Rukiew wodna

Rukiew wodna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	rukiew
Gatunek	rukiew wodna
	Nazwa systematyczna
	Nasturtium officinale W. T. Aiton; Hortus kew. ed. 2, 4:110. 1812
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Rukiew wodna (Nasturtium officinale W. T. Aiton) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Zasięg rodzimy obejmuje Europę i Azję, ale jako gatunek zawleczony szeroko rozprzestrzenił się na wszystkich kontynentach świata^[4]. Unika rejonów o klimacie kontynentalnym^[5]. W Polsce występuje rzadko, głównie w zachodniej części kraju^[5]. Brak go w północno-wschodniej i południowo-wschodniej części kraju. Dawniej był uprawiany.

Morfologia

Łodyga: Pokładająca się lub wzniesiona, kanciasta, rozgałęziona, wewnątrz zwykle pusta. Osiąga 2–10 mm grubości^[6] (rzadko nawet więcej^[7]) i 10–300 cm długości (przy czym dorasta do 40^[5]^[7]–90^[6]^[8] cm wysokości). W węzłach starsze pędy zakorzeniają się. Pędy zachowują zieloną barwę przez cały sezon (nie nabiegają purpurowo jesienią)^[7].
Liście: Nieparzysto pierzastozłożone, przeważnie 3–9(13)-listkowe, długości 5–15 cm^[6] (wczesne liście często zredukowane, składają się tylko z osadki i listka szczytowego)^[7]. Listek szczytowy ogonkowy, łopatkowato-jajowaty, dużo większy od jajowatych listków bocznych, piłkowano-karbowany, lub klapowany. Pozostałe listki boczne są siedzące, eliptyczne lub lancetowate, mają faliste lub odlegle piłkowane brzegi i zwężającą się nasadę^[8]. U nasady rynienkowatych ogonków liści środkowych bywają wykształcone lancetowate uszka osiągające do 4 mm długości^[7].
Kwiaty: Drobne, białe, typowe dla kapustowatych, zebrane w grona na szczycie łodyg, na ich podnoszących się końcach^[7]. Ich szypułki wydłużają się podczas owocowania, w efekcie część kwitnąca jest gęsta i spłaszczona od góry, a owocująca wydłużona i luźna^[7]. Płatki korony jajowatolancetowate, o długości 4–5 mm, białe z ciemniejszymi żyłkami i często fioletowo zabarwionym paznokciem. Działki kielicha krótsze od płatków. Wewnątrz kwiatu 1 słupek górny i 6 czterosilnych pręcików^[8]. Nitki pręcików są białawe, a pylniki są żółte^[7].
Owoc: Obła łuszczyna z wypukłymi klapami. Osiąga długość 10–18 mm i szerokość 2–2,5 mm i wyrasta na szypułce o długości 8–12 (16) mm. Okrągławoeliptyczne i wąsko oskrzydlone z jednej strony są ustawione dwurzędowo. Mają sieciowatą skulpturę na powierzchni; na każdej stronie ok. 25–50 pól^[9].
Rośliny podobne: Rukiew drobnolistna osiągająca mniejsze rozmiary (łodygi o średnicy do 5 mm osiągają do 80 cm długości i wznoszą się do 40 cm) różni się cieńszymi (ok. 1–1,5 mm średnicy) i nieco dłuższymi łuszczynami (ok. 16–25 mm) osadzonymi na cienkich szypułkach^[9]^[7]. Nasiona w łuszczynie u tego gatunku ułożone są w jednym rzędzie. Na powierzchni łupiny nasiennej na jednej stronie znajduje się około 100 okienek/pól skulptury (tj. co najmniej dwa razy więcej niżeli u rukwi wodnej)^[7].; Roślina może być też mylona z rzeżuchą gorzką Cardamine amara, która ma jednak listki na brzegu orzęsione (rukiew ma brzegi listków nagie), łodygę pełną, dłuższe płatki (do 9 mm), pylniki fioletowe^[7].

Liść
Kwiaty i liście
Łuszczyna
Dwurzędowe nasiona

Biologia i ekologia

Stanowisko rukwi wodnej, Stinsford, Anglia

Uprawa rukwi wodnej w Warnford, Anglia

Zupa z rukwi wodnej

Bylina, hydrofit. Kwitnie w Europie Środkowej od czerwca do września^[6], ale na obszarach o łagodniejszym klimacie od marca do października^[10]. Rukiew jest samopylna. Rozprzestrzenia się także wegetatywnie^[10].

Siedliskiem są płytkie, wolno płynące wody (na głębokości od kilkunastu do kilkudziesięciu cm^[6], z optimum między 10 a 20 cm^[10]), brzegi rzek, potoków, rowów, starorzeczy, źródliska oraz tereny okresowo zalewane^[6] lub mokre^[8]. Unika wód stojących, dobrze zaś znosi wody zasadowe. Preferuje podłoże gliniaste i żwirowe. Źle znosi silne zacienienie^[10]. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Nasturtietum officinalis^[11].

Liczba chromosomów 2n= 32^[12].

Zmienność

Tworzy mieszańca z rukwią drobnolistną – Nasturtium sterile (Airy Shaw) Oefelein^[12].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 r. roślina podlega w Polsce ochronie częściowej^[13]. W latach 2004–2014 była objęta ścisłą ochroną gatunkową^[14]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[15].

Nazewnictwo

Takson w randze gatunku pod nazwą Nasturtium officinale opublikowany został w 1812 r. przez Williama Townsenda Aitona w drugiej edycji Hortus Kewensis, tom 4, strona 110^[4].

Inne nazwy zwyczajowe: rzeżucha wodna.
Ma wiele synonimów nazwy łacińskiej^[4]: Nasturtium nasturtium-aquaticum (L.) H. Karst., Radicula nasturtium Cav., Radicula nasturtium-aquaticum (L.) Rendle & Britten, Rorippa nasturtium Beck, Rorippa nasturtium-aquaticum (L.) Hayek, Sisymbrium nasturtium Thunb., Sisymbrium nasturtium-aquaticum L.

Zastosowanie

Roślina jadalna: Liście i młode rośliny są jadalne, jest to jedna z najcenniejszych dla zdrowia roślin, o dużej gęstości odżywczej^[16]. Uprawiana jako warzywo, szczególnie popularne w Normandii. W czasach starożytnych spożywana w Rzymie^[5]. W średniowiecznej Anglii, Niemczech, Francji i Szwajcarii uprawiana w specjalnie w tym celu przygotowywanych basenach^[5]. Jedna z ulubionych potraw Napoleona. Wymieniono ją wśród składników przysmaków podanych w weselnym menu (miniaturowe tarty ze szparagami i rukwią wodną) z okazji zaślubin księcia Williama z Księżną Catherine w pałacu Buckingham (29 kwietnia 2011)^[17].
Roślina lecznicza: Ziele zawiera glikozyd (glukozynolan - glukonasturcynę), który nadaje roślinie ostrogorzki smak, jod i liczne witaminy^[5]. Jak inne glukozylany, glukonasturcyna ma działanie chemoprewencyjne^[18]. W 100 g ziela znajduje się 11 kcal i stosunkowo dużo witaminy K (250 µg), witaminy A (160 µg RAE), witaminy B2 (0,120 mg), witaminy B3 (0,200 mg), witaminy B6 (0,129 mg), witaminy C (43 mg), potasu (330 mg), wapnia (120 mg) i magnezu (21 mg)^[19].

Obecność w symbolice

Rukiew wodna jest elementem herbów miejscowości i gmin francuskich: Vernon, Vayres-sur-Essonne i D’Huison-Longueville.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
↑ Nasturtium officinale, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Nasturtium officinale W. T. Aiton. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN ) [on-line]. [dostęp 2010-11-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Karol Latowski: Rukiew. W: Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stanisław Kłosowski, Grzegorz Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 197, seria: Flora Polski. ISBN 978-83-7073-248-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k T.T. Tacik T.T., Nasturtium R.Br., Rukiew, [w:] AdamA. Jasiewicz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe, t. IV, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 187-192, ISBN 83-01-05853-6 .
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 30, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 189. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d CaoC. L CaoC., L.L. Berent L.L., Nasturtium officinale W.T. Aiton, [w:] Great Lakes Aquatic Nonindigenous Species Information System [online], U.S. Geological Survey, Nonindigenous Aquatic Species Database, Gainesville [dostęp 2023-08-21] .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Jennifer DiJ.D. Noia Jennifer DiJ.D., Defining Powerhouse Fruits and Vegetables: A Nutrient Density Approach, „Preventing Chronic Disease”, 11, 2014, DOI: 10.5888/pcd11.130390, ISSN 1545-1151, PMID: 24901795, PMCID: PMC4049200 [dostęp 2017-04-28] (ang.).
↑ Rzeczpospolita.pl, ost. aktualizacja 29-04-2011 21:10
↑ Justyna Szwejda-Grzybowska. Antykancerogenne składniki warzyw kapustnych i ich znaczenie w profilaktyce chorób nowotworowych. „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”. XLIV (4), s. 1039–1046, 2011.
↑ Watercress, raw. [w:] National Nutrient Database for Standard Reference Release 28 [on-line]. United States Department of Agriculture. Agricultural Research Service. [dostęp 2016-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-12)].

Bibliografia

Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).

[iucn-3] Nasturtium officinale, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[grin-4] Nasturtium officinale W. T. Aiton. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN ) [on-line]. [dostęp 2010-11-11].

[szweykowscy-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Karol Latowski: Rukiew. W: Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.

[klosowski-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stanisław Kłosowski, Grzegorz Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 197, seria: Flora Polski. ISBN 978-83-7073-248-6.

[tacik-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k T.T. Tacik T.T., Nasturtium R.Br., Rukiew, [w:] AdamA. Jasiewicz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe, t. IV, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 187-192, ISBN 83-01-05853-6 .

[mirkowa-8] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 30, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.

[rutkowski-9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 189. ISBN 83-01-14342-8.

[cao-10] CaoC. L CaoC., L.L. Berent L.L., Nasturtium officinale W.T. Aiton, [w:] Great Lakes Aquatic Nonindigenous Species Information System [online], U.S. Geological Survey, Nonindigenous Aquatic Species Database, Gainesville [dostęp 2023-08-21] .

[matuszkiewicz-11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[A-12] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[rozp2014-13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp2004-14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[15] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[16] Jennifer DiJ.D. Noia Jennifer DiJ.D., Defining Powerhouse Fruits and Vegetables: A Nutrient Density Approach, „Preventing Chronic Disease”, 11, 2014, DOI: 10.5888/pcd11.130390, ISSN 1545-1151, PMID: 24901795, PMCID: PMC4049200 [dostęp 2017-04-28] (ang.).

[rp-17] Rzeczpospolita.pl, ost. aktualizacja 29-04-2011 21:10

[szwejda-18] Justyna Szwejda-Grzybowska. Antykancerogenne składniki warzyw kapustnych i ich znaczenie w profilaktyce chorób nowotworowych. „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”. XLIV (4), s. 1039–1046, 2011.

[ndb-19] Watercress, raw. [w:] National Nutrient Database for Standard Reference Release 28 [on-line]. United States Department of Agriculture. Agricultural Research Service. [dostęp 2016-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-12)].

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]