Topaz
Topaz – minerał z gromady krzemianów, krzemian wyspowy[2], chemicznie fluorokrzemian glinu[3] rozpowszechniony w wielu rejonach świata.
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
Al |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
8[1] |
| Przełam |
muszlowy, schodkowy, nierówny[1] |
| Łupliwość |
doskonała wg {001}[1] |
| Pokrój kryształu |
słupkowy, pręcikowy[1] |
| Układ krystalograficzny |
rombowy[1] |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy[1] |
| Gęstość |
3,4-3,6 g/cm³[1] |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
biała, żółta, niebieska, zielona, różowa, fioletowa, brunatna, czerwona, pomarańczowa, brązowa - może być także bezbarwny[1] |
| Rysa |
biała[1] |
| Połysk |
szklisty[1] |
| Współczynnik załamania |
nγ=1,618-1,638; nβ=1,610-1,631; nα=1,607-1,629 |
| Inne |
|
Nazwa pochodzi od gr. τοπάζιος (topázios, topazos) i łacińskiego topasus, które są związane prawdopodobnie ze starą sanskrycką nazwą topas oznaczającą ogień, co nawiązuje do pomarańczowo-złotej barwy i blasku szlachetnych odmian tego minerału[4][5][3]. Niektórzy wywodzą nazwę topaz od wyspy Topasios (obecnie należącej do Egiptu), położonej na Morzu Czerwonym[6].
Właściwości
edytujKryształy topazów zbudowane są z zawierającego fluor krzemianu glinu. Rzadko jest silnie zabarwiony, najczęściej przyjmuje kolor żółty z czerwonawym odcieniem, a najbardziej cenione są kamienie o barwie od różowej do pomarańczowej. Nadawać odcień mogą domieszki żelaza i chromu[7]. Jest przezroczysty do prześwitującego[8]. Wykazuje dyspersję na poziomie 0,014[8]. Okazy różowe wykazują brunatną fluorescencję, czerwone - brunatnożółtą, a żółte - słabo pomarańczową[8]. Nierozpuszczalny w kwasach[2].
Topaz najczęściej występuje w postaci dobrze wykształconych kryształów o pokroju słupkowym, zarówno krótkim, jak i długim, z charakterystycznym pionowym prążkowaniem na ścianach. Rzadziej spotykany jest w formie skupień pręcikowych, promienistych (pyknit) lub ziarnistych, a także jako kryształy wrosłe lub narosłe. Niektóre okazy osiągają imponujące rozmiary – znane są kryształy ważące nawet około 80 kg m.in. z Wołynia i Iveland w Norwegii[3]. Topaz sporadycznie występuje również w skupieniach masywnych, promienistych lub zbitych[2][6][9].
Niektóre odmiany topazów mogą utracić swoją barwę wskutek wystawienia na światło słoneczne[7]. Bezbarwne topazy po naświetleniu mogą uzyskać niebieska barwę, uzyskane w ten sposób okazy przedstawiają jednak niewielką wartość i mogą blednąć z czasem[1]. Dobra łupliwość topazów może utrudniać jubilerom obróbkę kamieni[7].
Powstawanie i Występowanie
edytujTopazy wykształcają się w druzach pegmatytowych, metasomatytach pneumatolitycznych i hydrotermalnych, zwłaszcza w grejzenach.. Niekiedy powstaje także w zmienionych ryolitach i ich tufach. W formie obtoczonych ziaren występuje w utworach aluwialnych, głównie żwirze[2]. Współwystępuje m.in. z kwarcem, turmalinem, schorlem kasyterytem, fluorytem, wolframitem, skaleniami, miki, ortoklazem, muskowitem[8] i berylem[6][8].
Miejsce występowania
edytujDuże złoża topazów występują w Brazylii (Minas Gerais), Rosji (Ural, Zabajkale), dobrej jakości topazy, szczególnie niebieskie występowały w kopalni Murzinka, USA (Thomas Range), w Saksonii w Niemczech, Norwegii, na Wołyniu na Ukrainie, Namibii, Zimbabwe, Pakistanie, Nigerii, Sri Lance, brązowo-brunatno-czerwone okazy znane są z Meksyku[2][10].
W Polsce: Strzegom, Borów, Kamień k. Mirska, Michałowice k. Szklarskiej Poręby, Biały Kościół k. Strzelina[6].
Galeria
edytuj-
argentyński okaz z kwarcem dymnym -
złoty topaz z Brazylii -
topaz z muzeum historii naturalnej z Minas Gerais w Brazylii -
topaz "sherry" z Thomas Range w Utah w Stanach Zjednoczonych -
bezbarwny okaz z Erongo w Namibii -
niebieski topaz z Minas Gerais w Brazylii -
Topaz z Kuza w Nigerii -
intensywnie różowy okaz z Katlang w Pakistanie -
Topaz '"sherry" z Meksyku -
oszlifowane okazy różnobarwnych odmian -
oszlifowany niebieski okaz z Brazylii -
bezbarwny topaz z Erongo w Namibii -
Imerial topaz z Katlang w Pakistanie -
Topaz na ryolicie z Meksyku
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k Rupert Hochleitner, Minerały: kamienie szlachetne, skały, Warszawa: Multico, 2022, s. 358, ISBN 978-83-7763-613-8.
- ↑ a b c d e Jan Parafiniuk, ATLAS MINERAŁÓW, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 214, ISBN 978-83-7073-845-7.
- ↑ a b c Michał Sachanbiński, Kamienie szlachetne i ozdobne Śląska, Ossolineum, 1979, s. 103,104, ISBN 83-04-00394-6.
- ↑ Jerzy Żaba, Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Chorzów: Videograf, 2014, ISBN 978-83-7835-297-6, OCLC 899862630.
- ↑ Online Etymology Dictionary: topaz.
- ↑ a b c d Eligiusz Szełęg, MINERAŁY I SKAŁY POLSKI, Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 202, ISBN 978-83-7763-668-8.
- ↑ a b c Walter Schumann, Kamienie szlachetne i ozdobne, Warszawa: Alma-Press, s. 118, ISBN 978-83-7020-645-1.
- ↑ a b c d e Ryszard Hutnik i inni, Vademecum Zbieracza Kamieni Szlachetnych i Ozdobnych, Wydawnictwo geologiczne, 1984, s. 208, ISBN 83-220-0199-1.
- ↑ Rupert Hochleitner, Minerały, kamienie szlachetne, skały, Multico Oficyna Wydawnicza, 15 kwietnia 2022, s. 358, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ Mindat.org [online], www.mindat.org [dostęp 2024-11-28].