Wachlarzykowate (chrząszcze)

Wachlarzykowate
	Ripiphoridae
	Gemminger et Harold, 1870 (1853)
	; Samiec Ripiphorus diadasiae
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Rodzina	wachlarzykowate
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wachlarzykowate (Ripiphoridae) – rodzina chrząszczy. Należą tu rzadkie owady o słabo poznanej biologii, spotykane na całym świecie. Opisano około 450 gatunków. Wachlarzykowate są parazytoidami, dla których gospodarzami są błonkoskrzydłe, chrząszcze lub karaczany. Odznaczają się skróconymi pokrywami i rozgałęzionymi czułkami.

Filogeneza

Inkluzje w bursztynie pozwoliły na opisanie wymarłych przedstawicieli rodziny. Zapis kopalny sięga wczesnej kredy: najstarszym znanym rodzajem jest Paleoripiphorus (datowany na alb) i przedstawiciel współczesnego rodzaju Macrosiagon (cenoman). Analiza Batelki i wsp. na podstawie markerów mRNA i mtDNA należących do 23 gatunków z czterech podrodzin nie dała jednoznacznego obrazu filogenezy tej rodziny chrząszczy. Uzyskane wyniki potwierdzają hipotezę kladu Ripiphoridae + Mordellidae i nie przesądzają o monofiletyczności wachlarzykowatych^[2].

Występowanie

Z Europy znanych jest kilkanaście gatunków (Fauna Europaea wymienia piętnaście^[3]), z których najczęstszym i najlepiej poznanym jest sąsiad dziwaczek (Metoecus paradoxus). Wykaz fauny Polski uwzględnia sąsiada dziwaczka i Pelecotoma fennica^[4]. Autorzy klucza do oznaczania owadów Polski nie wykluczyli występowania gatunków z rodzaju Ripidius (R. pectinicornis i R. quadriceps); istotnie, w 1994 roku opublikowano doniesienie o wykazaniu R. quadriceps z Dolnego Śląska^[5]. Znane jest pojedyncze doniesienie o znalezieniu okazu Macrosiagon praeustum w okolicach Gostynina; prawdopodobnie był to źle oznaczony Macrosiagon bimaculata^[6]. W ostatnim przeglądzie danych o występowaniu wachlarzykowatych w Polsce dane o występowaniu przedstawicieli rodzaju Macerosiagon uznano za błędne^[7].

Morfologia

Należą tu małe i średniej wielkości (2,5–14 mm długości) chrząszcze o wydłużonym, często klinowatym ciele. Głowa zwykle hipognatyczna. Oczy nierzadko są bardzo duże. Czułki zwykle pierzaste, piłkowane lub grzebykowate, rzadko nitkowate, u większości gatunków 11-członowe, czasem liczba członów zredukowana (nawet do dwóch u samic niektórych gatunków). Pokrywy zazwyczaj skrócone, u najbardziej wyspecjalizowanych przedstawicieli rodziny całkiem zredukowane.

Biologia

Biologia większości gatunków jest słabo poznana. Prawdopodobnie u wszystkich gatunków występuje hipermetamorfoza i stadium pasożytnictwa wewnętrznego. Do gatunków o najlepiej poznanym cyklu życiowym należą Ripidius quadriceps, Pelecotoma fennica i Ripiphorus smithi^[8].

Systematyka

Lawrence i Newton (1995) wyróżnili sześć podrodzin: Hemirhipidiinae, Micholaeminae, Pelecotominae, Ptilophorinae, Ripidiinae i Ripiphorinae. Falin w przeglądzie znanych gatunków uwzględnił 38 rodzajów tych chrząszczy.

Przegląd systematyczny

Rodzina: Wachlarzykowate Ripiphoridae Gemminger et Harold, 1870 (1853)
- Podrodzina: Hemirhipidiinae Heller, 1921 = Nephritinae
  - Hemirhipidius Heller, 1920
  - Heteromeroxylon Pic, 1939
  - Nephrites Shuckard, 1838
  - Sitarida White in Stokes, 1846
- Podrodzina: Micholaeminae Viana, 1971
  - Ancholaemus Gerstaecker, 1855
  - Micholaemus Viana, 1971
- Podrodzina: Pelecotominae Seidlitz, 1875
  - Alloclinops Broun, 1921
  - Clinopalpus Batelka, 2009
  - Clinops Gerstaecker, 1855
  - Elytroxystrotus Manfrini de Brewer, 1963
  - Euctenia Gerstaecker, 1855
  - †Flabellotoma Batelka et al., 2016
  - Geoscopus Gerstaecker, 1855
  - Micropelecotoides Pic, 1910
  - Pelecotoma Fischer von Waldheim, 1809
  - Rhipistena Sharp, 1878
  - Scotoscopus Reitter, 1884
  - Sharpides Kirkaldy, 1910
  - ? Setosicornia Pic, 1911
  - Spinotoma Hsiao & Huang, 2018
  - Trigonodera Dejean, 1834
  - ?Dunbrodianus
  - Madrasiindus Pic, 1911
- Podrodzina: Ptilophorinae Gerstaecker, 1855
  - Ptilophorus Dejean, 1834
  - Toposcopus LeConte, 1868
- Podrodzina: Ripidiinae Gerstaecker, 1855
  - - †Olemehliella Batelka, 2011
  - Plemię: Ripidiini Gerstaecker, 1855
    - ? Aporrhipis Pascoe, 1887
    - Blattivorus Chobaut, 1891
    - Falsorhipidius Pic, 1947
    - Neonephrites Riek, 1955
    - Neorhipidius Riek, 1955
    - †Paleoripiphorus Perrichot, Nel et Neraudeau, 2004
    - Paranephrites Riek, 1955
    - Pararhipidius Coiffait, 1947
    - Pirhidius Besuchet, 1957
    - Protoripidius Cai, Yin & Huang, 2017
    - Pseudorhipidius Chobaut, 1894
    - Rhipidioides Riek, 1955
    - Ripidius Thunberg, 1806
    - Rhipidocyrtus Falin & Engel, 2014
    - Rhizostylops Silvestri, 1906
    - Riekella Selander, 1957
    - Quasipirhidius Zaragoza, 1992
  - Plemię: Eorhipidiini Iablokoff-Khnzorian, 1986
    - Eorhipidius Iablokoff-Khnzorian, 1986
- Podrodzina: Ripiphorinae Harold & Gemminger, 1870
  - Plemię: Macrosiagonini
    - Macrosiagon Hentz, 1829
    - Metoecus Dejean, 1834
  - Plemię: Ripiphorini
    - Ripiphorus Bosc, 1792
- Ripiphoridae incertae sedis
  - - Ivierhipidius Barclay, 2015

Przypisy

↑ Ripiphoridae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ J. Batelka, R. Kundrata, L. Bocak. Position and Relationships of Ripiphoridae (Coleoptera: Tenebrionoidea) Inferred from Ribosomal and Mitochondrial Molecular Markers. „Annales Zoologici”. 66 (1), s. 113-123, 2016. DOI: 10.3161/00034541ANZ2016.66.1.008.
↑ Fauna Europaea: Taxon Details
↑ Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków. Tom I - Annelida; Arthropoda pro parte; Insecta pro parte (Coleoptera, Hemiptera, Hymenoptera, Lepidoptera). Pod redakcją: Wiesława Bogdanowicza, Elżbiety Chudzickiej, Irminy Pilipiuk i Ewy Skibińskiej. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8 s. 148
↑ Szołtys H. Ripidius quadriceps (Ab.) nowy dla fauny Polski gatunek z rodziny Rhipiphoridae (Coleoptera) „Acta Entomologica Silesiana”. 2. 1, s. 21 (1994).
↑ Lech Borowiec: Klucze do oznaczania owadów Polski. Cz.XIX Chrząszcze - Coleoptera, z.83 Wachlarzykowate - Rhipiphoridae. Warszawa-Wrocław: PWN, 1983
↑ M. Miłkowski, T. Mokrzycki, R. Ruta. Nowe stanowiska wachlarzykowatych (Coleoptera: Ripiphoridae) w Polsce. Przegląd Przyrodniczy 26 (2), s. 22–29, 2015
↑ Majka C.G., Chandler D.S., Sheffield C.S., Webster R.P. New records of Ripiphoridae (Coleoptera) from the Maritime provinces of Canada. Coleopterists Bulletin 60, 4, 299–303, 2006

[itis-1] Ripiphoridae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[2] J. Batelka, R. Kundrata, L. Bocak. Position and Relationships of Ripiphoridae (Coleoptera: Tenebrionoidea) Inferred from Ribosomal and Mitochondrial Molecular Markers. „Annales Zoologici”. 66 (1), s. 113-123, 2016. DOI: 10.3161/00034541ANZ2016.66.1.008.

[3] Fauna Europaea: Taxon Details

[4] Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków. Tom I - Annelida; Arthropoda pro parte; Insecta pro parte (Coleoptera, Hemiptera, Hymenoptera, Lepidoptera). Pod redakcją: Wiesława Bogdanowicza, Elżbiety Chudzickiej, Irminy Pilipiuk i Ewy Skibińskiej. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8 s. 148

[5] Szołtys H. Ripidius quadriceps (Ab.) nowy dla fauny Polski gatunek z rodziny Rhipiphoridae (Coleoptera) „Acta Entomologica Silesiana”. 2. 1, s. 21 (1994).

[6] Lech Borowiec: Klucze do oznaczania owadów Polski. Cz.XIX Chrząszcze - Coleoptera, z.83 Wachlarzykowate - Rhipiphoridae. Warszawa-Wrocław: PWN, 1983

[7] M. Miłkowski, T. Mokrzycki, R. Ruta. Nowe stanowiska wachlarzykowatych (Coleoptera: Ripiphoridae) w Polsce. Przegląd Przyrodniczy 26 (2), s. 22–29, 2015

[8] Majka C.G., Chandler D.S., Sheffield C.S., Webster R.P. New records of Ripiphoridae (Coleoptera) from the Maritime provinces of Canada. Coleopterists Bulletin 60, 4, 299–303, 2006

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]