Flibustierowie
Tajemnicza bandera i flibustierowie (późniejsze wydania pt. Flibustierowie lub rzadziej Tajemnicza Bandera, niekiedy z podtytułem Powieść na tle dziejów Indii Zachodnich) – powieść egzotyczno-przygodowa[1] dla młodzieży Władysława Umińskiego z 1898 (w odcinkach; wydanie książkowe z 1901). Książka doczekała się około 10 wydań, z tego większości w okresie PRL-u; komunistycznej władzy odpowiadał temat książki – krytyka kapitalizmu i Stanów Zjednoczonych. Powieść opowiada o przygodach Polaków biorących udział w wojnie amerykańsko-hiszpańskiej.
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
1898 |
Historia wydań
edytujPowieść została opublikowana w odcinkach w ilustrowanym magazynie Przyjaciel Dzieci (nr 22–53) w 1898, a następnie wydana jako książka w 1901 w wydawnictwie Michała Arcta. Kolejne edycje ukazały się m.in. w latach 1922, 1933, 1951, 1953, 1954, 1956, 1959, 1967 i 1970. Na ogół miały skrócony tytuł (Flibustierowie), poza pierwszym wydaniem oraz tym z 1933 zatytułowanym Tajemnicza Bandera. Powieść przetłumaczono także na język serbsko-chorwacki (1964 jako Kubański ustanici) i słowacki (1956 jako Flibustieri). W 1969 doczekała się także adaptacji radiowej pt. O wolność Kuby przez R. Pisarskiego[2].
Fabuła
edytujFabuła książki jest częściowo oparta na autentycznych przeżyciach polskich imigrantów[3]. Opowiada o przygodach dwóch Polaków (Józef i Wacław Kosowie), synów polskiego emigranta z kujawskiej wioski, którzy po katastrofie morskiej trafiają do partyzantki kubańskiej podczas powstania 1895–98 (poprzedzającego wojnę amerykańsko-hiszpańską), spotykając tam dwóch innych Polaków[4][5][6]. W powieści Umiński krytycznie przedstawia też „oddział filbustjerów, t.j. partyzantów amerykańskich, utworzony w Stanach Zjednoczonych, rzekomo dla niesienia pomocy powstańcom, w istocie zaś [mającym na celu] zniszczenie konkurencyjnych plantacyj na Kubie”[6]. Według powojennego recenzenta, książka opowiada o „haniebnym wyzysku uczciwych emigrantów i Kubańczyków przez amerykańskich biznesmenów, którzy finansują statek wojskowy do walki z Hiszpanami w celu wzniecenia nieporządku i chaosu na Kubie przed wojną hiszpańsko-amerykańską”[3].
Odbiór i analiza
edytujJak wiele innych utworów Umińskiego, książka ta jest też uważana za inspirowaną twórczością Julesa Verne'a, w tym konkretnym przypadku powieścią Północ kontra Południe)[7][8]. Stanisław Arct jednak zaliczył ją do oryginalnej twórczości polskiego pisarza[9].
W okresie międzywojennym powieść zrecenzowała Komisja Oceny Książek do Czytania dla Młodzieży Szkolnej. Recenzent pisał, że „ideą książki jest hasło walki o wolność, w której bezinteresownie bierze udział kilku Polaków. Hasło to, urzeczywistnione przez bohaterów powieści, może mieć pewien wpływ moralny na młodzież, choć tyczy się stosunków zbyt dalekich i obcych czytelnikowi polskiemu”. Książkę, ocenioną jako „napisaną językiem dość poprawnym” i „zajmującą, ale bez wybitniejszej wartości literackiej” w 1929 określono jako „dozwoloną” dla dzieci w wieku 11–15[6].
W 1946 M. Andrea w Polish American Studies określiła książkę jako „bardzo interesującą powieść przygodową dla młodzieży”[3].
W 1964 Krystyna Kuliczkowska skomentowała powieść jako tytuł zawierający „ostre akcenty krytyki społecznej”, pisząc, że „demaskuje autor amerykańskie machinacje w taki oto sposób: «Kapitaliści poświęcają setki tysięcy, by zarobić miliony. Spodziewają się oni, że w razie wypędzenia Hiszpanów z Kuby zakwitnie tam handel, otworzą się nowe ujścia dla leżących kapitałów; albo są to cukrownicy grający na zwyżkę swego towaru; życzą oni sobie, by powstanie trwało, jak najdłużej, bo wtedy Kuba przestanie produkować cukier, wskutek tego artykuł ten pójdzie w cenę, a oni nagromadzili go duże zapasy. Ba, mogą to być jeszcze plantatorowie tytoniu, których w oczy kole konkurencja hawańskich cygar»”[10]. W 1973 pisała też, że utwór ten zawiera przesłanie nie tylko przetrwania, w kontekście motywu "Polak na obczyźnie", ale też motyw "polskich tradycji wolnościowych" i ideę walki o wyzwolenie narodowe, a krytyka kolonializmu jest "przejrzystą aluzją do sytuacji Polaków"[11].
Pedagog Łukasz Kurdybacha w swojej Historii wychowania z 1968 pozytywnie wyraził się o tej książce, pisząc, że jest to jedna z „powieści o nie przemijającej wartości”, ukazująca "żywotne idee narodowowyzwoleńcze i losy tułacze emigrantów"[12].
W 1972 recenzent ze Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich opisał książkę jako „bardzo poczytną” i „wartościową lekturę dla czytelników od 12 lat”, zauważając też, że powieść w okresie wydania odczytano jako aluzję do sytuacji Polski w okresie zaborów i walki z zaborcami. Recenzent w opisie książki zwrócił uwagę na „szlachetną bezinteresowność” polskich bohaterów powieści, której „przeciwstawia autor podstępną działalność flibustierów ochotników amerykańskich, którzy pod pozorem niesienia pomocy powstańcom wypierają Hiszpanów w celu zabezpieczenia własnych interesów i opanowania Kuby”[5].
W 1988 książkę opisano jako „pisaną ze społecznym zaangażowaniem" i „ukazującą tułaczą dolę Polaków na obczyźnie”[13].
Przypisy
edytuj- ↑ Wincenty Granat i inni, Encyklopedia katolicka: Docent-Ezzo, Tow. Nauk. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1983, s. 493 [dostęp 2024-02-07] (pol.).
- ↑ Jadwiga Czachowska (red.), Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 8, Ste – V, Alicja Szałagan (red.), 2003, s. 437 [dostęp 2023-10-12].
- ↑ a b c M. Andrea, America in the Polish Novel, „Polish American Studies”, 3 (1/2), 1946, s. 13–20, ISSN 0032-2806, JSTOR: 20147060.
- ↑ Artur Hutnikiewicz, Andrzej Lam, Literatura polska XX wieku: przewodnik encyklopedyczny, Wydawn. Naukowe PWN, 2000, s. 249, ISBN 978-83-01-13027-5 [dostęp 2024-02-07] (pol.).
- ↑ a b Literatura piękna, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, 1972, s. 429 [dostęp 2024-02-07] (pol.).
- ↑ a b c Spis książek poleconych do bibljotek szkolnych przez Komisję Oceny Książek do Czytania dla Młodzieży Szkolnej, Skł. gł.: książnica-Atlas, 1929, s. 36, 320 [dostęp 2024-02-04] (pol.).
- ↑ Wacław Forajter, Przepisywanie przygody. Konteksty gatunkowe „Przygód Tomka” Alfreda Szklarskiego, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo [PFLIT]” (13 (16)), 2023, s. 217–236, ISSN 2084-6045 [dostęp 2024-02-07] (pol.).
- ↑ Krystyna Kuliczkowska, O twórczości Władysław Umińskiego, „Twórczość”, 8, 1953, s. 171.
- ↑ Stanisław Arct, Okruchy wspomnień, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1962, s. 168 [dostęp 2024-02-07] (pol.).
- ↑ Krystyna Kuliczkowska, Wielcy pisarze-dzieciom: (Sienkiewicz i Konopnicka), Nasza Księg., 1964, s. 48 [dostęp 2024-02-07] (pol.).
- ↑ Krystyna Kuliczkowska, Literatura okresu Młodej Polski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Instytut Badań Literackich (Polska Akademia Nauk), 1973, s. 592 [dostęp 2024-02-22] (pol.).
- ↑ Łukasz Kurdybacha, Historia wychowania, t. 2, 1968, s. 686 [dostęp 2024-01-26] (pol.).
- ↑ Editor 1, Wydawn. Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, 1988, s. 110 [dostęp 2024-02-07] (pol.).