Sanktuarium Bom Jesus do Monte w Bradze
Sanktuarium Bom Jesus do Monte w Bradze[1] (port. Santuário do Bom Jesus do Monte[2]) – rzymskokatolickie sanktuarium znajdujące się w parafii (freguesia) Nogueiró e Tenões, na zboczach góry Espinho we wschodniej części miasta Braga, w północnej Portugalii.
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Sanktuarium Bom Jesus do Monte w 2022 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
kulturowy |
| Spełniane kryterium |
IV |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2019 |
Położenie na mapie Portugalii  | |
 41°33′17,2″N 8°22′36,9″W/41,554778 -8,376917
| |
Sanktuarium powstawało przez ponad 600 lat, a jego nazwa w dosłownym tłumaczeniu oznacza: „Sanktuarium Dobrego Jezusa z Góry”[3], co odnosi się do europejskiej tradycji świętych gór (Sacri Monti), popularyzowanej przez Kościół katolicki od czasu soboru trydenckiego będącego odpowiedzią na reformację[4][5]. Budowla reprezentuje głównie styl barokowy, a jej najbardziej znanym elementem są Schody Pięciu Zmysłów z bogato zdobionymi murami, stopniami, licznymi fontannami oraz rzeźbami[1].
W lipcu 2015 roku papież Franciszek podniósł sanktuarium do godności bazyliki mniejszej[6], natomiast w 2019 roku świątynia wpisana została na listę światowego dziedzictwa UNESCO[4].
Charakterystyka
edytuj
Obszar wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO sanktuarium wynosi 26 ha, a strefa buforowa wokół niego ma powierzchnię 232 ha[4]. Krajobraz kulturowy założenia stanowi znajdująca się w jego środkowej części bazylika Bom Jesus, położony na wschód od niej park obejmujący szczyt góry Espinho oraz położony na zachód, poniżej świątyni, las[7]. Prowadzi przezeń droga krzyżowa, która składa się z dwóch części. Pierwsza związana jest z wydarzeniami poprzedzającymi śmierć Chrystusa i obejmuje trzy partie schodów kończące się przy monumentalnej bazylice: Schody Drogi Krzyżowej, które rozpoczynają się bramą wejściową na teren sanktuarium (Pórtico do Bom Jesus); Schody Pięciu Zmysłów (port. Escadório dos Cinco Sentidos) oraz Schody Trzech Cnót (Escadório das Três Virtudes)[7]. Druga część Via Crucis nawiązuje do życia Jezusa po zmartwychwstaniu i obejmuje schody kończące się na Dziedzińcu Ewangelistów[7]. Partie schodów łączą kaplice drogi krzyżowej, w których znajdują się rzeźby przedstawiające sceny męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa – z towarzyszącymi im bogato zdobionymi fontannami i alegorycznymi posągami[7].
Na północ od schodów wchodzących w skład pierwszej części drogi krzyżowej znajduje się, czynna nieprzerwanie od 1882 roku, kolej linowo-terenowa (funikular) Elevador do Bom Jesus o napędzie wodnym, zbudowana przez Manuela Joaquima Gomesa[7]. Prowadzi od bramy Pórtico do Bom Jesus na plac przed bazyliką[7].
Świątynia Bom Jesus do Monte, będąca centralnym elementem kompleksu, wzniesiona jest w stylu neoklasycystycznym na planie krzyża łacińskiego[7]. W dolnej części fasady kościoła, po obu stronach wejścia głównego, znajdują cztery kamienne kolumny, pomiędzy którymi w niszach ustawione są figury proroków Izajasza i Jeremiasza, natomiast na szczycie frontonu górują rzeźby czterech ewangelistów[7]. Na fasadzie zamieszczone są również tablice z wyrytymi tekstami z Pisma Świętego oraz inne, upamiętniające budowę świątyni[7]. Ma ona dwie dzwonnice, a jej wnętrze doświetlają duże okna oraz ośmioboczny świetlik w transepcie[7].
W ołtarzu głównym kościoła znajduje się przedstawienie ukrzyżowania Chrystusa, który kona w towarzystwie dwóch łotrów oraz żołnierzy i kobiet, w tym Maryi, stojących pod krzyżem. Całość, wraz z ozdobnym baldachimem, zaprojektował Carlos Amarante[7]. Wewnątrz bazyliki znajdują się również inne obrazy i granitowe rzeźby, przedstawiające m.in. sceny z życia Jezusa i wizerunki czterech Doktorów Kościoła; po lewej stronie ołtarza – Kaplica Najświętszego Sakramentu, po prawej – Kaplica Relikwii, zaś w zakrystii – malowidła przedstawiające dobroczyńców sanktuarium[7].
Kompleks zbudowany jest z granitu pozyskiwanego na miejscu, z góry Espinho. Jego elewacje pokryte są białym tynkiem, z kamiennymi obramowaniami. Oprócz wiodącego stylu barokowego, wykazuje również elementy architektury rokokowej oraz neoklasycystycznej[7]. Sanktuarium stało się inspiracją dla budowli w innych częściach świata, w tym dla również wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO Sanktuarium Dobrego Jezusa w Congonhas w stanie Minas Gerais, w południowo-wschodniej Brazylii[7].
Historia
edytuj
Pierwsze wzmianki o istniejącej na szczycie wzgórza Espinho pustelni pochodzą z 1373 roku, choć kult Świętego Krzyża w tych okolicach jest starszy i wiąże się z bitwą nad rzeką Salado w 1340 roku, w której połączone siły Królestwa Kastylii i Leónu oraz Portugalii pokonały muzułmanów, a w której arcybiskup Bragi walczył u boku portugalskiego króla Alfonsa IV[7]. Kolejne wzmianki o eremie i jego przebudowach, w postaci inskrypcji na Schodach Trzech Cnót, datowane są na lata 1494 i 1529[7].
W 1629 roku założono bractwo Bom Jesus do Monte, które zaplanowało i przeprowadziło prace, w wyniku których góra stopniowo nabrała charakteru kalwarii i stała się sanktuarium pielgrzymkowym[7].
W latach 1722–1740, z inicjatywy arcybiskupa Bragi Rodrigo de Moura Teles, przeprowadzono kompleksową rozbudowę założenia. Z tego okresu pochodzi portyk (z herbem biskupim) i Schody Drogi Krzyżowej z pierwszymi kaplicami i fontannami oraz Schody Pięciu Zmysłów[7]. Wzniesiono także nowy kościół[7]. W latach 60. XVIII wieku za kościołem wybudowano kolejne trzy kaplice, związane z wydarzeniami mającymi miejsce po zmartwychwstaniu, jak również ustawiono barkowe fontanny z rzeźbami św. Jana, św. Marka, św. Łukasza i św. Mateusza, tworząc Dziedziniec Ewangelistów[7].
W 1784 roku kościół w centrum zespołu wyburzono i rozpoczęto trwającą prawie 30 lat (do 1811 roku) budowę nowej świątyni. Budynek zaprojektował Carlos Amarante na zlecenie arcybiskupa Gaspara de Bragança[7][4][1]. W tym okresie wybudowano również Schody Trzech Cnót[7].
W XIX wieku część terenu wokół bazyliki przekształcono w park, a w 1882 roku oddano do użytku kolej linowo-terenową, prowadzącą od bramy do sanktuarium aż na plac przed bazyliką[7].
Galeria
edytuj-
Barokowe schody sanktuarium widziane z lotu ptaka (2017) -
Elevador do Bom Jesus (2013) -
Wejście do bazyliki z rzeźbami Jeremiasza i Izajasza (2018) -
Ołtarz główny bazyliki (2014) -
Park (2018) -
Kaplica i fontanna na Dziedzińcu Ewangelistów (2018) -
Bazylika nocą (2008) -
Widok na Bragę z sanktuarium (2023)
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Portugalia. Polski Komitet ds. UNESCO. [dostęp 2023-08-20].
- ↑ Elżbieta Chudorlińska, Maciej Zych (red.), Nazewnictwo geograficzne świata. Z. 12 cz. 2: Europa, Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2010, s. 183, ISBN 978-83-254-0825-1 [dostęp 2023-08-20].
- ↑ Pielgrzymka do Portugalii. Kościół Dobrego Jezusa z Góry – Braga [online], www.pielgrzymka.org.pl [dostęp 2023-08-22].
- ↑ a b c d Sanctuary of Bom Jesus do Monte in Braga [online], UNESCO World Heritage Centre [dostęp 2023-08-22] (ang.).
- ↑ Polski Komitet ds. UNESCO, Portugalia [online], www.unesco.pl [dostęp 2023-08-22] (ang.).
- ↑ LS/OC, Braga: Santuário do Bom Jesus elevado a Basílica [online], Agência Ecclesia, 5 lipca 2015 [dostęp 2023-08-22] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-06] (port.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Teresa Andresen, Teresa Portela Marques (red.), Martin Dale (tłum.), Sanctuary of Bom Jesus do Monte in Braga – Nomination Text [online], UNESCO World Heritage Centre [dostęp 2023-08-23] (ang.).