Powstanie Bar-Kochby
Powstanie Bar-Kochby – zbrojne wystąpienie Żydów w latach 132–135 n.e. skierowane przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu, mające na celu zrzucenie rzymskiego zwierzchnictwa nad prowincją Judei, krwawo stłumione[1]. Drugie spośród powstań Żydów przeciwko Rzymianom (po tzw. wojnie żydowskiej).
 Mapa Judei | |||
| Czas |
132–135 | ||
|---|---|---|---|
| Przyczyna |
chęć zrzucenia rzymskiego zwierzchnictwa przez mieszkańców Judei | ||
| Wynik |
stłumienie powstania | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Źródła dotyczące powstania
edytujNajważniejszymi źródłami historycznymi dla powstania Bar Kochby są przede wszystkim relacje Kasjusza Diona, Euzebiusza z Cezarei, Justyna Męczennika, Historia Augusta (w biografii Hadriana), także źródła talmudyczne. Wgląd w wydarzenia dają także wykopaliska archeologiczne, w tym odkrycia qumrańskie i numizmatyczne[2].
Przyczyny
edytujW 129 roku cesarz rzymski Hadrian wydał zarządzenie, aby na miejscu zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować świątynię Jowisza Kapitolińskiego. Miasto Jerozolima miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór hellenistyczny i służyć jako kolonia rzymska. Ponadto zabroniono Żydom pod karą śmierci ceremonii obrzezania, którą cesarz postrzegał jako formę samookaleczenia tego samego rodzaju, co kastracja[3].
W 132 roku wybuchło kolejne powstanie żydowskie. Przyjmuje się, że jego główną przyczyną był między innymi brak zgody na budowę świątyni Jowisza w miejscu świątyni jerozolimskiej oraz chęć zapobieżenia przekształceniu Jerozolimy w kolonię rzymską[4].
Przebieg
edytujWodzem powstania, z tytułem „księcia Izraela” (hebr. nasi ha-Jisrael), został Szymon ben Koziba (inaczej Szymon Bar-Kochba), a arcykapłanem jego wuj Eleazar syn Charsoma. Obaj przywódcy wywodzili się z rodu Hasmoneuszy[5].
W wyniku walk Żydzi wyzwolili cały obszar prowincji wraz z Jerozolimą i ruinami Świątyni, w których wznowiono służbę ofiarniczą. W sumie powstańcy zdobyli ok. 50 twierdz oraz ok. 1000 miast i wsi.
Powstańcy prześladowali i zabijali chrześcijan za odmowę wyparcia się wiary w Jezusa Chrystusa i uznania Szymona ben Koziby za Mesjasza[6].
Cesarz Hadrian wezwał z Brytanii generała Juliusza Sewera oraz Kwintusa Lolliusza Urbikusa, a do stłumienia powstania ściągnięto prawdopodobnie Legion XXII z Egiptu[7] i – być może – Legion IX z odległej północy (z Brytanii lub Dolnej Germanii), na co jednak brak dowodów[8]. W 135 roku Rzymianie wkroczyli do Judei, rozpoczynając walki z żydowskimi powstańcami. Stosowali zwykłą dla Rzymian taktykę dzielenia, izolowania i likwidowania kolejnych enklaw powstańczych.
Latem 135 roku zdobyli Jerozolimę. Jako ostatni punkt oporu w Judei padła kwatera główna powstańców Bethar, na południowy zachód od Jerozolimy (siedziba Sanhedrynu i zarazem miejsce przebywania Szymona Bar-Kochby)[9]. Zamordowani zostali niemal wszyscy obrońcy, a pozostałych przy życiu sprzedano jako niewolników.
Skutki powstania
edytujOgółem podczas walk Rzymianie zburzyli 50 twierdz oraz 985 miast i wsi. Zginęło ok. 580 tysięcy Żydów[10][11]. Wzgórze Świątynne w Jerozolimie zostało zaorane. Stanęła tam świątynia Jowisza i posąg Hadriana. Miasto nazwano Colonia Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i fenickich. Zakazano praktyk judaizmu. Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria Palestina (Syria palestyńska, inaczej filistyńska – od starożytnych wrogów Żydów, Filistynów)[12]. Na terenie dawnej Jerozolimy wybudowano świątynie ku czci Jowisza, Serapisa, Dionizosa oraz Kastora i Polluksa. Żydom zabroniono mieszkać, wkraczać i zbliżać się do miasta. Żydom wolno było tylko patrzeć na Jerozolimę z daleka (de loginquo eam oculis tantum videre permissum est[13]), a na teren świątyni mogli wejść tylko 9. dnia miesiąca aw, aby przy Ścianie Płaczu opłakiwać swoje nieszczęście[14].
W ciągu kilku wieków (155–617) wybuchały kolejne powstania żydowskie. W większości wypadków były jednak szybko tłumione.
Numizmatyka powstańcza
edytuj
W trakcie powstania Bar Kochby rebelianci sięgnęli po najważniejszy środek propagandowy i emitowali własne monety wybijane na monetach, które były aktualnie w obiegu na terenie Judei i w regionie. Wynikało to z problemów związanych z działaniami wojennymi oraz brakiem kruszcu. Monety zawierały następujące inskrypcje:
- Rok pierwszy odkupienia Izraela
- Rok drugi wolności Izraela
- Wolność Jerozolimy
Na monetach wyemitowanych w pierwszym roku powstania znalazły się także inne inskrypcje:
- Szymon, książę Izraela
- Eleazar kapłan
- Jerozolima
- Szymon
Ponadto na monetach pojawiły się następujące wyobrażenia: fasada świątyni jerozolimskiej, gałązki palmy, mirt i wierzba. Także naczynia i instrumenty świątynne: dzban i amfora oraz harfa i lira. Pojawiły się również monety-hybrydy: jedna strona wyobraża rok pierwszy, natomiast po drugiej stronie - rok drugi, trzeci, a nawet czwarty. Niektóre monety z czasów powstania Bar Kochby znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie[15].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Powstanie Bar-Kochba. [dostęp 2007-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-07)]. (ang.).
- ↑ Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 7 - 11.
- ↑ Paul Johnson Historia Żydów, ss. 150-151
- ↑ Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 195.
- ↑ Paul Johnson Historia Żydów, s. 151
- ↑ Justyn Męczennik 'Apologia' I, 31
- ↑ Legion XXII Deiotariana. [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-17)]. (ang.).
- ↑ Legion IX Hiszpański. [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-22)]. (ang.).
- ↑ Paul Johnson Historia Żydów, ss. 151-152
- ↑ Kasjusz Dio 69,14
- ↑ The „Five Good Emperors” („Pięciu Dobrych Cesarzy” – Hadrian). [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-06)]. (ang.).
- ↑ Maria Jaczynowska Historia starożytnego Rzymu, s. 205
- ↑ Tertulian, Adversus Iudeos 13,4. Wcześniej pisał o tym Justyn (Apologia I, 47, 5n) : O spustoszeniu Jerozolimy, tudzież o tem, że żadnemu Żydowi nie miało być wolno mieszkać w tem mieście (...) na to uważano, by się tam żaden z nich nie pokazał, i że kara śmierci czeka każdego Żyda, któregoby się przy wejściu przychwyciło. (tłum. Arkadiusz Lisiecki)
- ↑ Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 206.
- ↑ Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 137, 224-231.
Bibliografia
edytuj- Paul Johnson, Historia Żydów, Wyd. Platan, 1996 ISBN 978-83-85222-25-5
- Maria Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, PWN, Warszawa 1986 ISBN 83-01-00268-9
- Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Zabrze: Inforteditions, 2008, ISBN 978-83-89943-32-3, OCLC 316508022.