Przedsiębiorstwo rodzinne
Przedsiębiorstwo rodzinne – trygonalny w swej budowie organizm rynkowy obejmujący rodzinę, działalność gospodarczą i jednostki, który funkcjonuje według różnych, ale zaadaptowanych wzajemnie celów, a i ich realizacji poświęca swoją energię w perspektywie wielopokoleniowej poprzez zarządzanie i kontrolę jego działalności i własności[1].
Definicje pojęcia
edytujChronologiczny układ pojęć przedsiębiorczości rodzinnej[2]:
- Kiedy zidentyfikowano bliską zależność między przynajmniej dwoma pokoleniami rodziny a przedsiębiorstwa i kiedy powiązanie to ma zarówno wpływ na działalność przedsiębiorstwa, jak i na cele i działania rodziny[3].
- Przedsiębiorstwo, które w praktyce jest prowadzone przez członków jednej rodziny[4].
- Kontrolowana własność pozostaje w rękach jednej osoby lub kilku osób z jednej rodziny[5].
- Przedsiębiorstwo dochodowe, które jest oparte na bazie prawa własności lub spółki. Jeżeli część akcji jest własnością publiczną, rodzina także ma obowiązek prowadzić tę działalność[6].
- Są tymi, którzy swoją politykę oraz kierunki mocno uzależniają od wpływu jednego lub kilku członków rodziny. Wpływ ten jest uzyskiwany poprzez argumenty własności lub czasem bezpośredniego uczestnictwa członków rodziny w zarządzaniu przedsiębiorstwem[7].
- Każde przedsiębiorstwo, w którym większość udziałów własności lub kontroli znajduje się w rękach jednej rodziny i w którym dwóch lub więcej członków rodziny jest lub było kiedyś bezpośrednio związanych z jego działalnością[8].
- Przedsiębiorstwo, w którym dwóch lub więcej ważnych członków rodziny wpływa na kierunek w nim obrany[9].
- Przedsiębiorstwo, które jest własnością jednej lub dwóch rodzin i jest przez nie prowadzone[10].
- Firma jest często nazwiskiem rodziny.
- prowadzona jest działalność gospodarcza, w której jeden lub więcej ważnych członków rodziny wywiera wpływ na kierunek działania przedsiębiorstwa, stosując do tego zależności więzów krwi, stanowiska kierownicze lub prawa wynikające z praw własności[11].
- Jest rodzajem małego przedsiębiorstwa założonego przez jedną lub kilka osób, które miały pomysł, ciężko pracowały, aby go rozwinąć oraz rozwinęły się, zazwyczaj z udziałem niewielkiego kapitału oraz utrzymując własność (lub jej większą część) w swoich rękach[12].
- Przedsiębiorstwo, w którym członkowie rodziny mają usankcjonowaną prawnie kontrolę nad własnością[13].
- Organizacja, w której najważniejsze decyzje dotyczące działalności i plany przekazywania przywództwa są podejmowane pod wpływem członków rodziny, którzy funkcjonują w firmie jako jej menedżerowie lub zasiadają w zarządzie[14].
- w której rodziny lub/oraz grupa rodzin kontroluje więcej niż 50% udziałów uprawniających do głosowania,i/lub znacząca część kadry z najwyższego szczebla kierowniczego pochodzi z jednej rodziny[15].
- Jest to przedsiębiorstwo, które prowadzi jedna lub więcej rodzin, które mają w pewnym stopniu wpływ na zarządzanie organizacją i ten wpływ wystarcza do ciągłego kontrolowania działalności firmy[16].
- Całość własności musi pozostać przy rodzinie, przynajmniej jeden z właścicieli musi być zatrudniony w przedsiębiorstwie, inny zaś członek rodziny musi pomagać w działalności gospodarczej, nawet jeśli nie będzie w niej oficjalnie zatrudniony[17].
- Przedsiębiorstwo, w którym jedna rodzina posiada większość udziałów i całkowicie kontroluje działalność[18].
- Jeżeli członkowie rodziny posiadają przynajmniej 60% udziałów[19].
- Przedsiębiorstwo, w którym decyzje dotyczące własności lub zarządzania są podejmowane z uwzględnieniem związków z członkami rodziny lub rodzin[20].
- Jest tym, co zazwyczaj nazywamy interesem rodzinnym. Tutaj występuje lub oczekuje się, by młodzi przejęli po starszych kierowanie firmą[21].
- Własność i sposób prowadzenia przedsiębiorstwa jest zdominowany przez grupę osób „emocjonalnie bliskich sobie”[22].
- przedsiębiorstwo rodzinne to takie, w którym powyżej 50% udziałów jest w posiadaniu członków największej jednolitej rodziny powiązanych więzami krwi lub małżeństwa, a sama firma jest postrzegana przez jej prezesa lub dyrektora jako rodzinna[23].
- przedsiębiorstwa, w których założyciel lub inny członek rodziny jest menedżerem, dyrektorem lub indywidualnie (grupowo) posiada znaczny pakiet akcji[24].
- przedsiębiorstwo będące własnością członków rodziny, którzy za jej pośrednictwem realizują nieformalną wizję działalności biznesowej i mają intencję przekazać je następnemu pokoleniu, lub zostało już przekazane obecnym właścicielom przez poprzednie pokolenie/a (s. 284)[25].
- rodzinna działalność gospodarcza cechuje się koncentracją własności, kontroli oraz utrzymywaniem przez członków rodzin kluczowych pozycji zarządzania nawet po tym, gdy wycofali się założyciele[26].
Definicję tę należy odróżnić od pojęcia ang: home business („home-based business” lub w skrócie „HBB”).
Definicje z polskich ośrodków akademickich
edytuj
- Przedsiębiorstwo rodzinne powinno być: podstawą życia rodziny, zarządzane ze znaczącym udziałem rodziny, miejscem, gdzie rodzina buduje swoje poczucie wartości i realizuje swoje marzenia, dla rodziny wartością, z której rodzina jest dumna, być chronione, nawet wbrew oczywistym argumentom ekonomicznym[27].
- Interes rodzinny różni się od innych […] aktywnym uczestnictwem co najmniej jednej osoby z rodziny w zarządzaniu lub tworzeniu wartości przedsięwzięcia gospodarczego, w którym, przynajmniej perspektywicznie, inna osoba z ekskluzywnego kręgu rodzinnego ma cele: kontynuacji działalności gospodarczej po odejściu założyciela poprzez aktywną kontrolę tegoż oraz realizacji przekazywania wartości niematerialnych (kultury przedsiębiorstwa) lub ich adaptacji do współczesności[28].
- interesy rodzinne to te, których założyciele i ich potomstwo bądź krewni stanowią kapitał ludzki spółki i jednocześnie sprawują funkcje kierownicze, menedżerskie bądź pozostają w zarządzie[29].
- Przedsiębiorstwo rodzinne to podmiot gospodarczy, w którym rodzina ma dominujący udział w jego strukturze własnościowej, w procesie podejmowania kluczowych decyzji biznesowych oraz w sprawowaniu funkcji nadzorczych – z intencją długofalowego rozwoju i z myślą o przyszłych pokoleniach[30].
- Przedsiębiorstwo rodzinne, w którym wartości rodziny właścicielskiej wpływają na kreowanie wartości biznesu[31].
- Przedsiębiorstwo rodzinne to organizacja gospodarcza oparta na więziach i zależnościach rodzinnych, która dąży do trwałego utrzymania w przyszłości decydującego wpływu rodziny na biznes poprzez udział we własności, zarządzaniu i odpowiedzialności, z zamiarem przekazania go następnym pokoleniom[32].
- Przedsiębiorstwo, którego podstawowe zasoby ludzkie stanowi rodzina kształtująca bezpośrednio jego działalność[33].
- Przedsiębiorstwo o dowolnej formie prawnej, którego kapitał w całości lub w decydującej części znajduje się w posiadaniu rodziny, przynajmniej jeden jej członek wywiera decydujący wpływ na kierownictwo lub sam sprawuje funkcję kierowniczą z zamiarem trwałego utrzymania przedsięwzięcia w rękach rodziny[34].
- Niezależnie od wielkości i formy prawnej rodzina (rodziny) właścicieli wywiera wpływ bezpośredni lub pośredni na kierownictwo przedsiębiorstwa lub sprawuje funkcję kierowniczą, którego kapitał w całości lub w decydującej części znajduje się w rękach rodziny z zamiarem utrzymania w rękach rodziny rozumianej jako dwie lub większa liczba osób, które są związane jako mąż i żona, wspólnie żyjący partnerzy (kohabitanci) – osoby płci przeciwnej lub jako rodzic i dziecko. Tak więc rodzina obejmuje parę bez dzieci lub parę z jednym lub większą liczbą dzieci, albo też samotnego rodzica z jednym bądź większą liczbą dzieci[35].
- Podmiot gospodarczy o dowolnej formie prawnej, w którym dokonała się sukcesja rodzinna, lub[36]:
- co najmniej dwóch członków rodziny wspólnie pracuje w tym przedsiębiorstwie,
- co najmniej jeden członek rodziny ma istotny wpływ na zarządzanie,
- członkowie rodziny posiadają znaczące lub większościowe udziały w przedsiębiorstwie.
- Przedsiębiorstwo należy uznać za rodzinne, jeśli jej założyciele/lub następcy są wśród jej największych udziałowców i (chociaż nie zawsze jest to wymagane) zajmują główne stanowiska w zarządzie interesu lub w radzie nadzorczej[37].
- Trygonalny w swej budowie organizm rynkowy obejmujący rodzinę, interes i jednostki, który funkcjonuje według różnych, ale zaadaptowanych wzajemnie celów, a i ich realizacji poświęca swoją energię w perspektywie wielopokoleniowej poprzez zarządzanie i kontrolę jego działalności i własności[38].
Charakterystyka
edytujPrzedsiębiorstwa rodzinne są „od zawsze” obecne w gospodarkach wszystkich państw. Stanowią naturalną formę przedsiębiorczości rodzinnej i lokalnej, która przy sprzyjających okolicznościach rozwija się i trwa wiele pokoleń. Szacunki dotyczące liczebności przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce i na świecie są tematem sporów naukowców. Można znaleźć dane, które określają ich populacje na 90% spośród wszystkich działających firm na całym świecie[39]. Większość z nich to mikro- i małe przedsiębiorstwa, które jednak wpisały się w rynek przedsiębiorstw średnich i dużych[40]. Najbardziej uśrednione szacunki europejskich giełd mówią o tym, że 44% spółek na nich notowanych jest w rękach rodzin[41]. W USA rodziny kontrolują trzecią część najbogatszych spółek umieszczonych w rankingu S&P 500[42]. Badania prowadzone na rodzimym gruncie szacują ich liczebność między 37% a 65%. Takie rozbieżności wynikają z różnic w rozumieniu pojęcia przedsiębiorstwa rodzinnego, a co za ty idzie przyjmowaniem odmiennych kryteriów ich klasyfikacji[43][44]
Większość przedsiębiorstw rodzinnych ocenia swoją sytuację ekonomiczną jako bardzo dobrą lub dobrą. Wśród europejskich respondentów opinia ta jest znacznie szerzej rozpowszechniona niż wśród polskich (odpowiednio 71% i 58%)[45].
74% polskich i 75% europejskich przedsiębiorstw rodzinnych deklaruje, że planuje nowe inwestycje[45]. W przypadku Polski zdecydowanie najczęściej (81% wskazań) są to plany dotyczące inwestycji w działalność podstawową firmy, znacznie rzadziej natomiast w dywersyfikację (49%) czy umiędzynarodowienie (24%). Polskie przedsiębiorstwa rodzinne planują inwestycje przede wszystkim na rynkach, które znają. 88% z nich wskazało, że zainwestuje w kraju, aby zwiększyć udziały w rodzimym rynku, a 51% ma plany dotyczące pozostałych krajów Europy.
Ponad połowa polskich przedsiębiorstw rodzinnych (55%) zmaga się z rosnącymi kosztami pracy[45]. Największym zmartwieniem europejskich przedsiębiorstw rodzinnych jest z kolei spadek rentowności, na który wskazała 49% respondentów.
Najbardziej oczekiwaną obecnie zmianą, zarówno przez polskie, jak i europejskie firmy rodzinne, jest uproszczenie przepisów podatkowych (wskazało na nie aż 61% polskich i 52% europejskich respondentów)[46]. Polskie przedsiębiorstwa w drugiej kolejności liczą na niższe opodatkowanie (46%). Takie oczekiwania ma także 40% europejskich firm.
Prawie wszyscy polscy respondenci (96%) twierdzą, że komunikacja między pokoleniami jest bardzo ważną lub ważną kwestią w ich działalności biznesowej. Podobny odsetek przedstawicieli polskich firm (94%) wskazuje na istotność utrzymywania równowagi między życiem rodzinnym a ich działalnością biznesową[45].
Przypisy
edytuj- ↑ Ewa Więcek-Janka: Wiodące wartości w zarządzaniu przedsiębiorstwami rodzinnymi. Poznań: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, 2013, s. 35, seria: Rozprawy. ISBN 978-83-7775-239-5.
- ↑ Ewa Więcek-Janka: Wiodące wartości w zarządzaniu przedsiębiorstwami rodzinnymi. Poznań: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, 2013, s. 29–31, seria: Rozprawy. ISBN 978-83-7775-239-5.
- ↑ Donnelley 1964, s. 294.
- ↑ Bernard 1975, s. 42.
- ↑ Barnes, Hershon 1976, s. 106.
- ↑ Alcorn 1982, s. 230.
- ↑ Davis 1983, s. 47.
- ↑ Rosenblatt, deMik, Anderson, Johnson 1985, s. 4–5.
- ↑ Davis, Targrun 1985 (cytowane w Rothstern, 1992).
- ↑ Stern 1986, s. XXI.
- ↑ Pratt, Davis 1986, rozdz. 3, s. 2.
- ↑ Babicky 1987, s. 25.
- ↑ Lansburg, Perrow, Rogolsky 1988, s. 21.
- ↑ Handler 1989, s. 262.
- ↑ Leach et al. 1990 (cyt. za: Adtrachan, 1993, s. 341–342).
- ↑ Dreux 1990, s. 226.
- ↑ Lyman 1991, s. 304.
- ↑ Gallo, Sveen 1991, s. 181.
- ↑ Donckels, Frohlich 1991, s. 152.
- ↑ Holland, Oliver 1992, s. 27.
- ↑ Churchill, Hatten 1993, s. 52.
- ↑ Carsrud 1994, s. 40.
- ↑ Westhead, Cowling 1998, s. 370.
- ↑ Anderson, Reeb 2003, s. 1301.
- ↑ Venter, Boshoff, Maas 1986, s. 2005.
- ↑ Bernard, Schoar 2006, s. 73.
- ↑ Blikle 2012.
- ↑ Budziak (2012).
- ↑ Gibiec (2012).
- ↑ Jeżak (2013).
- ↑ Lewandowska (2013).
- ↑ Marjański (2012).
- ↑ Orzechowski (2011).
- ↑ Popczyk, Winnicka-Popczyk (2004).
- ↑ Safin (2013).
- ↑ Sułkowski (2012).
- ↑ Surdej, Wach (2010).
- ↑ Więcek-Janka (2013).
- ↑ Aldrich, Cliff 2003; Short 2012.
- ↑ La Porta, Lopez de Silanes, Shleifer 1999.
- ↑ Faccio, Lang 2002.
- ↑ Anderson, Reeb 2003.
- ↑ Por. Safin 2007; Jeżak, Popczyk, Winnicka-Popczyk 2004; Sułkowski 2012; Short 2012.
- ↑ Ewa Więcek-Janka: Wiodące wartości w zarządzaniu przedsiębiorstwami rodzinnymi. Poznań: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, 2013, s. 31–36, seria: Rozprawy. ISBN 978-83-7775-239-5.
- ↑ a b c d KPMG: Raport KPMG w Polsce i stowarzyszenia IFR pt. „Barometr firm rodzinnych”.
- ↑ KPMG w Polsce: Informacja prasowa: Raport KPMG w Polsce i Inicjatywy Firm Rodzinnych: „Barometr firm rodzinnych”.
Bibliografia
edytuj- Więcek-Janka E.: Wiodące wartości w zarządzaniu przedsiębiorstwami rodzinnymi, seria: Rozprawy nr 488, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2013