Wielgolas (powiat miński)
Wielgolas – wieś sołecka[5] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie mińskim, w gminie Latowicz[6][4].
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2023) |
879[2] |
| Strefa numeracyjna |
25 |
| Kod pocztowy |
05-334[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WM |
| SIMC |
0677790[4] |
Położenie na mapie gminy Latowicz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu mińskiego  | |
 52°02′21″N 21°43′40″E/52,039167 21,727778[1]
| |
Wieś królewska Wielki Las położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie garwolińskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[7].
W latach 1526–1795 należała do starostwa latowickiego. W latach 1795–1809 – pod zaborem austriackim. Od 1809 r. w Księstwie Warszawskim, guberni warszawskiej, powiecie siennickim, a od 1866 r. w powiecie mińskim (od 1868 r. nazwa powiatu nowomiński). W latach 1870–1954 należała do gminy Wielgolas, w latach 1955-1972 – do Gromadzkiej Rady Narodowej w Wielgolesie, od 1972 r. należy do gminy Latowicz. W latach 1919–1939 była w granicach województwa warszawskiego, 1939-1945 w Generalnym Gubernatorstwie, 1946-1975 w województwie warszawskim, od 1975 do 1998 r. – w granicach województwa siedleckiego, od 1999 r. znajduje się w województwie mazowieckim.
Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Matki Bożej Różańcowej w Wielgolesie[8].
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0677808 | Nowiny | część wsi |
Historia
edytujWe wsi odnajdywano groby ciałopalne należące do kultury grobów kloszowych, okrzeski krzemienne i fragmenty ceramiki pochodzące z neolitu, a wskazujące na istnienie tu osady i pracowni krzemiennej lub cmentarzyska.
Pierwsze wzmianki pochodzą z 1519 r. z użyciem nazwy "Wielkij Lasz" – wieś w starostwie latowickim. Od XVI w. istniał tu folwark i dworek.
W 1807 r. założono szkołę elementarną.
W 1864 r. miejsce działań oddziałów powstańców styczniowych. W okolicznych lasach stacjonowały oddziały partyzanckie Marcina Borelowskiego z Siennicy, ppor. Pawła Ługowskiego z Latowicza.
W 1918 r. założono Ochotniczą Straż Pożarną. W 1928 r. powstało Koło Gospodyń Wiejskich. W latach 1940–1944 działały tajne gimnazjalne komplety zorganizowane przez Jana Stabińskiego, które prowadzili nauczyciele: Czesław Sasimowski, Władysława Zwolińska i Teresa Orłowska. W latach 1956–1959 wzniesiono murowany budynek szkoły, a w latach 1991-1997 rozbudowano o nowe skrzydło. W 1970 r. wieś liczyła 271 mieszkańców, a w 2000 r. – 719. Przyrost naturalny w latach 1970-2000 wyniósł +29,5%. W 1988 r. we wsi było 127 domów, a w 2009 r. – 216 domów.
Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Wielgolesie
edytujMiejscowa tradycja informuje o cudzie zjawienia Matki Bożej w Wielgolesie w XIX w. W latach 1930–1934 na Miejscu Zjawienia została wybudowana kaplica dzięki staraniom ks. Stefana Antosiewicza, proboszcza parafii Latowicz. W 1952 r. założona została parafia, a w latach 1957-1961 wybudowano kościół dzięki staraniom ks. Wacława Korysia.
Zabytki
edytuj- Kaplica Zjawienia – wzniesiona w latach 1930-1934, dzięki staraniom ks. Stefana Antosiewicza proboszcza parafii Latowicz.
- Kaplica z czerwonej cegły, przy drodze Latowicz-Wielgolas, wzniesiona w 1925 r. przez Bohdana Wyleżyńskiego w zamian za dzierżawę gruntów należących do mieszkańców Wielgolasu.
- Kapliczka murowana, słupowa, otynkowana, pobielona, wzniesiona w 1926 r. przez Bronisława Dyłę.
- Pałac Czartoryskich – murowany, neorenesansowy, otynkowany, boniowany na narożach, wzniesiony w XVIII w. przez Czartoryskich na miejscu dawnego drewnianego dworku. Budynek częściowo parterowy, częściowo piętrowy, podpiwniczony, nieregularny, wzniesiony na planie prostokąta z trójosiową częścią piętrową od wschodu, wysuniętą ryzalitowo od frontu i od ogrodu. Układ pomieszczeń wnętrz jest dwutraktowy, silnie przekształcony. Dachy czterospadowe, kryte blachą, a na wieży czterospadowy z blaszanym hełmem. Otoczenie pałacu stanowi malowniczy park krajobrazowy z pierwszej połowy XIX w. z okazami starodrzewu, obszerną polaną, stawem oraz wzgórzem.
Dobra wielgoleskie nabył w 1837 r. od Skarbu Królestwa Polskiego jenerał lejtnant wojsk carsko-rosyjskich Jerzy Franshave, a od 1859 r. należały one do jego syna Jerzego. W latach późniejszych często zmieniali się właściciele. W 1862 r. włości nabył Jan Ordęga, w 1870 r. – Jan Kadow, w 1877 r. – Jan Golcz, w 1888 r. – Władysław Golcz. W 1904 r. dobra wielgoleskie kupił Bohdan Wyleżyński. W rękach rodziny Wyleżyńskich pałac wielgoleski pozostawał do 1944 r. Obecnie jest nowy właściciel – Ewa Pusz.
Miejsca pamięci
edytujKrzyż przy drodze z Latowicza do Wielgolasu w miejscu, gdzie w 1861 r. polegli chłopi, którzy zbuntowali się przeciw pańszczyźnie.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145936
- ↑ Raport o stanie gminy Latowicz w 2023. Liczba mieszkańców w dn. 31.12.2023 s. 8
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1448 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
Bibliografia
edytuj- Antosiewicz S., 1934. Kaplica Wielgoleska, Mińsk Maz.
- Wielgolas (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 316.
- Ćmoch Z., 2007. Szkoła w Wielgolesie, Wielgolas.
- Jaroszyński T., Barański W., 1995. Po pałacach i dworach Mazowsza - przewodnik, T.1-3, Warszawa.
- Gajowniczek Z., 1999. Wielgolas i okolice. Szkice historyczne
- Gajowniczek Z., 1999. Pierwsza publikacja o historii kaplicy w Wielgolesie, napisana przez ks.S.Antosiewicza. [w:] Zeszyty Historyczne Latowicza I(2): 39-48.
- Gołąb T., 2005. Miejsce cudów. Panorama parafii i Sanktuarium w Wielgolesie [w:] Gość Warszawski nr. 4 (354), s. 8.
- Kempisty E., 1973. Kultura ceramiki grzebykowo-dołkowej na Mazowszu i podlasiu, Wiadomości Archeologiczne T.38: 2-77
- Malej w. ks., 1966. Sanktuarium maryjne [w:] Szkice do dziejów Archidiecezji Warszawskiej, Rzym, s. 246.
- Musianowicz K., 1956. Gród i osada podgrodowa w Brudnie Starym k.Warszawy, materiały Wczesnośredniowieczne T.4: 7-96.
- Niedźwiedź J. Ostas C., Opracowanie studialne wartości kulturowych Gminy Latowicz
- Piekart M., 1996. Sanktuarium Wschodniego Mazowsza - Wielgolas [w:] Niedziela Warszawska nr 21(30)
- Piłatkowski Z., 1996. Historia wsi Wielgolas, "Rocznik Mińsko-Mazowiecki" 1995-1996, Zeszyt 3: 238-249.
- Piłatkowski Z., 1999. Z dziejów Parafii i Sanktuarium Maryjnego w Wielgolesie, "Rocznik Mińsko-Mazowiecki", 1999, Zeszyt 5: 146-161.
- Sienkiewicz M., i in. 1999. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Latowicz.
- Świerdzewska I., 2010. U Wielgoleskiej Pani [w:] Idziemy nr 11 (236) s. 25.
- Wawrzyńczyk A., 1989. Lustracje województwa Mazowieckiego XVII wieku, T.2 (1660-1661), Warszawa.
- Wyszyński S., 2008. Konferencja do Instytutu Prymasowskiego z dnia 31 maja 1961 r. [w:] Dzieła zebrane, t. VII, s. 219-220.