Salustiusz

Salustiusz
Data i miejsce urodzenia	86 p.n.e. ; Amiternum, Republika rzymska
Data śmierci	34 p.n.e.
	członek Senatu rzymskiego
Okres	od ?; do 50 p.n.e.
Przynależność polityczna	Popularzy
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Gaius Sallustius Crispus (ur. 86 p.n.e., zm. 34 p.n.e.) – rzymski historyk i polityk. Urodzony w Amiternum (obecnie: San Vittorino) w kraju Sabinów (północny wschód od Rzymu), autor De coniuratione Catilinae (Spisek Katyliny), Bellum Iugurthinum (Wojna z Jugurtą), oraz Historiae (Dzieje). Dwa pierwsze dzieła dotrwały do naszych czasów w całości, ostatnie, najbardziej dojrzałe i najobszerniejsze, zachowało się fragmentarycznie.

Życie

Podobnie jak Cyceron, przybył do Rzymu jako homo novus, człowiek spoza elity rządzącej, czyli stanu senatorskiego. W stolicy początkowo korzystał ze wsparcia Marka Licyniusza Krassusa, później jego patronem został Cezar. Salustiusz stał się bardzo oddanym zwolennikiem Cezara.

Związany ze stronnictwem popularów, w 59 p.n.e. był kwestorem, w 52 roku p.n.e. trybunem ludowym. W 50 roku p.n.e. usunięty ze składu senatu pod zarzutem niemoralnego prowadzenia się, w istocie przypuszczalnie z powodów politycznych, jako członek stronnictwa popularów. Jako trybun ludowy Salustiusz swymi gwałtownymi wystąpieniami naraził się stronnictwu optymatów, którzy stanowili wówczas większość w senacie. Powrócił do senatu po wybuchu wojny domowej w 49 p.n.e., w czasie której stał po stronie cezarian. Poniósł klęskę w Ilirii, lecz w 46 p.n.e. zdobył wyspę Cercynę wraz z zapasami zboża zgromadzonymi przez Pompejusza. Niedługo potem objął jako propretor namiestnictwo w prowincji Africa Nova, skąd powrócił z niemałymi bogactwami. Przypuszcza się, że to od jego imienia, jako założyciela, pochodzi nazwa horti Sallustiani (Ogrody Salustiuszowe), choć może chodzić równie dobrze o innego Salustiusza. Po śmierci Cezara w 44 p.n.e. Salustiusz wycofał się z polityki i rozpoczął pracę historyka.

Historia według Salustiusza

Salustiusz jako historyk nie tylko zwraca uwagę na fakty, ale przede wszystkim stara się je interpretować, wyjaśniać w świetle filozofii dziejów przejętej od greckich uczonych Posejdoniosa i Teopompa. W swych dziełach autor piętnuje degenerację współczesnych mu elit, przeciwstawiając je wizerunkowi dawnych Rzymian. Idąc za greckim historykiem Polibiuszem twierdzi, że dopóki Rzym był zmuszony opierać się napaści sąsiadów, w państwie panowała zgoda. Kiedy jednak Scypion Młodszy zburzył Kartaginę (146 p.n.e.), strach przed wrogiem zewnętrznym minął, co wpłynęło na rozluźnienie obyczajów. Z podbitych prowincji spływały do Rzymu wszelkie bogactwa, które zatrzymywała dla siebie arystokracja – nobilitas. „Przeto – jak pisze historyk – pierwej wzmogła się żądza władzy imperi cupido, a następnie pieniędzy pecuniae cupido [B.C. 10,3]. Największe bowiem wady Rzymian to ambitio i avaritia. Pierwsza z nich, chęć zdobycia zaszczytów, sprawia, że „ludzie zaczynają kłamać, co innego mają w sercu, a co innego na języku, przyjaciół, jak i wrogów nie dobierają sobie w sposób należyty, ale dla swej korzyści, zaś wygląd zewnętrzny jest dla nich ważniejszy niż prawy umysł.” [B.C. 10,5]. Druga, wyżej wspomniana wada ‘avaritia’, czyli chciwość, „niszczy wierność, prawość i inne dobre cechy, w zamian zaś uczy pychy, okrucieństwa, pogardy dla bogów, oraz przekonuje, że wszystko jest na sprzedaż”. Salustiusz jednak przyznaje, że z dwojga złego lepsza jest ‘ambitio’, bowiem może prowadzić do heroicznych czynów, jak w przypadku samego Katyliny, który pod Pistorią dzielnie walczył w pierwszym szeregu i zginął godną śmiercią.

Styl pisarski

Styl pisarski Salustiusza odbiega od stylu Cycerona, Salustiusz często dąży do dysharmonii w zdaniach, nie unika hiatów, znamienne jest u niego rozpoczynanie zdań od igitur, sed, a zdania sprawiają wrażenie rwanych. Także język zasługuje na uwagę: Salustiusz posługuje się archaizowaną łaciną, wzorowaną na Katonie Starszym. Występują formy: voster zamiast vester, 3 os. pluralis indicatiwu perfecti activi kończy się na -ere, zamiast na -erunt, coniunctivus imperfecti od sum to forem; w zakresie pisowni stosuje np. formę maxumus za maximus. Autor często też w acc. pluralis rzeczowników i przymiotników III deklinacji typu samogłoskowego i mieszanego stosuje - normalną za Republiki - końcówkę -is, np.: omnis, zamiast przyjętego w czasach Cesarstwa omnes.

Oddziaływanie

Salustiusza uważa się za jednego z największych rzymskich dziejopisarzy. Tacyt nazywa go „rerum Romanorum florentissimus auctor” – najwybitniejszym historykiem dziejów Rzymu. Ceniono również jego talent oratorski, o czym świadczy opinia św. Augustyna: „vir disertissimus Sallustius” (Salustiusz jest wybitnym mówcą), jak i bezstronność: „Sallustius autem auctor certissimus” (Salustiusz zaś jest najbardziej wiarygodny). Cześć oddał mu również rzymski poeta Marcjalis: „Hic erit, ut perhibent doctorum corda virorum / primus Romana Crispus in historia” (Jak uważają co tęższe umysły, ów Kryspus otrzyma / miano pierwszego w nauce dziejów narodu rzymskiego).

Dzieła

Bibliografia

Kazimierz Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, PWN, Warszawa 1987.
Kazimierz Kumaniecki, Literatura rzymska. Okres cyceroński, PWN, Warszawa 1977.
Mała encyklopedia kultury antycznej, Zdzisław Piszczek (red.), PWN, Warszawa 1990.
Tadeusz Zieliński, Rzeczpospolita Rzymska, Katowice 1989.

Linki zewnętrzne

Pisma Salustiusza w The Latin Library.
Salustiusz – dzieła w bibliotece Polona