Wikipedysta:Qqerim/brudnopis10
Miasta i miasteczka
edytujOkreślenie miasto miało w latach międzywojennych trojakie znaczenie. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie że "miasto administracyjne" faktycznie posiadało prawa miejskie. Podstawą zaliczenia danej miejscowości do grupy miast było tzw. kryterium administracyjne, jako najwięcej odpowiadające rozwojowi stosunków i życia. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka a niektóre miasta (Nisko, Borysław, Tustanowice) były wręcz wsiami[1].
Odwrotnie wiele miasteczek, a nawet miast – a więc faktycznie posiadających prawa miasteczka bądź prawa miejskie – były wsiami w gminach wiejskich[1]. Jednostki te w ogólnych publikacjach nie są zaliczane do miast (a więc nie wpływają na liczbę miast województwa), co jednak lekceważy fakt posiadania praw miasteczka/praw miejskich (poniższa tabela je uwzględnia z zachowaną dystynkcją).
Wreszcie, niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz Miasto – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. Pruchnik Miasto, Waręż Miasto, Tartaków Miasto). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) aby odróżnić ją od innej (topograficznie wiejskiej) miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)[1].
Za II Rzeczypospolitej do poczetu miast (gmin miejskich) zaliczano różne grupy miejscowości zależnie od obszaru dawnego zaboru, w których się znajdowały. W województwach wschodnich byłego zaboru rosyjskiego (m.in. na Wileńsczyźnie) po odzyskaniu niepodległości panowało zamieszanie co do charakteru prawnego miejscowości posiadających prawa miejskie/miasteczka. Sprawa ta została częściowo uregulowana różnymi rozporządzeniami[2][3][4][5], lecz przepisy były tylko częściowo wykonywane[6]. Ostatecznie na omawianym obszarze:
- Za miasta (prawne) uznano wszelkie miejscowości, które za czasów rosyjskich posiadały ustrój miejski, o ile liczą więcej niż 4.000 mieszkanców
- Za miasteczka (prawne) uznano wszelkie miejscowości o charakterze miasteczkowym z liczbą mieszkańców od 2.000 do 4.000 mieszkanców
- Za miasta/miasteczka (prawne) uznano także wszelkie inne miejscowości, na które ustawa miejska (względnie tymczasowa ustawa miejska) została rozciągnięta indywidualnymi rozporządzeniami Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich[7]
Niejednak, przepisy te były tylko częściowo wykonywane. Stan faktyczny nie zgadzał się często ze stanem prawnym, co spotykało się ze znacznymi rozbieżnościami między realiami a oficjalnymi statystykami miast[8].
Terytorium o nazwie Ziemia Wileńska (obszar dotychczasowej Litwy Środkowej oraz części byłego polsko-litewskiego pasa neutralnego[9]) składające się z miasta Wilna oraz powiatów wileńskiego, oszmiańskiego, święciańskiego, trockiego i brasławskiego[10] zostało wcielone do Polski 13 kwietnia 1922 roku na mocy ustawy z 6 kwietnia 1922 roku. Równocześnie do Ziemi Wileńskiej przyłączono powiaty dziśnieński, duniłowiczowski i wilejski z sąsiedniego województwo nowogródzkiego[11]. Z powodu specyfiki polityczno-terytorialnej Ziemi Wileńskiej dla obszrau tego – w przeciwieństwie do pozostałych województw Polski – nie wydano w latach 20. pełnego skorowidzu opartego na spisie ludności z 1921 roku, jedynie dla powiatów brasławskiego[10], duniłowickiego, dziśnieńskiego i wilejskigo, które w latach 1921-22 wchodziły w skład województwa nowogródzkiego, po czym na mocy ustawy z 6 kwietnia 1922 [12] zostały 13 kwietnia 1922 włączone do Ziemi Wileńskiej (przekształconej 20 stycznia 1926 w województwo wileńskie[13]). Dlatego też poniższy spis oparty jest na późniejszym, urnormowanym już stanie z 1938 roku, a dane ludnościowe pochodzą ze spisu z 9 grundia 1931 roku. Należy pamiętać że podział administracyjny, zarówno na szczeblu gminnym jak i powiatowym znacznie się różnił od stanu z początku lat 20. Ponadto, nastały pewne, choć niewielkie, rozbieżności co do liczby miasteczek. Przypadki zaliczenia pewnych miejscowości do grona miasteczek jako takie w skorowidzu z 1923 (a także w pracy naukowej Wandy Rewieńskiej) ale już nie w wykazie z 1938, zostały jednak uwzględnione.
W poniższej sortowalnej tabeli umieszczono wszytkie miasta i miasteczka (stan na 1938 rok) z podziałem na charakter prawny (rodzaj jednostki administracyjnej) i przywileje (prawa miejskie/miasteczka).
Wykaz
edytujStan ludności: na 9 grudnia 1931 roku (niezależnie od statusu jednostki w 1938 roku)
Główne źródło: Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom I - Województwo Nowogródzkie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1 maja 1938
Źródło uzupełniające: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VII - Ziemia Wileńska, Część II (Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Dzisna i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
Rewieńska, Wanda (1938). Miasta i miasteczka w północno-wschodniej Polsce. Położenie topograficzne, rozplanowanie, fizjognomia. Wilno
ʘ = występuje jako miasteczko tylko w Skorowidzu GUS z 1923 roku roku
® = występuje jako miasteczko tylko u Wandy Rewieńskiej (1938)
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Wg publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom XIII - Województwo Lwowskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 27 czerwca 1919, Nr. 7, poz. 460
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 14 sierpnia 1919, Nr. 12, poz. 99
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 16 sierpnia 1919, Nr. 13, poz. 112
- ↑ Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 7 listopada 1919, Nr. 32, poz. 345
- ↑ Dane z 1924 roku
- ↑ Wg publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VII, Część I - Województwo Nowogródzkie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
- ↑ Charakter prawny miast w województwach wschodnich b. dzielnicy rosyjskiej. „Kwartalnik Statystyczny”, T.II, 1925, z. 1, s. 217 – 221
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VII, Część I - Województwo Nowogródzkie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
- ↑ a b Istnieje rozbieżność w określaniu przynależności ponadpowiatowej północno-zachodnich gmin powiatu brasławskiego (gminy Brasław, Dryświaty, Dukszty, Opsa, Plusy, Rymszany, Słobódka, Smołwy i Widze) na przełomie lat 1921-22. Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 (Art. 1) wymienia powiat brasławski jako jeden z 5 powiatów (obok wileńskiego, oszmiańskiego, święciańskiego i trockiego) Ziemi Wileńskiej, nad którą objęto władzę państwową w 1922 roku (czyli obszary wchodzące w skład Litwy Środkowej. Natomiast Skorowidz miejscowości RP wydany przez GUS w 1923 roku wylicza powiat brasławski jako jeden z 4 powiatów (obok duniłowickiego, dziśnieńskiego i wilejskiego), które w 1922 roku wydzielono z woj. nowogródzkiego i wcielono do Ziemi Wileńskiej, podając równocześnie szczegółową statystykę dla omawianych gmin wg stanu z 30 września 1921 roku. Także inne źródła (m.in. mapy) podają informacje o przyłączeniu na przełomie lat 1921-22 do Litwy Środkowej powiatów brasławskiego i lidzkiego (np. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku, 2005; Atlas Historyczny Polski, PKWK, 1967). Rozbieżność ta wynika z różnych interpretacji przeprowadzonych na terenie powiatu brasławskiego (a także lidzkiego) wyborów do Sejmu Wileńskiego na mocy uchwały Sejmu RP z 16 listopada 1921, które zakończyły walkę polityczną na tych terenach. Adam Mielcarek twierdzi że powiaty brasławski i lidzki faktycznie do Litwy Środkowej nie należały (Adam Janusz Mielcarek, Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, 2008).
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Ustawa o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską
- ↑ Ustawy z dnia 6 kwietnia 1922 roku o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską (Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213)
- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29 - Ustawa z dnia 22 grudnia 1925 r. w sprawie utworzenia województwa wileńskiego
- ↑ Ludność łacznie z futorami
- ↑ Ludność łącznie z Lipowszczyzną (kompleks miejscowości)
- ↑ W Spisie GUS z 1938 wymienione jako wieś
- ↑ ludność łącznie z zaściankiem Oszmianka
- ↑ Ludność łącznie z Nowinką majątkiem Kobylnik (kompleks miejscowości)
- ↑ Początkowo Krasne, obecnie Krasne nad Uszą
- ↑ Początkowo Lebiedziew
- ↑ Początkowo Marków
- ↑ a b do 20 maja 1929 miasteczko w gminie wiejskiej Mołodeczno
- ↑ W Spisie GUS z 1938 wymienione jako osada
- ↑ Nie występuje w ogóle w spisie z 1938, ani u Rewieńskiej (1938)
- ↑ Stan ludności z 1921
- ↑ Początkowo Parafjanowo
- ↑ Ludność łącznie ze Ślepicą (kompleks miejscowości)
- ↑ Ludność łącznie z wsią Sołata
- ↑ Łącznie miasteczka Szarkowszczyzna Nowa i Szarkowszczyzna Stara
- ↑ Ludność łącznie z osadą młyńską Taboryszki
- ↑ Ludność łącznie z kolonią Wojstom
- ↑ W Spisie GUS z 1938 wymieniony jako wieś
Odsetek Polaków w gminach Śląska Cieszyńskiego
edytuj| Herb | Nazwa polska | Nazwa niemiecka | Nazwa czeska | Odsetek Polaków | Powiat |
|---|---|---|---|---|---|
|
Baranów | Krakau | Dębica | 1325 | |
|
Biala-Podlaska | Lublin | Biala-Podlaska | 19520 | |
|
Biała Rawska | Radom | Tomaschow-Mazowiecki | 1846 | |
|
Biecz | Krakau | Jaslo | 3571 | |
|
Bilgoraj | Lublin | Bilgoraj | 4746 | |
|
Błażowa | Krakau | Reichshof | 3773 | |
|
Błonie | Warschau | Sochaczew | 6730 | |
|
Bochnia | Krakau | Krakau | 15505 | |
|
Bolechów | Galizien | Stryj | 7497 | |
|
Borszczów | Galizien | Czortków | 7331 | |
|
Borysław | Galizien | Drohobycz | 25386 | |
|
Brody | Galizien | Złoczów | 13244 | |
|
Brok | Warschau | Ostrow | 2419 | |
|
Brwinów | Warschau | Sochaczew | 6299 | |
|
Brzesko | Krakau | Tarnow | 2004 | |
|
Brzeżany | Galizien | Brzeżany | 10297 | |
|
Brzozów | Krakau | Krosno | 3248 | |
| Buczacz | Galizien | Czortków | 8207 | ||
|
Busko | Radom | Busko | 4939 | |
|
Chełm | Lublin | Chełm | 25838 | |
|
Chęciny | Radom | Kielce | 2876 | |
|
Chmielnik | Radom | Busko | 2870 | |
|
Chodorów | Galizien | Stryj | 7159 |