Tawaret
Tawaret (również Tauret, (stgr.) Thoueris, Thoeris lub Toeris) – starożytne egipskie bóstwo opiekuńcze chroniące kobiety podczas ciąży, porodu i połogu[1], uważane za opiekunkę niemowląt i małych dzieci[2], strażniczkę domu i snu, wszechmocną obrończynię przed złymi duchami[3].
| opiekunka matek i położnic, niemowląt i dzieci, strażniczka domu i snu | |
 Statuetka Tawaret (Muzeum Egipskie w Kairze) | |
| Inne imiona |
Toeris, Tauret |
|---|---|
| Występowanie | |
| Przydomek |
Pani Horyzontu |
| Teren kultu | |
| Rodzina | |
| Ojciec | |
Przedstawiano ją w postaci ciężarnej hipopotamicy o obwisłych piersiach, z paszczą, ogonem, grzbietem krokodyla i łapami lwa[2][1], wspartą na amulecie sa – magicznym symbolu ochrony; niekiedy dzierżyła węzeł anch lub pochodnię, której płomień miał odpędzać złe siły[4][5].
Jej hieroglif ta-uret (tʒ.wrt) oznaczał „wielka”[5][2]. Była córką boga Re, czasem uważano ją za matkę Izydy i Ozyrysa. Według Plutarcha była konkubiną Seta pod postacią samicy hipopotama[6], jednak opuściła go, by stanąć u boku Horusa podczas walki o tron Egiptu.
Kult jej sięga okresu predynastycznego, kiedy była znaczącą boginią, później jednak utracił swą siłę, gdy Tawaret zdegradowano do roli demona opiekuńczego[2]. Choć nigdy nie włączono do oficjalnego panteonu egipskiego, oddawano jej cześć nie tylko w Tebach, ale i w innych rejonach[5]. W Epoce Późnej stanowiła wraz z Besem popularną parę bóstw domowych[1].
Z reguły nie dedykowano jej świątyń[a], lecz w domostwach stawiano kapliczki w formie naosu jako opiekunce ogniska domowego[b], polecając jej pieczy każdego nowonarodzonego. Wizerunkami Toeris zdobiono nogi, wezgłowia i oparcia łóżek (zwłaszcza kobiet rodzących) oraz siedzenia (szczególnie przeznaczone dla kobiet)[7], a nawet kobiece przybory toaletowe[4]. Wyobrażenia jej umieszczano na wyrabianych z zębów hipopotama nożach magicznych o przypisywanej im właściwości unicestwiania złych demonów[8]; występują też w winietach Księgi umarłych i na płaskorzeźbach świątyń[4].
Cenione funkcje opiekuńcze Tawaret sprawiały, że powszechnie noszono jej amulety[c] dla ochrony przed złymi urokami[6], w szczególności skuteczne dla kobiet rodzących[9]. Szczególnym elementem magii imitacyjnej były fajansowe figurki bogini, puste wewnątrz i z otworem umieszczonym w lewej piersi, z których po napełnieniu wyciekało kroplami mleko; miały one zapewniać zdrowy okres karmienia wraz z błogosławieństwem dla matki i niemowlęcia[10].
W egipskiej astronomii Tawaret kojarzono z nieboskłonem północnym i powszechnie określano jako Panią Horyzontu[potrzebny przypis]. Pod jej postacią przedstawiano konstelację Wielkiej Niedźwiedzicy, np. w znanym wyobrażeniu zodiaku zachowanym w Denderze[11].
Uwagi
edytuj- ↑ Spośród bóstw domowych była jedyną, dla której w czasach późniejszych powstała świątynia w Karnaku (Jaroslav Černý: Religia starożytnych Egipcjan. Warszawa: PIW, 1974, s. 63).
- ↑ Wykonana z piaskowca, niewielka statua (wys. 67 cm) bogini pochodząca z Edfu z okresu ptolemejskiego znajduje się w zbiorach warszawskiego Muzeum Narodowego (nr inw. 141269MNW) (Kazimierz Michałowski: Sztuka starożytna. Warszawa: Wydawnictwo „Sztuka”, 1955, s. 169).
- ↑ Figurki te nosiły bowiem kobiety i dzieci z wszystkich klas społecznych (Hilary Wilson: Lud faraonów. Od wieśniaka do dworzanina. Warszawa: PIW, 1999, s. 59).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Daumas 1973 ↓, s. 471.
- ↑ a b c d Lipińska i Marciniak 1986 ↓, s. 209.
- ↑ Drioton 1970 ↓, s. 40.
- ↑ a b c Lurker 1995 ↓, s. 226.
- ↑ a b c Russo Pavan 2002 ↓, s. 70.
- ↑ a b Rachet 2001 ↓, s. 349.
- ↑ Daumas 1973 ↓, s. 240, 360.
- ↑ Černý 1974 ↓, s. 64.
- ↑ Daumas 1973 ↓, s. 308.
- ↑ Siegfried Morenz: Bóg i człowiek w starożytnym Egipcie. Warszawa: PIW, 1972, s. 133-134.
- ↑ Kazimierz Michałowski: Nie tylko piramidy… Sztuka dawnego Egiptu. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1966, s. 92.
Bibliografia
edytuj- Guy Rachet: Słownik cywilizacji egipskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 2001. ISBN 83-7132-592-4.
- Manfred Lurker: Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1995. ISBN 83-07-02470-6.
- Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986.
- Ada Russo Pavan: Tajemna wiedza Egiptu. Łódź: Wydawnictwo „Ravi”, 2002. ISBN 83-7229-038-5.
- Jaroslav Černý: Religia starożytnych Egipcjan. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
- François Daumas: Od Narmera do Kleopatry. Cywilizacja starożytnego Egiptu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
- Étienne Drioton: Egipt faraonów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.