Talmud
Talmud (hebr. תלמוד talmud „nauka”) – jedna z podstawowych (choć nie jest uznawana za świętą) ksiąg judaizmu[1]. Został napisany językiem judeo-aramejskim. Talmud jest komentarzem do biblijnej Tory, w którym wyjaśniono, jak przestrzegać prawa zawartego w Torze w warunkach, jakie zapanowały wśród Żydów wypędzonych z Palestyny w II wieku. Dla wyznawców tradycyjnego judaizmu Talmud stanowi rodzaj odpowiednika chrześcijańskiego katechizmu.
 Talmud Babiloński, traktat Sanhedrin, Wydawnictwo i druk A.J. Menkes & S. Sprechner, Lwów 1864 | |
| Typ utworu |
prawo religijne |
|---|---|
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
ok. 400 |
Historia
edytujTalmud jako uporządkowany zbiór praw religijnych, normatywnie spisany został około 400 roku n.e (talmud jerozolimski) i około 500 roku n.e. (talmud babiloński)[2], zawiera w sobie tradycję między III wiekiem p.n.e. a VI wiekiem n.e. Ścisłe przestrzeganie wielu nakazów mojżeszowych zapisanych w Torze nie było technicznie wykonalne po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej i dlatego rabini musieli ustalić wiążące dla wszystkich Żydów religijne zasady życia w warunkach wygnania. Talmud był przez całe wieki i jest obecnie głównym odniesieniem, do którego odwoływali się i nadal się odwołują rabini na całym świecie, rozstrzygając rozmaite spory i przystosowując prawo religijne do współczesnych warunków życia.
Podział Talmudu
edytujTalmud składa się z dwóch części: Miszny i Gemary. Miszna to zbiór początkowo ustnych, a następnie listownych odpowiedzi rabinów wiernym, którzy zapytywali, jak interpretować praktycznie określone zapisy zawarte w Torze. Po uporządkowaniu tej tradycji powstała kodyfikacja obejmująca całą sferę obyczajowości (święta, ceremonie, rytuały, prawa, obyczaje itp.) – w sumie jest to 248 podstawowych obowiązków i 365 zakazów, ułożonych według porządku, jaki występuje w biblijnej Księdze Powtórzonego Prawa.
Natomiast Gemara stanowi bardzo obszerny komentarz do poszczególnych fragmentów Miszny, jeszcze bardziej precyzyjnie ustalający właściwe zachowanie pobożnego żyda w danej sytuacji. Gemara powstawała w dwóch największych żydowskich ośrodkach teologicznych, stąd istnieją dwa Talmudy: Talmud Jeruszalmi (Jerozolimski, zwany też Palestyńskim, rzadziej Talmudem Ziemi Izraela) i Talmud Bawli (Babiloński)[3]. Redakcję Talmudu Jerozolimskiego ukończono w IV wieku w Palestynie, w jesziwach chawrutycznych (od „b'chavruta” – בְחַבְרוּתָא,), które były znane jako „szte ha-jesziwy” (dwa kolegia), i działały w Cezarei, Seforis i Tyberiadzie. W wydaniu Bomberga (Wenecja 1520–1523), jego objętość wynosiła 526 kart in folio w trzydziestu siedmiu tomach. Talmud Babiloński ukończono na początku VI wieku w Babilonii, w jesziwach chawrutycznych, działających w miastach: Nehardea, Pumbedita i Sura. Talmud Babiloński jest obecnie powszechnie obowiązującym[4].
Drukowane wersje Talmudu
edytujPierwsza pełna wersja drukowanego Talmudu ukazała się w Wenecji w latach 1520–1523 i była dziełem jednego z tamtejszych drukarzy, Daniela Bomberga.
W języku polskim w 2010 r. ukazały się drukiem trzy rozdziały traktatów Berachot, Kiduszin i Bawa Kama w tłumaczeniu rabina Sachy Pecarica wraz ze wstępem i objaśnieniami do Talmudu[5].
Talmud w judaizmie postępowym
edytujJudaizm reformowany i judaizm humanistyczny traktują Talmud jako bardzo ważny dokument historyczny judaizmu. Jednocześnie jednak poddają go współczesnej krytyce. Traktują go raczej jako wskazówkę, a nie ostateczny autorytet. Dotyczy to przepisów koszerności, etyki seksualnej itd.
Talmud a chrześcijaństwo
edytujPierwszy zakaz czytania Talmudu wydał cesarz Justynian I Wielki, zakaz taki wydał również papież Grzegorz IX. W 1242 roku spalono liczne Talmudy w Paryżu, w 1264 w Hiszpanii po raz pierwszy „ocenzurowano” Talmud w miejscach, gdzie obrażał chrześcijan. Sobór trydencki zakazał publikacji Talmudu z „miejscami bezbożnymi”.
Talmud został wykreślony z indeksu ksiąg zakazanych w 1962 roku podczas pontyfikatu papieża Jana XXIII[6].
Przypisy
edytuj- ↑ Talmud, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-30].
- ↑ Waldemar Chrostowski, Starsi bracia.. [online]
- ↑ Seria Literatura na świecie: Talmud, Wydawnictwo Współczesne, 1988, ISSN 0324-8305
- ↑ Ninel Kameraz-Kos: Święta i obyczaje żydowskie. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady, 1997, s. 18. ISBN 83-86859-26-1.
- ↑ Talmud babiloński. Gemara edycji wileńskiej z objaśnieniami i komentarzami. Berachot rozdz. II. Kiduszin rozdz. III. Bawa Kama rozdz. I. tłum. Miszny i Gemary. tłum. Sacha Pecaric. Kraków: Tora Pardes, 2010. ISBN 978-83-61134-84-8.
- ↑ Krzysztof Pilarczyk: Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali. Wprowadzenie religioznawcze, literackie i historyczne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006, s. 219. ISBN 83-233-2104-3.