Połonne

Połonne
Полонне
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	chmielnicki
Rejon	szepetowski
Data założenia	1171
Prawa miejskie	XVI wiek, 1938
Powierzchnia	23,53 km²
Populacja (2018); • liczba ludności	; 21 053
Nr kierunkowy	+380 3843
Kod pocztowy	30500 – 30509
Tablice rejestracyjne	BX
	Położenie na mapie obwodu chmielnickiego Połonne
	Położenie na mapie Ukrainy Połonne
	50°07′N 27°31′E/50,116667 27,516667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Połonne (ukr. Полонне) – miasto na Ukrainie, w obwodzie chmielnickim, w rejonie szepetowskim, 135 km od Chmielnickiego. Przez miasto przepływa rzeka Chomora. Stacja kolejowa Połonne na linii Szepetówka – Berdyczów. Położone na historycznym Wołyniu.

Historia

Przez Połonne wiodła trasa wyprawy kijowskiej Bolesława Chrobrego. Położona w pobliżu Czarnego Szlaku miejscowość, wzmiankowana była w 1169 i 1172 r. w związku z najazdem Połowców. Na mocy układu z 1366 roku król Polski Kazimierz Wielki przekazał księciu Lubartowi m.in. Połonne.

W Koronie Królestwa Polskiego

Kościół św. Anny na pocz. XX w.

W 1607 r. wojewoda krakowski Stanisław Lubomirski ufundował kościół św. Anny. Miasto wraz z kościołem zostało spalone przez Tatarów w 1618 r. W 1621 r. miasto wraz z drewnianym zamkiem objęła w posiadanie Zofia Ostrogska, a po jej śmierci w 1623 r. właścicielem stał się jej mąż Stanisław Lubomirski, który ufortyfikował miasto w 1640 roku, a następnie przekazał je w 1642 r. swojemu najmłodszemu synowi Konstantemu Lubomirskiemu. W 1646 r. miasto zostało otoczone wałami w kształcie pięcioboku według projektu Krzysztofa Mieroszewskiego, co miało na celu zaryglowanie wojskom nieprzyjacielskim dostępu do Wołynia. W obrębie fortyfikacji zbudowanych według szkoły holenderskiej znalazło się Stare i Nowe Miasto Połonne, zamek i osada Wola.

22 lipca 1648^{[potrzebny przypis]} na skutek zdrady miasto opanowali Kozacy pod wodzą Krzywonosa i całkowicie je spalili dokonując rzezi mieszkańców^[2]. Zginął wtedy też słynny kabalista Samson Ostropolski. Kozacy ponownie opanowali miasto w 1651 r. Gdy w sierpniu 1653 hetman Bohdan Chmielnicki wyprawił syna swego Tymosza na Mołdawię, wtedy oddział Demka Łysowca, wysunięty ku granicom Mołdawii przez wodza kozackiego zapewne w tym celu by ściągnąć w tę stronę uwagę wojsk polskich, zagarnął Połonne^[3].

W XVII wieku w Połonnem były dwa murowane kościoły katolickie: zamkowy i fara miejska.

W drodze z Kamieńca Podolskiego w dniu 23 listopada 1781 r. na zamku zatrzymał się Stanisław August Poniatowski, a w 1786 r. miasto otrzymało przywilej królewski organizowania jarmarków. W Połonnem stacjonowało dowództwo 3 Brygady Artylerii armii koronnej. Fortyfikacje wzmocnili Polacy po raz ostatni w 1792 roku przed spodziewaną wojną z Rosją. W tym samym roku na drodze w kierunku Zasławia stoczono zwycięską dla Polaków bitwę pod Zieleńcami. W tym czasie miasto było, po Dubnie i Zasławiu, trzecim miastem Wołynia.

Zabór rosyjski i ZSRR

Dwór w Hamerni

W II rozbiorze Polski miasto zostało zagarnięte przez Rosję. W czasie powstania styczniowego miasto zajął generał Edmund Różycki, który następnie stoczył zwycięską bitwę pod Salichą. W drugiej połowie XIX wieku w pobliżu miasta zbudowano linię kolejową. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Połonne nie powróciło do Polski, lecz na mocy traktatu ryskiego zostało przyłączone do USRR. temu okresowi historii miasta Marek A. Koprowski poświęcił rozdział swojej książki Kresy we krwi^[4].

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 w Połonnem stacjonowały 7 eskadra myśliwska i 9 eskadra wywiadowcza lotnictwa Wojska Polskiego.

Prawa miejskie miasto posiada od 1938 roku^[5]. Podczas Wielkiego terroru w piwnicy kościoła św. Anny funkcjonariusze NKWD zamurowali żywcem grupę 168 miejscowych katolików^[6], w tym Polaków represjonowanych w ramach operacji polskiej.

Od czerwca 1941 do 1944 pod okupacją hitlerowskich Niemiec. 2 września 1941 roku Niemcy utworzyli w mieście getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000 osób. 25 czerwca 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali. Sprawcami zbrodni byli niemieccy policjanci z Szepietówki oraz lokalna ukraińska policja^[7].

Od 1947 do 1955 roku proboszczem parafii katolickiej był Antoni Chomicki. Od 1991 roku w granicach Ukrainy. Do 2020 siedziba administracyjna rejonu połońskiego.

Rodzinne miasto śpiewaczki operowej Walentyny Stepowej.

Zabytki

Kościół św. Anny

Pozostałości zamku

Dwór w Hamerni wybudowany przez Tadeusza Walewskiego, posiadał werandy i balkony^[8];
Kościół św. Anny z 1607 r. (pierwotnie zamkowy, następnie Jezuitów, obecnie parafialny). Kościół ten po wybudowaniu w 1607 roku do XVIII wieku nosił wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W latach 40. XVII wieku kościół został włączony w obręb fortyfikacji miejskich stojąc na platformie wysuniętego bastionu. W 1718 roku Jerzy Dominik Lubomirski ufundował przy kościele rezydencję dla trzech zakonników jezuickich, a wkrótce potem dokonano rozbudowy kościoła na potrzeby Jezuitów dodając m.in. do dwie wieże i monumentalne okna. Po zakończeniu prac budowlanych w 1738 roku kościół konsekrował sufragan kijowski Józef Czarnecki nadając mu wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego Padewskiego. Po kasacie zakonu jezuitów do kościoła została przeniesiona parafia św. Anny z nieistniejącej obecnie fary w Połonnem-Nowym Mieście. W latach 1936–1941 w kościele mieścił się oddział NKWD, a w kryptach cele i katownie. W okresie okupacji niemieckiej wierni odzyskali kościół, którego dzięki determinacji nie pozwolili sobie odebrać po 1945 roku. W okresie tym kościołem opiekowali się kapucyni, a od 1992 roku kościół znajduje się pod opieką Bernardynów. W stosunku do stanu pierwotnego kościół nie posiada barokowych hełmów na wieżach. W XIX wieku ołtarz główny nosił wezwanie MB Częstochowskiej^[9]. W ostatnich latach w kościele trwa szeroko opisywany konflikt parafian z proboszczem w związku z rugowaniem z nabożeństw języka polskiego^[10];
Cerkiew Opieki Matki Bożej z 1720 r., ul. Łesi Ukrainki. Drewniana, po renowacji oszalowana sidingiem^[11]. Obecnie w jurysdykcji UKP PM;
Cmentarz polski, północna część miasta, ul. Chodjakowa;
Cmentarz żydowski, ul. Akademika Girasimczuka;
zamek^[12];
młyn wodny z XIX w.

Ludność

W 2008 miasto miało 22 217 mieszkańców z których 89,9% stanowią Ukraińcy, 6,9% Polacy a 2,4% Rosjanie.

Polacy urodzeni w Połonnem

Kasper Lubomirski – generał lejtnant wojsk rosyjskich
Antoni Maksymilian Prokopowicz – historyk i kaznodzieja

Galeria

Rzeka Chomora i kościół św. Anny
Wnętrze kościoła św. Anny
Park miejski
Zabytkowy młyn wodny
Zabytkowa kamienica
Fontanna i wały zamku
Krzyż ofiar Wielkiego głodu
Cmentarz żydowski
Cerkiew Opieki Matki Bożej (UKP PM)
Cerkiew Świętej Trójcy (KPU)

Przypisy

↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.74.
↑ Połonne było słynną podówczas na cały Wołyń fortecą Lubomirskich o potężnych okopach, znacznej załodze, 70 działach dokoła wałów i trzystu beczek wina w piwnicach. W obecnej chwili chroniło się w niej mnóstwo ludności okolicznej, panów, szlachty i Żydów, z rodzinami i całem mieniem – wszystko nagle przez dzicz krzywonosową bezopornym prawie szturmem wzięte, splądrowane, zniszczone. Wezwany o pomoc Jeremi Wiśniowiecki sam jej tym razem przeciw zbyt wielkim siłom odmówił. Karol Szajnocha, Dwa lata dziejów naszych 1646 – 1648 Tom 2 Polska w 1648 Lwów 1869, s. 170.
↑ Miron Korduba: Demko (Damian) Michajłowicz. W: Polski Słownik Biograficzny. T. V. Kraków, 1938–1946, zeszyt 60, s. 105.
↑ Marek A. Koprowski: Kresy we Krwi. Warszawa: Fronda, 2011, s. 251. ISBN 978-83-62268-77-1.
↑ Полонное // Советский энциклопедический словарь. редколл., гл. ред. А. М. Прохоров. 4-е изд. М., «Советская энциклопедия», 1986. стр.1033.
↑ Полонне: відкриття Каплиці мучеників за віру. Kościół rzymskokatolicki na Ukrainie, 2023-08-28. [dostęp 2023-09-30]. (ukr.).
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1447 .
↑ Antoni Urbański: Z czarnego szlaku i tamtych rubieży: zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie. Warszawa: 1928, s. 88.
↑ Instytut Historii Sztuki <Krakau>[Hrsg.]: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej (2.1996) [online], digi.ub.uni-heidelberg.de [dostęp 2016-09-27] .
↑ Kościelne rugi w Połonnem :: Reportaże [online] [dostęp 2016-09-27] .
↑ Покровська церква, Полонне. thecity.com.ua, 13 maja 2016. [dostęp 2019-12-31]. (ukr.).
↑ Połonne. [dostęp 2013-08-29].

Linki zewnętrzne

Połonne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 727 .
Zamek w Połonnem
Parafia pw. św. Anny w Połonnem. bernardyni.ofm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
Nieoficjalna strona miasta

[1] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.74.

[2] Połonne było słynną podówczas na cały Wołyń fortecą Lubomirskich o potężnych okopach, znacznej załodze, 70 działach dokoła wałów i trzystu beczek wina w piwnicach. W obecnej chwili chroniło się w niej mnóstwo ludności okolicznej, panów, szlachty i Żydów, z rodzinami i całem mieniem – wszystko nagle przez dzicz krzywonosową bezopornym prawie szturmem wzięte, splądrowane, zniszczone. Wezwany o pomoc Jeremi Wiśniowiecki sam jej tym razem przeciw zbyt wielkim siłom odmówił. Karol Szajnocha, Dwa lata dziejów naszych 1646 – 1648 Tom 2 Polska w 1648 Lwów 1869, s. 170.

[3] Miron Korduba: Demko (Damian) Michajłowicz. W: Polski Słownik Biograficzny. T. V. Kraków, 1938–1946, zeszyt 60, s. 105.

[4] Marek A. Koprowski: Kresy we Krwi. Warszawa: Fronda, 2011, s. 251. ISBN 978-83-62268-77-1.

[5] Полонное // Советский энциклопедический словарь. редколл., гл. ред. А. М. Прохоров. 4-е изд. М., «Советская энциклопедия», 1986. стр.1033.

[6] Полонне: відкриття Каплиці мучеників за віру. Kościół rzymskokatolicki na Ukrainie, 2023-08-28. [dostęp 2023-09-30]. (ukr.).

[7] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1447 .

[Memento1-8] Antoni Urbański: Z czarnego szlaku i tamtych rubieży: zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie. Warszawa: 1928, s. 88.

[9] Instytut Historii Sztuki <Krakau>[Hrsg.]: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej (2.1996) [online], digi.ub.uni-heidelberg.de [dostęp 2016-09-27] .

[10] Kościelne rugi w Połonnem :: Reportaże [online] [dostęp 2016-09-27] .

[11] Покровська церква, Полонне. thecity.com.ua, 13 maja 2016. [dostęp 2019-12-31]. (ukr.).

[12] Połonne. [dostęp 2013-08-29].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]