, s. 604. (ang.).
  21. ↑ A. Starrett. Pleistocene mammals of the Berends fauna of Oklahoma. „Journal of Paleontology”. 30 (5), s. 1188, 1956. DOI: 10.2307/1300615. (ang.). 
  22. ↑ a b E.A. Goldman. A new muskrat from Arizona. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 45, s. 93, 1932. (ang.). 
  23. ↑ a b L.M. Huey. A new muskrat from Utah. „Transactions of the San Diego Society of Natural History”. 8 (32), s. 409, 1938. (ang.). 
  24. ↑ F. Cassola, Ondatra zibethicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-2 [dostęp 2021-11-17] (ang.).
  25. ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 239. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  26. ↑ a b Z. Kraczkiewicz: Ssaki. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
  27. ↑ a b c d e piżmak, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-09-08].
  28. ↑ a b c d e f K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 264–265, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  29. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 342. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  30. ↑ The muskrat. Spread in Europe Extensive Damage; A Dangerous Anima. „The Mercury”, s. 2, 26-05-1931. (ang.). 
  31. ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Ondatra zibethicus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-11-17].
  32. ↑ a b U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 289. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  33. ↑ J.H. Falcone, P.M. Harveson, M.R. Mauldin & R.D. Bradley. Taxonomic and conservation status of the Pecos River muskrat. „Occasional Papers Museum of Texas Tech University”. 359, s. 1–16, 2019. (ang.). 
  34. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 475, 1904. (ang.). 
  35. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 256.
  36. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 10.
  37. ↑ a b c d e f g The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  38. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 157–158. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  39. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 130.
  40. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 151.
  41. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 135.
  42. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 198.
  43. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 255.
  44. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 126.
  45. ↑ Piżmak w: Zwierzęta łowne, M. Bouchner, wyd. Delta
  46. ↑ Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 25 marca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz.U. z 2022 r. poz. 696).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Piżmak_amerykański&oldid=74440036”
  NODES
INTERN 1
Note 2