Teoria wielkiego zderzenia
Teoria wielkiego zderzenia – aktualnie dominująca teoria naukowa opisująca pochodzenie Księżyca. Według tej teorii Księżyc powstał w wyniku kolizji między młodą Ziemią oraz planetą wielkości Marsa, nazywaną w tej teorii Theą, rzadziej Orfeuszem. Obydwie nazwy pochodzą z mitologii greckiej. Tytanida Teja (Theia) była matką bogini Księżyca – Selene. Nazwę Thea hipotetycznej planecie nadali astronomowie niemieccy.
Przebieg zdarzenia
edytuj
Według tej hipotezy Thea uformowała się w punkcie libracyjnym Ziemi, to znaczy na tej samej orbicie, ale około 60° przed lub za Ziemią. Kiedy protoplaneta Thea urosła do rozmiarów Marsa, jej masa stała się za duża, aby mogła utrzymać stabilne położenie względem Ziemi. Wtedy odległość kątowa między Ziemią i Theą zaczęła podlegać coraz większym oscylacjom, aż w końcu nastąpiło zderzenie.
Zdarzyło się to 4,533 miliarda lat temu, czyli tylko 34 miliony lat po uformowaniu się Ziemi – Thea uderzyła Ziemię pod kątem (nie centralnie), ulegając zniszczeniu, oraz wyrzucając większość swojej masy i znaczną część masy płaszcza Ziemi w kosmos. Symulacje komputerowe wskazują, że około 2% masy Thei po wyrzuceniu w kosmos utworzyło orbitujący wokół Ziemi pierścień materii. W ciągu stu lat po uderzeniu około połowa masy pierścienia skumulowała się, tworząc Księżyc. Pierwotny okres obrotu i nachylenie osi proto-Ziemi uległy po uderzeniu zmianie. Dzięki powstałemu nachyleniu osi obrotu zachodzi zjawisko pór roku.
Funkcjonuje pogląd, że gdyby nie doszło do zderzenia, a Thea nie zmieniła ziemskiej orbity i kąta nachylenia osi, to znany nam typ życia mógłby nie powstać z powodu niesprzyjającego klimatu. Są to jednak niepotwierdzone spekulacje.
Być może nie cały materiał pierścienia połączył się od razu. Grubsza skorupa niewidocznej strony Księżyca sugeruje, że drugi księżyc o średnicy około tysiąca kilometrów powstał w punkcie libracyjnym Księżyca. Po kilkudziesięciu milionach lat, kiedy dwa księżyce oddaliłyby się od Ziemi, słoneczne efekty pływowe uczyniłyby orbitę mniejszego niestabilną, prowadząc do kolejnego zderzenia z małą prędkością, które rozpłaszczyłoby mniejszy księżyc na tym, co jest teraz niewidoczną stroną[1][2].
Trudności
edytujNawet dominująca teoria pochodzenia Księżyca ma luki, które nie zostały jeszcze wyjaśnione. Oto kilka z nich:
- Część księżycowych pierwiastków lotnych nie jest tak uszczuplona, jak wynika to z teorii wielkiego zderzenia.
- Nie ma pewności, że Ziemia miała kiedykolwiek ocean magmy, który byłby rezultatem uderzenia Thei.
- Jeśli protoksiężycowa materia pochodzi od ciała, które uderzyło w Ziemię, Księżyc powinien być bogaty w pierwiastki syderofilne[3] (zob. syderofiry), podczas gdy w rzeczywistości jest w nie ubogi.
- Skład izotopowy pierwiastków wchodzących w skład skał księżycowych jest praktycznie identyczny, jak w skałach ziemskich, podczas gdy wszystkie symulacje komputerowe pokazują, że przy przyjętych założeniach 60%-80% Księżyca pochodziłoby z materiału protoplanety Thei, która powinna znacznie różnić się swoim składem izotopowym[4].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Richard Lovett, Early Earth may have had two moons, „Nature”, 2011, news.2011.456, DOI: 10.1038/news.2011.456 [dostęp 2022-02-18] (ang.).
- ↑ Was our two-faced moon in a small collision? [online], Theconversation.edu.au [dostęp 2013-09-25] (ang.).
- ↑ syderofilne pierwiastki, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-03-15].
- ↑ The Surprising State of the Earth after the Moon-Forming Giant Impact - Sarah Stewart (SETI Talks). [dostęp 2022-02-01].
Bibliografia
edytuj- Satellite-sized planetesimals and lunar origin, „Icarus”, 24 (4), 1975, s. 504–515, DOI: 10.1016/0019-1035(75)90070-6, Bibcode: 1975Icar...24..504H [dostęp 2022-02-18] (ang.).
- A.G.W. Cameron, W.R. Ward, The Origin of the Moon, „Abstracts of the Lunar and Planetary Science Conference”, 7, 1976, s. 120, Bibcode: 1976LPI.....7..120C (ang.).
- Dana Mackenzie, The big splat, or, how our moon came to be, Hoboken, N.J.: John Wiley & Sons, 2003, ISBN 0-471-15057-6, OCLC 52129583.
Linki zewnętrzne
edytuj- Wiliam K. Hartmann, Gregg Herres, The Origin of the Moon [online], Planetary Science institute [dostęp 2022-02-18] (ang.).
- Klemperer Rosettes – symulacje przy wykorzystaniu apletów Javy (ang.)
- SwRI, UCSC researchers identify the Moon-forming impact – symulacja hipotezy wielkiego zderzenia (ang.) (.wmv i .mov)
- How Did The Moon Get Into Orbit? (ang.)
- Edward Belbruno, J. Richard Gott, Where Did The Moon Come From? (ang.)
- The Origin of the Moon: The Movie – komputerowa symulacja powstania Księżyca w wyniku wielkiego zderzenia (ang.)