Trójsklepka

Trójsklepka
	; Tricyrtis maculata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	liliowate
Podrodzina	Calochortoideae
Rodzaj	trójsklepka
	Nazwa systematyczna
	Tricyrtis Wall.; Tent. Fl. Napal.: 61 (1826)
	Typ nomenklatoryczny
	Tricyrtis pilosa Wall. [=Tricyrtis maculata (D.Don) J.F.Macbr.]
Synonimy
	Compsoa D.Don; Compsanthus Spreng.; Brachycyrtis Koidz.;
	Compsoa D.Don; Compsanthus Spreng.; Brachycyrtis Koidz.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Trójsklepka (Tricyrtis Wall.) – rodzaj wieloletnich, naziemnopączkowych roślin zielnych z rodziny liliowatych, obejmujący 23 gatunki występujące w Azji, od Himalajów do Azji Wschodniej^[4]. Gatunek trójsklepka owłosiona został introdukowany w stanach Massachusetts i Pensylwania w USA^[5].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów τρι (tri – trzy) i κυρτος (kyrtos – wypukły), odnosząc się do miodników położonych u nasady trzech zewnętrznych listków okwiatu^[6].

Morfologia

Pęd podziemny: Krótkie lub długie i płożące się kłącze^[7], zwykle tworzące stolony^[8].

Łodyga: Wzniesiona lub opadająca^[8], niekiedy rozgałęziająca się dystalnie^[7].

Liście: Liście łodygowe, skrętoległe, niemal siedzące, zwykle u nasady okalające łodygę^[7].

Kwiaty: Kwiaty zebrane w kłos złożony, rzadziej w grono, wzniesione lub rzadziej zwisłe^[8]. Okwiat pojedynczy, dzwonkowaty lub trąbkowaty, sześciolistkowy. Listki okwiatu wolne, białe lub żółte z purpurowymi kropkami, zwykle dystalnie odgięte; zewnętrzne woreczkowate lub ostrogowate^[7]. U nasady trzech zewnętrznych listków okwiatu obecne są miodniki, tworzące kuleczkowate woreczki lub krótkie ostrogi^[8]. Pręciki osadzone u nasady listków okwiatu. Nitki pręcików lekko spłaszczone, proksymalnie nachylone ku sobie i tworzące krótką rurkę^[7]. Główki pręcików elipsoidalne^[8]. Zalążnia wąsko elipsoidalna, trzykomorowa^[8]. Szyjka słupka kolumnowata, zakończona wyraźnie trójklapowym, rozwartym znamieniem, niekiedy o rozszczepionych klapach^[7].

Owoce: Szeroko cylindryczne, wyraźnie trójkanciaste torebki. Nasiona liczne, jajowate do okrągłych, spłaszczone, drobne^[7].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 26, rzadziej 24^[8].

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Rodzaj zaliczany do podrodziny Calochortoideae w rodzinie liliowatych Liliaceae, należącej do kladu liliowców w obrębie jednoliściennych.

Pozycja rodzaju według systemu Takhtajana (1997^[9] i 2009^[10])

Rodzaj zaliczany do monotypowej rodziny Tricyrtidaceae w rzędzie zimowitowców w 1997. W 2009 umieszczonej w rzędzie liliowców Liliales^[10].

Pozycja rodzaju według systemu Kubitzkiego (1998)^[8]

Rodzaj ujęty w plemieniu Tricyrtideae w rodzinie Calochortaceae w rzędzie liliowców.

Gatunki^[4]

Tricyrtis affinis Makino
Tricyrtis chinensis Hir.Takah.bis
Tricyrtis flava Maxim.
Tricyrtis formosana Baker – trójsklepka tajwańska
Tricyrtis hirta (Thunb.) Hook. – trójsklepka owłosiona
Tricyrtis imeldae Guthnick
Tricyrtis ishiiana (Kitag. & T.Koyama) Ohwi & Okuyama
Tricyrtis lasiocarpa Matsum.
Tricyrtis latifolia Maxim. – trójsklepka szerokolistna
Tricyrtis macrantha Maxim.
Tricyrtis macranthopsis Masam.
Tricyrtis macropoda Miq. – trójsklepka wielkołodygowa
Tricyrtis maculata (D.Don) J.F.Macbr.
Tricyrtis nana Yatabe
Tricyrtis ohsumiensis Masam.
Tricyrtis ovatifolia S.S.Ying
Tricyrtis perfoliata Masam.
Tricyrtis pseudolatifolia Hir.Takah.bis & H.Koyama
Tricyrtis ravenii C.I Peng & Tiang
Tricyrtis setouchiensis Hir.Takah.
Tricyrtis stolonifera Matsum.
Tricyrtis suzukii Masam.
Tricyrtis viridula Hir.Takah.bis

Zastosowanie

Rośliny spożywcze: Liście i młode pędy trójsklepki szerokolistnej, owłosionej i wielkołodygowej są spożywane po ugotowaniu^[11].

Rośliny ozdobne: Z uwagi na atrakcyjne kwiatostany trójsklepka tajwańska i owłosiona są uprawiane jako rośliny ogrodowe^[12], przy czym najbardziej rozpowszechniony w uprawie jest mieszaniec między nimi^[13]. Z uwagi na mrozoodporność (strefy mrozoodporności 4–9) w Polsce mogą być uprawiane w gruncie (zaleca się jednak okrywanie przed zimą^[13]). Rośliny wymagają wilgotnej, żyznej i dobrze przepuszczalnej gleby i stanowiska od jasnego do pełnego cienia. Co kilka lat trójsklepki można rozmnażać przez podział kłączy. Na obszarach o wystarczająco długim lecie rośliny rozmnażają się same, przez wysiew nasion^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).
↑ NatureServe Explorer: An online encyclopedia of life [web application. Version 7.1]. 2011. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).
↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 386. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Chen Xinqi i Hiroshi Takahashi: Flora of China. Vol. 24: Liliaceae. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h M.N. Tamura: Calochortaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 170. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
↑ The Taxonomicon. Universal Taxonomic Services. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).
↑ ^a ^b Armen Takhtajan: Flowering Plants. 978-1-4020-9608-2: Springer, 2009, s. 630.
↑ Plants For A Future. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).
↑ ^a ^b Frances Tenenbaum: Taylor's encyclopedia of garden plants. Houghton Mifflin Harcourt, 2003, s. 391. ISBN 978-0-618-22644-3. (ang.).
↑ ^a ^b Janet Marinelli (red.): Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 198. ISBN 83-7391-888-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).

[kew-4] Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).

[5] NatureServe Explorer: An online encyclopedia of life [web application. Version 7.1]. 2011. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).

[6] David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 386. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).

[foc-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Chen Xinqi i Hiroshi Takahashi: Flora of China. Vol. 24: Liliaceae. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).

[kub-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h M.N. Tamura: Calochortaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 170. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).

[9] The Taxonomicon. Universal Taxonomic Services. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).

[armen-10] Armen Takhtajan: Flowering Plants. 978-1-4020-9608-2: Springer, 2009, s. 630.

[11] Plants For A Future. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).

[tanen-12] Frances Tenenbaum: Taylor's encyclopedia of garden plants. Houghton Mifflin Harcourt, 2003, s. 391. ISBN 978-0-618-22644-3. (ang.).

[marinelli-13] Janet Marinelli (red.): Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 198. ISBN 83-7391-888-4.

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]