Ralph Waldo Emerson

Ralph Waldo Emerson (ur. 25 maja 1803, zm. 27 kwietnia 1882) – amerykański poeta i eseista, słynny ze swojego talentu oratorskiego; jeden z najbardziej wpływowych myślicieli i pisarzy XIX wieku, przeciwnik niewolnictwa, zwolennik demokratycznego egalitaryzmu; uważany za filozofa idealizmu, który twórczo kontynuował idealistyczne wizje stosunku między człowiekiem a Absolutem Platona, św. Augustyna i George’a Berkeleya. Autor mowy Uczony amerykański nazywanej „intelektualną deklaracją niepodległości” (Intellectual Declaration of Independence). Od 1836 związany z bostońskim Klubem Transcendentalistów. Przedstawiciel romantyzmu w poezji amerykańskiej.

Ralph Waldo Emerson

Data i miejsce urodzenia	25 maja 1803 Boston
Data i miejsce śmierci	27 kwietnia 1882 Concord
Narodowość	amerykańska
Dziedzina sztuki	poezja, esej, filozofia
Epoka	Romantyzm, Transcendentalizm, Idealizm
Ważne dzieła
Nature Amerykański uczony Przedstawiciele ludzkości

Tradycyjnie nazywany mędrcem z Concord, a przez Adama Mickiewicza określany mianem Sokratesa amerykańskiego. Pod względem wpływu i głoszonych postulatów porównywany często do Fryderyka Nietzschego (wcześniej od niemieckiego filozofa wprowadził pojęcie „śmierci Boga”); twórca tzw. filozofii życia oraz główny inspirator późniejszych kierunków filozoficznych takich jak pragmatyzm Williama Jamesa, intuicjonizm Henriego Bergsona czy XX-wieczny egzystencjalizm. Jego wpływ stał się widoczny również w poezji amerykańskiej tak znaczących autorów jak Walt Whitman czy Allen Ginsberg.

Ralph Waldo Emerson nie stworzył spójnego systemu filozoficznego. Również dyskurs jego mów i pism był (w duchu rewolucyjnych poglądów myśliciela) próbą zerwania z tradycją i odkrycia nowego środka wyrazu. Richard Rorty napisał o dziełach Emersona, że nie są one „ani historią intelektualną, ani filozofią moralną, ani epistemologią, ani społecznym proroctwem, lecz wszystkim tym zmieszanym w nowy gatunek”.

Życie

Urodził się w Bostonie. Jego ojciec, William Emerson, był znanym unitariańskim pastorem, którym później miał zostać także syn. Emerson stopniowo odchodził od filozoficznych doktryn popularnych w jego epoce, aby opracować i po raz pierwszy wyrazić filozofię transcendentalizmu w eseju Nature.

Gdy Ralph miał 3 lata, ojciec narzekał, że syn nie umie jeszcze wystarczająco dobrze czytać. W 1810 roku zmarł ojciec 8-letniego wtedy chłopca. W październiku 1817 roku Emerson, w wieku 14 lat, rozpoczął studia na Harvardzie i od razu został mianowany przewodniczącym studentów pierwszego roku. Pozycja ta zapewniła mu bezpłatne miejsce w akademiku. Serwując w stołówce, zmniejszył koszty wyżywienia czterokrotnie. Otrzymywał stypendium. Nieznacznie dorabiał, asystując i ucząc podczas ferii zimowych w szkole u swojego wuja w Waltham.

Po ukończeniu Harvardu w 1821 roku pomagał bratu w szkole (założonej w domu matki) dla młodych kobiet. Po wyjeździe brata na studia teologiczne do Getyngi, Emerson kontynuował zajmowanie się szkołą. Przez kolejne lata był tam nauczycielem. Potem przeniósł się na wydział teologiczny Harvardu, a w 1829 roku rozpoczął działalność jako unitariański pastor. Spór z przedstawicielami Kościoła na temat publicznych modlitw i udzielania komunii doprowadził Emersona do rezygnacji z członkostwa w 1832 roku. Rok wcześniej, w kwietniu 1831 roku zmarła jego młoda żona, najprawdopodobniej jedyna prawdziwa miłość – Elena Louisa Tucker.

W 1832 roku Emerson zwiedził Europę. Swoją podróż opisał w English Traits (1856). Podczas wycieczki spotkał Wordswortha, Coleridge’a, Johna S. Milla i Thomasa Carlyle’a, z którym korespondował aż do śmierci.

W 1835 roku Emerson kupił dom w Concord. Szybko stał się poważanym obywatelem miasta. Poślubił tam swoją drugą żonę Lydię Jackson.

We wrześniu 1836 roku Emerson wraz z dzielącymi jego poglądy intelektualistami założył Klub Transcendentalistów. Pierwsze czasopismo klub wydał w lipcu 1840 roku. Emerson swój pierwszy esej Nature opublikował anonimowo we wrześniu 1836 roku. W momencie kiedy stał się on fundamentem transcendentalizmu, wiele osób uważało go za dzieło swedenborgianizmu.

W 1838 roku Emerson został ponownie zaproszony na wydział teologiczny Harvardu, aby przemówić podczas wręczania dyplomów. Jego spostrzeżenia oburzyły establishment i przeraziły społeczność protestancką, gdyż w swojej mowie stwierdził, iż Jezus Chrystus był wielkim człowiekiem, ale nie Bogiem. Jego wstrząsające wystąpienie spowodowało, iż został oskarżony o ateizm oraz zatruwanie umysłów młodych ludzi. Pomimo wrzasku krytyków nie udzielił żadnej odpowiedzi, pozostawiając obronę wygłoszonego poglądu innym. Nie został zaproszony do Harvardu przez następne 40 lat. W połowie lat 80. XIX wieku jego stanowisko stało się standardową doktryną unitarianizmu.

W 1842 roku umarł na szkarlatynę jego pierworodny syn Waldo. Emerson wyraził swój żal po tej stracie w dwóch głównych pracach: w poemacie Threnody i eseju Experience.

Emerson pozostał znanym prelegentem i wykładowcą. Prowadził swoją działalność głównie w Nowej Anglii. Podczas paru nieobecności Emersona na zaplanowanych wystąpieniach zastępował go Frederick Douglass. Emerson przemawiał na bardzo zróżnicowany zakres tematów. Wiele jego esejów powstawało na bazie wygłoszonych wcześniej prelekcji oraz wykładów.

Utrzymywał ścisły kontakt z Nathanielem Hawthorne’em oraz Henrym D. Thoreau. Spotykał się z nimi w Concord. Korespondował też z Adamem Mickiewiczem.

Uważany był za bardzo abstrakcyjnego i trudnego pisarza, niemniej przyciągał tłumy odbiorców. Słuchacze nieraz żartowali, że kompletnie nie rozumieją, o czym Emerson mówił, ale było to coś pięknego. Jawne i bezkompromisowe poparcie Emersona dla abolicjonizmu powodowało protesty oraz drwiny ze strony tłumów. Jako indywidualista usilnie starał się nie wchodzić na publiczną arenę poprzez uczestnictwo w jakimś ruchu bądź konkretnym ugrupowaniu. Podkreślał, iż nie pragnie mieć wyznawców, lecz jedynie naśladowców, którzy tak jak on będą pobudzeni do samodzielnego myślenia. Poproszony o podsumowanie ostatnich lat swojego nauczania odpowiedział, że za najważniejszą uznaje prawdę o „bezmiarze każdego człowieka”.

Emerson zmarł w 1882 roku i został pochowany w Concord.

Myśl filozoficzna

Emerson stawiał filozofii zadania praktyczne i moralne. Był platonikiem: uważał przyrodę za „Bożą metodę” nauczania nas prawdy, panteistycznie postrzegając jej duchową jedność. Filozofia Emersona, która miała wpoić w człowieka zaufanie do siebie (jako narzędzia celów Bożych) oraz dumę ze swojego posłannictwa, prowadziła od idealizmu do liberalnych poglądów politycznych, określając na długo amerykański styl filozofowania.

Dzieła

Proza

• Natura (Nature, 1836) angielska wersja cyfrowa
• Amerykański uczony (The American Scholar, 1837, wystąpienie przed Phi Beta Kappa Society w Harvardzie)
• The Divinity School Address (1838)
• Essays: First Series (1841; zawiera „Compensation”, „Self-Reliance”, i „Circles”)
• „The Transcendentalist” (1841)
• Essays: Second Series (1844; zawiera „The Poet”, „Experience”, i „Politics”)
• Przedstawiciele ludzkości (Representative Men 1850; zawiera eseje o Platonie, Swedeborgu, Montaigne’u, Szekspirze, Napoleonie i Goethem)
• English Traits (1856)
• The Conduct of Life (1860; zawiera „Fate” i „Power”)
• „Thoreau” (1862; ku czci Henry’ego Davida Thoreau)

Poezja

Zbiory

• • Poems (1847)
  • May-Day and Other Pieces (1867)
  • Selected Poems (1876)

Poematy

• • „Threnody”
  • „Uriel”
  • „Works and Days”
  • „Concord Hymn”

Zobacz też

• unitarianizm
• transcendentalizm
• wegetarianizm
• platonizm
• bracia polscy

Bibliografia

• Henryk Katz: Historia powszechna 1789-1870 w zarysie. Wyd. 1. Warszawa: państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1961.

Linki zewnętrzne

• https://web.archive.org/web/20091022144512/http://www.transcendentalists.com/1emerson.html
• Ralph Waldo Emerson – zbiór polskich przekładów wierszy poety
• Ralph Waldo Emerson – dzieła w bibliotece Polona