Tuber
Tuber P. Micheli ex F.H. Wigg. (trufla) – rodzaj grzybów należący do rodziny truflowatych (Tuberaceae)[1].
 Trufla letnia | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
trufla |
| Nazwa systematyczna | |
| Tuber P. Micheli ex F.H. Wigg. Prim. fl. holsat. (Kilonia, 1780) | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Tuber aestivum Vittad. | |
Charakterystyka
edytujGrzyby podziemne. Pod powierzchnią ziemi wytwarzają bulwiaste owocniki (askokarpy), z widocznym po przekrojeniu labiryntowym wzorem obłoczni (hymenium). Okrywy askokarpów są gładkie lub brodawkowane. Zarodniki trufli (askospory), wytwarzane w ilości po 1–6 w każdym worku, są okrągławe lub eliptyczne, zabarwione żółtobrązowawo, o powierzchni siatkowatej lub kolczastej[2][3].
Grzyby mikoryzowe. Wytwarzanie owocników pod ziemią ma zalety i wady. Zaletą jest to, że nie są tak narażone na czynniki atmosferyczne, pasożyty i niszczenie ich przez zwierzęta. Wadą jest utrudnienie rozsiewania się zarodników. Młode owocniki są bezwonne, podczas dojrzewania wytwarzają jednak coraz bardziej intensywny zapach i przemieszczają się coraz wyżej, u niektórych gatunków nawet nieco wystając ponad powierzchnię. Zapach zwabia niektóre zwierzęta (np. dziki i wiewiórki), które rozgrzebując ziemię i zjadając owocniki trufli równocześnie rozsiewają jej zarodniki[4].
Znaczenie
edytujNiektóre gatunki trufli są najbardziej poszukiwanymi i najdroższymi grzybami jadalnymi na świecie[4]. Należą do nich np. trufla biała (Tuber magnatum) i trufla letnia (Tuber aestivum). Ich zapach jest tak intensywny, że zazwyczaj nie stanowią samodzielnego dania, lecz przyprawę do innych dań. Z powodu trudności w odszukaniu trufle są bardzo drogie; w 1994 jeden funt trufli czarnej sprzedawano za 250-500 dolarów USA. Czasami uprawia się trufle pod starymi dębami[5].
Odszukanie trufli przez człowieka jest zadaniem bardzo trudnym. Zajmują się tym nieliczni hobbyści mający duże doświadczenie i wiedzę o ich występowaniu. Często używa się do tego celu specjalnie tresowanych psów[5] lub świń.
W Polsce chroniona prawnie jest tylko trufla wgłębiona, pozostałe gatunki nie podlegają ochronie i dopuszczone są do obrotu[6].
Systematyka
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tuberaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Rodzaj Tuber został pierwotnie opisany przez Piera Micheli, natomiast poprawnie zdiagnozowany taksonomicznie po raz pierwszy przez Friedricha Wiggersa w „Primitiae florae holsaticae” z 1780 (jako „Fungus subglobosus succo pulposo repletus.”), gdzie do tego rodzaju został zaklasyfikowany (pod nazwą Tuber gulosorum) opisany wcześniej przez Karola Linneusza takson Lycoperdon tuber[7].
Synonimy naukowe: Aschion Wallr., Delastreopsis Mattir., Ensaluta Zobel, Lespiaultinia Zobel, Loculotuber Trappe, Mukagomyces S. Imai, Oogaster Corda, Terfeziopsis Harkn., Tuber P. Micheli, Tuberium Raf., Vittadinion Zobel[8].
- Niektóre gatunki
- ''Tuber aestivum (Wulfen) Spreng. 1827 – trufla letnia
- Tuber anniae W. Colgan & Trappe 1997
- Tuber bituminatum Berk. & Broome 1851
- Tuber bellonei Quél. 1888[9]
- Tuber bonnetii Roum. 1882
- Tuber borchii Vittad. 1831 – trufla Borcha, t. biaława
- Tuber brumale Vittad. 1831 – trufla zimowa
- Tuber dryophilum Tul. & C. Tul. 1845 – trufla dębowa
- Tuber cryptobrumale Merényi, T. Varga & Bratek 2017
- Tuber excavatum Vittad. 1831– trufla wydrążona
- Tuber ferrugineum Vittad. 1831 – trufla rdzawa
- Tuber foetidum Vittad. 1831
- Tuber fulgens Quél. 1880[9]
- Tuber macrosporum Vittad. 1831 – trufla wielkozarodnikowa
- Tuber maculatum Vittad. 1831 – trufla plamista
- Tuber magnatum Pico 1788 – trufla biała
- Tuber melanosporum Vittad. 1831 – trufla czarnozarodnikowa
- Tuber mesentericum Vittad. 1831 – trufla wgłębiona
- Tuber nitidum Vittad. 1831 – trufla lśniąca
- Tuber puberulum Berk. & Broome 1846 – trufla omszona
- Tuber rapaeodorum Tul. & C. Tul. 1843 – trufla rzepiasta
- Tuber regianum Montecchi & Lazzari 1987
- Tuber rufum Pollini 1816 – trufla ruda
- Tuber scleroneuron Berk. & Broome 1851
- Tuber separans Gilkey 1916
- Tuber sinense K. Tao & B. Liu 1989
- Tuber uncinatum Chatin 1888
Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum[10]. Uwzględniono wszystkie gatunki występujące w Polsce i niektóre inne. Wykaz gatunków występujących w Polsce i ich polskie nazwy według M.A. Chmiel[11] i innych[12][13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Index Fungorum [online] [dostęp 2020-12-13].
- ↑ E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 149, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 340–342, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b Trufle, najdroższe grzyby ... [online] [dostęp 2013-12-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-13].
- ↑ Lista gatunków grzybów podlegających w Polsce ścisłej ochronie na podstawie „Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. (Dz.U. 04.168.1765 z dnia 28 lipca 2004 r.)” w zgodzie z art. 48 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916).
- ↑ F.H. Wiggers, Primitiae florae holsaticae, 1780, s. 109.
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b Według Index Fungorum gatunek niepewny.
- ↑ Index Fungorum (wyszukiwarka taksonów) [online] [dostęp 2024-12-06].
- ↑ Alicja Chmiel, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany PAN, 2006, s. 124, ISBN 978-83-89648-46-4.
- ↑ Tomasz Krzyszczyk, Grzyby hypogeiczne Polski. Indeks gatunków [online], Grzyby hypogeiczne Polski [dostęp 2024-12-06].
- ↑ Dorota Hilszczańska, Zbigniew Sierota, Mario Palenzona, New Tuber species found in Poland, „Mycorrhiza”, 4, 2008, s. 223–226, DOI: 10.1007/s00572-008-0175-4, ISSN 0940-6360 [dostęp 2016-07-06].