Wikipedia:Artykuły na medal/Październik Grudzień 2018

zajawka

Gnieźnik sercowaty – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w strefie umiarkowanej i subarktycznej półkuli północnej; jest jednym z nielicznych storczyków rosnących w strefie podbiegunowej, w tundrze. W Polsce rośnie głównie w Karpatach, Sudetach oraz w północnej części kraju, zwłaszcza na wybrzeżu. Rozwija się w bardzo różnych zbiorowiskach leśnych i bagiennych, zawsze jednak na glebach kwaśnych, w miejscach wilgotnych, ocienionych i w towarzystwie mszaków. Ze względu na niewielkie rozmiary gatunek bywa często przeoczany. W wielu krajach gatunek w różnym stopniu zagrożony, przede wszystkim z powodu gospodarki leśnej i niekorzystnych zmian warunków wodnych. Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski z 2006 roku umieszczona była w grupie gatunków narażonych na wyginięcie na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania.

zajawka

Louis de Funès (ur. 31 lipca 1914 w Courbevoie, zm. 27 stycznia 1983 w Nantes) – francuski aktor filmowy, teatralny i scenarzysta. Obok Bourvila i Fernandela zaliczany do grona najwybitniejszych komików w historii kinematografii francuskiej. Był jednym z bardziej cenionych artystów tamtejszego kina w drugiej połowie XX wieku; filmy z jego udziałem, od wczesnych lat 60. do 80., przyciągnęły do kin ponad 270 milionów widzów. Styl gry de Funèsa cechował się ekspresyjnością, szerokim zakresem mimiki twarzy, przesadną gestykulacją, grymasami, okrzykami, podskokami, zniecierpliwieniem, a także wyniosłością, samolubnością i specyficznym chodem. W 1980 roku został nagrodzony honorowym Cezarem za całokształt twórczości. Oprócz Francji, produkcje z udziałem de Funèsa cieszyły się uznaniem w wielu krajach europejskich, między innymi w ówczesnym Związku Radzieckim. Znacznie mniejszą rozpoznawalność miały w krajach anglosaskich, z wyjątkiem komedii Przygody rabina Jakuba, nominowanej do Złotego Globu w kategorii dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.

zajawka

Solaris Trollino – rodzina niskopodłogowych trolejbusów produkowana przez przedsiębiorstwo Solaris Bus & Coach S.A. z Bolechowa-Osiedla. W jej skład wchodzą modele Solaris Trollino 12 i Trollino 18, a także wycofane z oferty w 2018 roku Trollino 15. Trolejbusy Solaris Trollino są konstrukcyjnie oparte na autobusach miejskich z rodziny Solaris Urbino, natomiast produkcją napędu elektrycznego zajmują się zewnętrzni producenci. Solaris współpracuje z przedsiębiorstwami Medcom, Vossloh Kiepe i Škoda Electric, a dawniej także z przedsiębiorstwami Cegelec, Ganz Transelektro i Trobus. Ponadto czeskie przedsiębiorstwo Škoda Electric na bazie trolejbusów Solaris produkuje pojazdy z własnym napędem Škoda 26Tr Solaris oraz Škoda 27Tr Solaris, a dawniej także Škoda 28Tr Solaris. Pojazdy mogą być wyposażone w dodatkowy układ napędu, dzięki któremu mogą pokonywać trasę bez trakcji elektrycznej. Są to dodatkowy agregat prądotwórczy, baterie trakcyjne lub wodorowe ogniwo paliwowe. Wyprodukowano niemal 1200 sztuk trolejbusów Solaris Trollino, które trafiły do ponad 40 odbiorców w 16 europejskich miastach.

zajawka

49. Turniej Czterech Skoczni – edycja Turnieju Czterech Skoczni, przeprowadzona w sezonie 2000/2001 na skoczniach w Niemczech oraz Austrii, w ramach Pucharu Świata w skokach narciarskich. Początek turnieju nastąpił 28 grudnia 2000 roku, podczas serii kwalifikacyjnej do konkursu na skoczni w Oberstdorfie, który odbył się dzień później. Następnie, 1 stycznia 2001 roku rozegrano konkurs w Garmisch-Partenkirchen, a 4 stycznia w Innsbrucku. Ostatni konkurs został rozegrany 6 stycznia na obiekcie w Bischofshofen. Pierwszy konkurs wygrał ówczesny lider klasyfikacji Pucharu Świata, Martin Schmitt, w drugich zawodach zwyciężył Noriaki Kasai, a ostatnie dwa konkursy wygrał Adam Małysz, który jednocześnie odniósł triumf w klasyfikacji łącznej Turnieju Czterech Skoczni. Na drugim stopniu podium w generalnej klasyfikacji turnieju stanął Janne Ahonen, a na trzecim – Martin Schmitt. W cyklu wystartowało łącznie 106 zawodników z 20 narodowych reprezentacji, natomiast 79 spośród nich awansowało do konkursów głównych i zdobyło punkty do klasyfikacji generalnej Turnieju Czterech Skoczni.

zajawka

Poncjusz z Cimiez (ur. w pierwszej ćwierci III wieku, zm. ok. 258 roku w Cimiez) – święty Kościoła katolickiego oraz Cerkwi prawosławnej, męczennik, senator rzymski, domniemany biskup Cimiez, ewangelizator tego miasta i okolic Nicei oraz doliny Ubaye w Prowansji; według niektórych starożytnych tekstów hagiograficznych czy średniowiecznych kronik nawrócił na chrześcijaństwo cesarza Filipa I Araba i jego syna Filipa II.. Popularny w Prowansji, Langwedocji oraz Katalonii, gdzie znajdują się liczne kościoły pod jego wezwaniem oraz inne budowle, miejscowości i obiekty fizjograficzne nazwane od jego imienia. Głównymi propagatorami jego kultu w średniowieczu i nowożytności byli tamtejsi benedyktyni. W Prowansji jest znany także jako patron pól i winnic, a w Katalonii ponadto zielarzy i pszczelarzy, gdzie corocznie odbywają się targi różnych płodów rolnych zwane Fira de Sant Ponç. W ikonografii przedstawiany zwykle jako legionista lub biskup. Podstawowym źródłem informacji o nim jest biografia Życie Poncjusza autorstwa Waleriana naocznego świadka, zamieszczona m.in. w Acta Sanctorum.

zajawka

Klasyfikacja medalowa Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2018 – zestawienie państw, reprezentowanych przez narodowe komitety olimpijskie, uszeregowanych pod względem liczby zdobytych medali na XXIII Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w 2018 roku w Pjongczangu. O medale olimpijskie sportowcy rywalizowali w 102 konkurencjach w 15 dyscyplinach sportowych. W zawodach wzięli udział przedstawiciele 92 narodowych reprezentacji. Medalistami zostali reprezentanci 30 państw, co jest rekordową liczbą jeśli chodzi o zimowe igrzyska olimpijskie. Zwycięzcą klasyfikacji medalowej została Norwegia z 39 medalami – 14 złotymi, 14 srebrnymi i 11 brązowymi, tym samym ustanowiła nowy rekord jeśli chodzi o łączną sumę medali zdobytych na jednych zimowych igrzyskach, o dwa medale pokonując dotychczasowy rekord Amerykanów z Vancouver. Indywidualnie, najwięcej złotych medali – po trzy – wywalczyli: francuski biathlonista Martin Fourcade oraz norweski biegacz narciarski Johannes Høsflot Klæbo, a najwięcej medali ogółem zdobyła z kolei norweska biegaczka Marit Bjørgen – 5 medali.

zajawka

Fairey Fulmar – brytyjski pokładowy dwumiejscowy samolot myśliwski z okresu II wojny światowej, skonstruowany w wytwórni Fairey Aviation. Jednosilnikowy dolnopłat z zakrytą kabiną i wciąganym podwoziem, konstrukcji całkowicie metalowej, napędzany silnikiem rzędowym rodziny Rolls-Royce Merlin. Służył także do zadań rozpoznawczych. Mimo słabszych osiągów od myśliwców jednomiejscowych, stanowił podstawowy myśliwiec pokładowy brytyjskiego lotnictwa marynarki Fleet Air Arm od połowy 1940 do 1941 roku. Używany bojowo do 1942 roku, przede wszystkim w walkach na Morzu Śródziemnym, a do zadań drugorzędnych i jako nocny myśliwiec – do końca wojny. Ocenia się, że Fulmary zestrzeliły co najmniej 112 samolotów przeciwnika i uszkodziły ponad 80, co stanowiło blisko 30% zwycięstw brytyjskiego lotnictwa marynarki. Własne straty w walkach powietrznych wynosiły 40 samolotów.

zajawka

Spencer Tracy (ur. 5 kwietnia 1900 w Milwaukee, zm. 10 czerwca 1967 w Beverly Hills) – amerykański aktor filmowy i teatralny. Tracy zaczynał swoją karierę na deskach Broadwayu w latach 20., gdzie przez siedem lat pojawiał się sporadycznie w różnych spektaklach. Po udanym debiucie w komedii W górze rzeki u boku Humphreya Bogarta, podpisał kontrakt z Fox Film Corporation. W 1935 roku związał się umową z Metro-Goldwyn-Mayer. Uważany był za aktora wszechstronnego, sprawdzającego się zarówno w repertuarze komediowym, jak i dramatycznym. Za kreację Manuela Fidello w przygodowym obrazie Bohaterowie morza oraz ojca Flanagana w biograficznym dramacie Miasto chłopców, nagrodzony został Oscarem, do którego łącznie w przekroju swojej kariery filmowej nominowany był dziewięciokrotnie. Znany ze wspólnych występów ekranowych z Katharine Hepburn, swoją wieloletnią przyjaciółką, z którą na przestrzeni 25 lat zagrał w dziewięciu produkcjach. American Film Institute umieścił go na 9. miejscu na liście największych aktorów wszech czasów. Był jednym z popularniejszych aktorów „Złotej Ery Hollywood”.

zajawka

Mistrz świata kierowców Formuły 1 – tytuł przyznawany po zakończeniu sezonu przez Fédération Internationale de l’Automobile (FIA) kierowcy, który uzyskał największą liczbę punktów w ciągu całego sezonu Formuły 1. Po raz pierwszy tytuł ten przyznano w sezonie 1950, a wywalczył go włoski kierowca – Giuseppe Farina. Pierwszym kierowcą, który sięgnął po ten tytuł dwukrotnie, był Alberto Ascari, który triumfował w sezonach 1952 oraz 1953. FIA nie ogłasza kierowcy mistrzem świata aż do ostatniego wyścigu w sezonie, ale może on zapewnić sobie tytuł wcześniej. W ciągu 67 sezonów 28 razy o tytule mistrza świata decydował ostatni wyścig sezonu. Ogółem, do tej pory, trzydziestu trzech kierowców sięgało po tytuł mistrza świata kierowców. Rekordzistą pod względem liczby tytułów jest Michael Schumacher, który jest siedmiokrotnym mistrzem świata kierowców, ponadto w sezonach 2000–2004 zdobył 5 tytułów z rzędu. Najwięcej mistrzów świata pochodzi z Wielkiej Brytanii – 10 kierowców. Aktualnym mistrzem świata kierowców jest Lewis Hamilton.

zajawka

Hokej na lodzie na zimowych igrzyskach olimpijskich – hokejowe turnieje olimpijskie rozgrywane są od 1920 roku. Turniej mężczyzn wprowadzony został do programu igrzysk podczas letnich igrzysk w Antwerpii, zaś cztery lata później rozgrywki hokeja pojawiły się podczas pierwszych zimowych igrzysk w Chamonix. W rozgrywkach mężczyzn największe sukcesy w historii turnieju olimpijskiego osiągnęła reprezentacja Kanady, która w pierwszych siedmiu edycjach zdobyła sześć złotych oraz jeden srebrny medal. W tym okresie często medale zdobywały również reprezentacje Stanów Zjednoczonych, Czechosłowacji oraz Szwecji. W latach 1920–1968 triumfator turnieju olimpijskiego zostawał jednocześnie mistrzem świata w hokeju na lodzie. W lipcu 1992 roku Międzynarodowy Komitet Olimpijski zatwierdził konkurencję hokeja na lodzie kobiet jako konkurencję olimpijską. Jej pierwsza edycja odbyła się podczas igrzysk w Nagano w 1998 roku. Rozgrywki te zdominowały drużyny z Ameryki Północnej, zdobywając dotychczas wszystkie złote medale.

zajawka

Elasmozaur – rodzaj plezjozaura żyjącego w Ameryce Północnej w kampanie, około 80,5 miliona lat temu. Pierwszy okaz odkryto w 1867 roku w Kansas nieopodal Fort Wallace, wysłano go do amerykańskiego paleontologa Edwarda Cope’a, który na jego podstawie wyróżnił nowy rodzaj i gatunek. Elasmozaur miał 10,3 m długości. Cechowało go opływowe ciało o wiosłowatych kończynach, krótki ogon, niewielka głowa na końcu niezwykle długiej szyi, osiągającej 7,1 m długości. Wraz ze swym krewnym Albertonectes należał do najbardziej długoszyich zwierząt, jakie kiedykolwiek żyły, miał też najwięcej kręgów szyjnych – 72. Czaszka była smukła, trójkątna, na przedzie miała duże, przypominające kły zęby, z tyłu zęby były mniejsze. Odkryto tylko jeden niekompletny szkielet elasmozaura. Składa się on z niepełnej czaszki, kręgosłupa, obręczy kończyn piersiowej i miednicznej. Obecnie wyróżnia się pojedynczy gatunek, inne zaliczane dawniej do omawianego rodzaju uznaje się za niepewne bądź też przeniesiono je do innych rodzajów.

zajawka

Obóz zagłady w Bełżcu – niemiecki nazistowski obóz zagłady funkcjonujący od marca 1942 roku do czerwca 1943 roku w pobliżu wsi i stacji kolejowej Bełżec. Obóz został utworzony w ramach akcji „Reinhardt”; prowadzono w nim eksterminację ludności żydowskiej. Niemcy kierowali do niego transporty z gett i obozów w Generalnym Gubernatorstwie, przede wszystkim z dystryktów Galicja, krakowskiego oraz lubelskiego. Obok Żydów polskich w Bełżcu mordowano Żydów austriackich, czeskich, niemieckich, słowackich oraz węgierskich. Ofiary zabijano w stacjonarnych komorach gazowych przy użyciu gazów spalinowych. Liczba zamordowanych wyniosła prawdopodobnie około 450 tys. osób. Z transportów wyłączano niewielką liczbę Żydów, przede wszystkim fachowców oraz młodych mężczyzn, których następnie zatrudniano w komandach pracujących na terenie obozu lub w jego sąsiedztwie. Po likwidacji obozu ostatnich więźniów wywieziono do ośrodka zagłady w Sobiborze, gdzie zostali zgładzeni. Liczba Żydów, którym udało się zbiec z Bełżca i przeżyć wojnę, jest szacowana na 2–4 osoby. Obóz w Bełżcu był pierwszym ośrodkiem zagłady uruchomionym w Generalnym Gubernatorstwie. Dla nazistów był swoistym poligonem doświadczalnym ludobójstwa, a wypracowane w nim techniki eksterminacji zostały zastosowane w innych obozach akcji „Reinhardt”.

zajawka

Dyskografia Amy Winehouse, brytyjskiej wokalistki soulowej, składa się z trzech albumów studyjnych, pięciu minialbumów, jednego box setu, piętnastu singli, jednego DVD oraz piętnastu teledysków. Debiutancki album artystki, Frank został wydany 20 października 2003 roku. Pierwszym singlem promującym płytę został utwór „Stronger Than Me”, który zajął między innymi 71. miejsce na UK Singles Chart. W październiku 2006 roku wokalistka wydała drugi album studyjny, Back to Black, który uzyskał status diamentowej płyty w Brazylii oraz status multiplatynowej płyty wielu krajach, między innymi ośmiokrotnej platynowej płyty w Wielkiej Brytanii. Po przedwczesnej śmierci wokalistki 23 lipca 2011 roku jej wieloletni producenci muzyczni, Salaam Remi oraz Mark Ronson, postanowili wydać płytę upamiętniającą artystkę. Album Lioness: Hidden Treasures zawierał 12 niepublikowanych wcześniej utworów. Pierwszym singlem promującym płytę została jazzowa piosenka „Body and Soul” wykonywana przez piosenkarkę w duecie z Tonym Bennettem, a drugim, a zarazem ostatnim singlem pochodzącym z wydawnictwa został utwór „Our Day Will Come”.

zajawka

Ekspedycja Franklina z 1845 roku – zaginiona brytyjska ekspedycja badawcza do Arktyki, kierowana przez kapitana Johna Franklina. Wyprawa opuściła Anglię w maju 1845 roku na dwóch okrętach, HMS Erebus i HMS Terror. Franklin był oficerem Royal Navy i doświadczonym badaczem, który służył w trzech poprzednich wyprawach arktycznych, w tym w dwóch jako dowódca. Czwarta i ostatnia ekspedycja, którą dowodził w wieku 59 lat, miała za zadanie pokonanie ostatniej nieprzebytej części Przejścia Północno-Zachodniego. Po kilku wczesnych zgonach wśród uczestników, oba okręty zostały zatrzymane przez lód w Cieśninie Wiktorii, w pobliżu Wyspy Króla Williama w kanadyjskiej Arktyce. Wszyscy członkowie wyprawy – 129 osób, w tym Franklin – zaginęli. Dopiero trzy lata później rozpoczęto poszukiwania zaginionej wyprawy i były one bezskuteczne aż do roku 2014. Zaginiona ekspedycja Franklina jest tematem wielu dzieł sztuki: piosenek, wierszy, opowiadań i powieści, a także filmów telewizyjnych.

zajawka

Rak gruczołu krokowego – pierwotny nowotwór złośliwy gruczołu krokowego pochodzenia nabłonkowego. Jest to jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych u ludzi, pod względem zapadalności u mężczyzn ustępujący jedynie rakowi płuca. Najczęstszym podtypem histopatologicznym jest gruczolakorak zrazikowy. Do czynników ryzyka rozwoju choroby zalicza się wiek, wywiad rodzinny obciążający w kierunku tego nowotworu oraz przynależność rasową i etniczną. Wczesny rak stercza nie daje żadnych objawów, natomiast jeśli one występują, to są podobne do objawów łagodnego rozrostu tego gruczołu i obejmują bolesne oddawanie moczu, w tym uczucie pieczenia, wrażenie stałego parcia na mocz, trudności w rozpoczęciu mikcji, wąski strumień moczu, częste oddawanie go w nocy, bóle w kroczu i w podbrzuszu, niekiedy zatrzymanie moczu. Rozpoznanie jest oparte o badanie histopatologiczne materiału tkankowego pobranego podczas biopsji, którą wykonuje się z powodu nieprawidłowego stężenia PSA lub stwierdzenia nieprawidłowości w badaniu przez odbytnicę. Wybór metody leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby.