Turka (obwód lwowski)

Turka
Турка
	; Widok na Turkę
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Prawa miejskie	1730
Burmistrz	Hennadij Kohut
Powierzchnia	3,0 km²
Wysokość	565 m n.p.m.
Populacja (2019); • liczba ludności	; 7084
Nr kierunkowy	+380 3269
Kod pocztowy	82500
Tablice rejestracyjne	(UA) BC
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Turka
	Położenie na mapie Ukrainy Turka
	49°09′14″N 23°01′53″E/49,153889 23,031389
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Turka (ukr. Турка; dawniej też Turka nad Stryjem) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, siedziba władz rejonu turczańskiego, nad Stryjem. Do 1939 Turka była miastem powiatowym w województwie lwowskim w Polsce. Turka jest oddalona o niespełna 13 km od granicy z Polską. Miejscowość tę dzieli od Lwowa blisko 105 km (ok. 45 km od Ustrzyk Dolnych).

Turka, fragment cmentarza z polskim grobami

W mieście znajduje się rzymsko-katolicka parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Historia

Istnieją różne wersje powstania nazwy miasta, ale najpowszechniejszą jest jej pochodzenie od wymarłych turów, które licznie przemierzały te tereny (w herbie miasta znajduje się tur).

Przywilejem wydanym w Medyce dnia 27 czerwca 1431 r. przez króla Władysława Jagiełłę Turkę otrzymał Vancza Valachus i jego synowie: Chotko, Iwanko i Janko^[2]^{[potrzebny przypis]}. Ten donacyjny przywilej potwierdził król Władysław III Warneńczyk w 1444 na rzecz braci Chotka i Jankona, a król Zygmunt I ponownie w 1519. Wieś prawa wołoskiego w pierwszej połowie XV wieku^[3]. W 1730 r. Turka otrzymała prawa miejskie (miasto lokowane na prawie magdeburskim przez Antoniego Kalinowskiego). Po tym roku utworzono tutaj dom misyjny dla jezuitów, zaś po kasacie zakonu w 1773 r. powstała parafia.

Z 1730 pochodzą pierwsze wzmianki dotyczące Żydów osiedlających się w mieście^[4]. W połowie XVIII stulecia mieszka tu 25 rodzin żydowskich.

Do 1772 Turka znajdowała się w ziemi przemyskiej województwa ruskiego w Rzeczypospolitej.

Od 1772 po I rozbiorze Polski w składzie Królestwa Galicji i Lodomerii. W 1778 powstał murowany kościół rzymskokatolicki, a w XIX w. – cmentarz żydowski, zaś w 1903 gmina żydowska uzyskała samodzielność. Od 1905 przez miejscowość prowadzi linia kolejowa łączącą Użhorod z Samborem, znajduje się tu dworzec kolejowy.

W okresie międzywojennym Turka była miastem powiatowym, w województwie lwowskim w Polsce^[5], siedzibą sądu powiatowego, urzędu skarbowego, Gimnazjum Prywatnego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego^[6]. W 1921 liczyło 10 030 mieszkańców, z czego 4201 Żydów. W tym czasie starostą był Tadeusz Zawistowski, zaś burmistrzem – Michał Grudziński.

Na wiosnę 1939 sformowano tu Batalion ON „Turka”, który wschodził w skład Podkarpackiej Brygady Obrony Narodowej. Po wybuchu wojny osłaniał on granicę polsko-węgierską od strony miasta, wchodząc w skład 216 pułku piechoty^[7].

Po zakończeniu obrony z września 1939 Turka znalazła się w części zajętej przez ZSRR. Od 4 grudnia 1939 znajdowała się w składzie USRR, w obwodzie drohobyckim.

Po ataku Niemiec na ZSRR miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. Na początku okupacji ukraińska milicja zmusiła miejscowych Żydów do urządzenia "pogrzebu Stalina" - musieli oni manifestacyjnie zanieść portrety sowieckich przywódców oraz rosyjskie książki na żydowski cmentarz i tam je zakopać. Według żydowskich świadków Ukraińcy planowali zamordować uczestników "pogrzebu", ale egzekucję odwołał niemiecki oficer^[8].

Od 1 sierpnia 1941 na terenie powiatu Sambor Dystryktu Galicja w składzie Generalnego Gubernatorstwa. W styczniu 1942 miały miejsce masowe egzekucje ludności żydowskiej. W sierpniu 1942 Niemcy wywieźli ok. 4000 Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. W grudniu 1942 pozostałych przy życiu turczańskich Żydów deportowano do getta w Samborze. Od 1943 rozpoczęło się w powiecie Turka (jak i na całym obszarze południowo-wschodnich Kresów Wschodnich) ludobójstwo Polaków dokonywane przez ukraińskich nacjonalistów. W powiecie zginęło ok. 700 Polaków. Oprócz nich Służba Bezpieczeństwa OUN zamordowała ok. 25 Ukraińców. Sama Turka nie była atakowana, ale w różnych okolicznościach (np. w czasie wypraw po żywność) zamordowano 40 jej mieszkańców^[9].

Po II wojnie światowej Turka ponownie znalazła się w składzie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej – początkowo w obwodzie drohobyckim, później ponownie we lwowskim. Po uzyskaniu w 1991 niepodległości przez Ukrainę miasto znajduje się w jej granicach.

Ważniejsze obiekty

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Cerkiew Opieki Matki Bożej
Cerkiew Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja
Cerkiew św. Mikołaja
Cerkiew Zaśnięcia NMP
Synagoga Tempel w Turce
Cmentarz żydowski w Turce
Rynek miejski

Turystyka

W mieście znajdują się źródła wody mineralnej, m.in.: słynnej „Naftusi”.

Demografia

1921 – 10 030
2006 – 7306

Ludzie związani z miastem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Turką (Ukraina).

Zygmunt Albert – polski lekarz anatomopatolog, profesor nauk medycznych i badacz, historyk medycyny
Maurycy Broch – adwokat i radny
Adam Karpiński – polski taternik, alpinista i himalaista, inżynier mechanik, konstruktor lotniczy, lotnik
Rudolf Regner – polski kapral rezerwy WP, harcerz w stopniu Harcerza Orlego. Biały Kurier
Adam Kazimierz Bilik – lekarz, działacz Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” i Akcji Katolickiej

Honorowi obywatele

Władysław Łoziński – pisarz, historyk (1885)^[10]
Karol Bartoszewski – notariusz, burmistrz miasta^[11]

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Turce)

Mychajło i Hanna Komarniccy oraz ich córka Hałyna Karasewycz z d. Komarnicka – ukraińska rodzina ukrywająca Chawę Brandelstein^[12]
Stefania Turzańska – Polka, która wzięła na wychowanie Lidię Diker^[13]

Galeria

Polski herb miasta w okresie międzywojennym
Polski herb miasta z XVI wieku
Widok na Turkę

Zobacz też

Getto w Turce

Przypisy

↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.52.
↑ Kuraś S., Sułkowska-Kurasiowa I., Zbiór dokumentów małopolskich T. 7, Wrocława 1975, nr. 2080
↑ Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 223.
↑ Strona Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęcona Turce.
↑ Pierwotnie w województwie stanisławowskim, później cały powiat turczański włączono do województwa lwowskiego.
↑ Gimnazjum w Turce nad Stryjem. „Wschód”. Nr 71, s. 1, 10 stycznia 1938.
↑ Batalion ON "Turka" - Obrona Narodowa II RP 1937-1939 [online], obronanarodowa1939.pl [dostęp 2023-10-06] .
↑ Kai Struve, “Deutsche Herrschaft, ukrainischer Nationalismus, antijüdische Gewalt. Der Sommer 1941 in der Westukraine”, Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston 2015, ISBN 978-3-11-035998-5, e-ISBN (PDF) 978-3-11-036022-6, s. 490
↑ SzczepanS. Siekierka SzczepanS., HenrykH. Komański HenrykH., KrzysztofK. Bulzacki KrzysztofK., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1098-1102, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897 .
↑ Kronika. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 56 z 10 marca 1885.
↑ Kronika. Zmarli. † Karol Bartoszewski. „Głos Rzeszowski”. 46, s. 158–159, 17 listopada 1901.
↑ Komarnitski Mikhail & Komarnitskaya Anna ; Daughter: Karasevich Galina (Komarnitskaya). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
↑ Turzanska Stefania. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).

Bibliografia

Mapa WIG Turka Pas 52 Słup 36 Warszawa 1937
Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej Warszawa 1928 s. 1574

Linki zewnętrzne

Turka na mapie zbrodni OUN-UPA w powiecie turczańskim
Turka (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 640 .
żydowska księga pamięci Turki, wolny dostęp przez Bibliotekę Publiczną Nowego Jorku (New York Public Library) (jid.)
zdjęcia cerkwi w Turce na stronie Klubu Karpackiego
zdjęcia kościoła i dworca kolejowego w Turce na stronie Klubu Karpackiego
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

[1] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.52.

[2] Kuraś S., Sułkowska-Kurasiowa I., Zbiór dokumentów małopolskich T. 7, Wrocława 1975, nr. 2080

[3] Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 223.

[historia_żyd-4] Strona Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęcona Turce.

[5] Pierwotnie w województwie stanisławowskim, później cały powiat turczański włączono do województwa lwowskiego.

[6] Gimnazjum w Turce nad Stryjem. „Wschód”. Nr 71, s. 1, 10 stycznia 1938.

[7] Batalion ON "Turka" - Obrona Narodowa II RP 1937-1939 [online], obronanarodowa1939.pl [dostęp 2023-10-06] .

[8] Kai Struve, “Deutsche Herrschaft, ukrainischer Nationalismus, antijüdische Gewalt. Der Sommer 1941 in der Westukraine”, Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston 2015, ISBN 978-3-11-035998-5, e-ISBN (PDF) 978-3-11-036022-6, s. 490

[siekierka-9] SzczepanS. Siekierka SzczepanS., HenrykH. Komański HenrykH., KrzysztofK. Bulzacki KrzysztofK., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1098-1102, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897 .

[10] Kronika. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 56 z 10 marca 1885.

[11] Kronika. Zmarli. † Karol Bartoszewski. „Głos Rzeszowski”. 46, s. 158–159, 17 listopada 1901.

[12] Komarnitski Mikhail & Komarnitskaya Anna ; Daughter: Karasevich Galina (Komarnitskaya). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).

[13] Turzanska Stefania. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]