Szahr-e Suchte
Szahr-e Suchte (dosł. „Spalone Miasto”; pers. شهر سوخته, šahr-e sūḫte) – stanowisko archeologiczne o powierzchni 150 ha, położone na południowy zachód od miasta Zabol w ostanie Sistan i Beludżystan w południowo-wschodnim Iranie.
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
kulturowy |
| Spełniane kryterium |
II, III, IV |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Azja i Pacyfik |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2014 |
Położenie na mapie Iranu  | |
 30°35′38″N 61°19′40″E/30,593889 61,327778
| |
W 2014 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Historia
edytuj„Spalone Miasto” znajdowało się na skrzyżowaniu szlaków handlowych, które przecinały Płaskowyż Irański w epoce brązu[1]. Miasto zbudowane z cegły suszonej założone zostało ok. 3200 roku p.n.e. i było zamieszkałe, przez cztery główne okresy historyczne, do ok. 1800 roku p.n.e.
Pochodzi z czasów pojawienia się na terenie wschodniego Iranu pierwszych społeczeństw cechujących się złożonymi układami społecznymi[1]. W miejscu, w którym założone zostało miasto, w czasach starożytnych znajdowała się delta rzeki Helmand[2]. Prawdopodobną przyczyną opuszczenia miasta były zmiany biegu rzek i zmiany klimatyczne[1].
Obszar miasta można podzielić na pięć głównych dzielnic[2]:
- wielki obszar centralny, oddzielony od pozostałych dzielnic głębokimi zagłębieniami,
- dzielnicę mieszkaniową, położoną na wschodzie,
- dzielnicę rzemieślników (obszar przemysłowy), położony w północno-zachodniej części miasta,
- obszar reprezentacyjny, położony na wschód od dzielnicy rzemieślników,
- dzielnicę cmentarną, zajmującą południowo-zachodnią część miasta, o powierzchni prawie 25 ha, z liczbą grobów szacowaną na 25-40 tys.
Odkopane budowle, cmentarzyska i duża liczba znaczących artefaktów archeologicznych zachowanych w dobrym stanie dzięki suchemu, pustynnemu klimatowi czynią to miejsce bogatym źródłem informacji o powstawaniu złożonych społeczeństw i kontaktach między nimi w III tysiącleciu p.n.e.[1] Odkrycie dużych budynków, zaawansowanej techniki obróbki kamienia, stosowania pieczęci stemplowych, techniki obróbki metalu oraz rozbudowanej sieci handlowej wskazuje, że mieszkańcy tego miasta byli zaawansowaną kulturowo społecznością o wysokim stopniu specjalizacji technicznej i bogatych kontaktach zagranicznych[3].
Badania pieczęci odkrytych w „Spalonym Mieście” sugerują, że w połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e. większość funkcji administracyjnych w Szahr-e Suchta pełniły kobiety[4].
Prace archeologiczne
edytuj„Spalone Miasto” zostało odkryte przez brytyjskiego podróżnika i archeologa Aurela Steina w 1916 roku[2].
Pierwsze badania archeologiczne na tym terenie zainicjowała w 1960 roku włoska misja archeologiczna w Iranie pod auspicjami Włoskiego Instytutu Bliskiego i Dalekiego Wschodu. W 1967 roku grupa archeologów pod kierunkiem Maurizio Tosiego rozpoczęła rozległe wykopaliska i badania, które były prowadzone do roku 1978, głównie w północnej i centralnej części stanowiska[2].
Kolejny cykl badań Szahr-e Suchte zainicjowała w 1997 roku Irańska Organizacja Dziedzictwa Kulturowego, kontynuując badania misji włoskiej oraz rozszerzając wykopaliska na pozostałe obszary stanowiska[2].
Stanowisko, o powierzchni 150 ha[5], dzieli się na cztery okresy osadnicze[6]:
- okres I, obejmujący lata 3200–2750 p.n.e.
- okres II, obejmujący lata 2750–2500 p.n.e.
- okres III, obejmujący lata 2500–2200 p.n.e.
- okres IV, obejmujący lata 2200 do ok. 1950–1650 p.n.e.
Badania wskazały, że „Spalone Miasto” było trzykrotnie spalone[5], z czego dwukrotnie niemal całkowicie zniszczone: ok. 2750 roku p.n.e. oraz ok. 2100 roku p.n.e.[6]
W pierwszym okresie osadnictwa (3200–2800 p.n.e.) ludność „Spalonego Miasta” nawiązała kontakty i zawierała transakcje z ludnością ze wschodniej i północno-wschodniej części Wielkiego Iranu, Azji Środkowej i Kwety. W drugim okresie (2800–2500 p.n.e.) ludność zerwała kontakty z Chuzestanem, ale zachowała więzi z Azją Środkową. W fazie trzeciej i czwartej mieszkańcy „Spalonego Miasta” mieli kontakty z terenami północnymi i wschodnimi, ale stopniowo ograniczali poziom kontaktów[5].
W trakcie wykopalisk ze stanowiska zebrano dotychczas ponad tonę artefaktów archeologicznych. Liczba odkrytych obiektów jest nieoszacowana. Wśród wydobytych przedmiotów są gliniane naczynia, tkaniny w różnych kolorach i wzorach, intarsjowane dzieła sztuki, szlifowane kamienie. Znaleziska na terenie „Spalonego Miasta” wskazują, że wśród jego mieszkańców byli jubilerzy, malarze, pasterze, rolnicy, tkacze i rzemieślnicy[5].
Badania szczątek w dzielnicy cmentarnej miasta wskazują, że mężczyźni „Spalonego Miasta” umierali w wieku od 26 do 53 lat, a kobiety w wieku od 26 do 46 lat[5]. W wielu grobach znaleziono ząbki czosnku[5]. Odkryto też dowód na przeprowadzenie operacji trepanacji u 13-letniej dziewczynki cierpiącej na wodogłowie[5]. W 2019 roku wśród grobów mieszkańców miasta odkryto grób makaka królewskiego, w którym małpa – zgodnie z panującym wówczas zwyczajem – pochowana została razem z ceramicznymi naczyniami[7].
Wykopaliska archeologiczne na tym terenie dostarczyły wielu szczątków ptaków. Doskonały stan zachowania pozwolił na identyfikację 2875 okazów należących do 43 różnych gatunków. 60% zidentyfikowanych szczątków należy do gatunku łyska zwyczajna i innych blaszkodziobych. Zidentyfikowano także szczątki sępa kasztanowatego, kuropatewki piaskowej, stepówki czarnobrzuchej i stepówki rudogardłej. Szczątki ptaków potwierdzają istnienie w tym miejscu środowiska i warunków klimatycznych, które obecnie można znaleźć w środkowym i północnym Iranie, w pobliżu Morza Kaspijskiego. Z wyjątkiem głuptakowatych, pelikanowych i szponiastych większość gatunków była łowiona na mięso. W mieście znaleziono również fragmenty skorupek jaj, sugerujące, że były one zbierane w celach spożywczych. Kości ptaków były też stosowane jako surowiec rzemieślniczy[8].
W 2014 roku stanowisko zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[1].
-
Ceramika -
Ceramika -
Ceramika -
Ozdoby -
Ozdoby -
Tekstylia
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Shahr-i Sokhta [online], UNESCO World Heritage Centre [dostęp 2021-08-25] (ang.).
- ↑ a b c d e S. M. S. Sajjadi, F. Foruzanfar, R. Shirazi, S. Baghestani. Excavations at Shahr-i Sokhta. First Preliminary Report on the Excavations of the Graveyard, 1997-2000. „Iran”. 41, s. 21, 2003. DOI: 10.2307/4300639.
- ↑ Shahr-e Sokhta, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-08-25] (ang.).
- ↑ Marta Ameri. Who Holds the Keys? Identifying Female Administrators at Shahr-i Sokhta. „Journal of the British Institute of Persian Studies”, s. 1–38, 2020-02-02. DOI: 10.1080/05786967.2020.1718542.
- ↑ a b c d e f g Ardalan Nastaran Zafar, The Burnt City, a Great Civilization in a Small Desert, „The Circle of Ancient Iranian Studies” [dostęp 2021-08-25].
- ↑ a b Sandro Salvatori, Maurizio Tosi. Shahr-e Sokhta revised sequence. „Researchgate (epub)”, 2005.
- ↑ Małpa pochowana z honorami. O co chodzi? [online], Fakt24.pl, 29 marca 2019 [dostęp 2021-08-25] (pol.).
- ↑ M. Gala, A. Tagliacozzo. The Role of Birds in the Settlement of Shahr-i Sokhta (Sistan, Iran) During the 3rd Millennium BC: Birds from Shahr-i Sokhta in the 3rd Millennium BC. „International Journal of Osteoarchaeology”. 24 (3), s. 319–330, 2014-05. DOI: 10.1002/oa.2389.