Wończa pachnąca

Wończa pachnąca
	; Wończa pachnąca
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	oliwkowate
Rodzaj	wończa
Gatunek	wończa pachnąca
	Nazwa systematyczna
	Osmanthus fragrans Loureiro; Fl. Cochinch. 17, 28. Sep 1790
	Typ nomenklatoryczny
	O. fragrans Loureiro
Synonimy
	Notelaea posua D.Don; Olea acuminata Wall. ex G.Don; Olea buchananii Lamb. ex D.Don; Olea fragrans Thunb.; Olea ovalis Miq.; Olea posua Buch.-Ham. ex D.Don [Invalid]; Osmanthus acuminatus (Wall. ex G.Don) Nakai; Osmanthus asiaticus Nakai; Osmanthus aurantiacus (Makino) Nakai; Osmanthus intermedius Nakai; Osmanthus latifolius (Makino) Koidz.; Osmanthus longibracteatus H.T.Chang; Osmanthus macrocarpus P.Y.Pai;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wończa pachnąca^[5] (Osmanthus fragrans) – gatunek krzewów i małych drzew należący do rodziny oliwkowatych. Występuje on w południowo-wschodniej Azji od Himalajów przez południowe Chiny (Kuejczou, Syczuan, Junnan), Kambodżę i Tajlandię po Tajwan i południową Japonię^[6]^[7]^[8]^[9]. Jest rośliną przyprawową^[10]. W Chinach kwiat jest symbolem miast Hangzhou, Suzhou i Guilin^[11], w Japonii zaś drzewo wończy pachnącej jest symbolem miast Kitanagoya i Yoshitomi^[12]^[13].

Morfologia

Pokrój: Zimozielone krzewy i niewielkie drzewa osiągające zwykle 3–5 m wysokości, rzadko do 10 m. Pędy nagie^[6].
Liście: Naprzeciwległe, pojedyncze i ogonkowe^[10]. Blaszka liściowa eliptyczna do eliptyczno-lancetowatej, całobrzega w dolnej części i piłkowana w górnej części, zaostrzona na wierzchołku. Osiąga od 7 do 14,5 cm długości i 2,6 do 4,5 cm szerokości. Ogonek liściowy długości ok. 1 cm^[6].
Kwiaty: Skupione w wierzchotkowe kwiatostany skrócone do pęczków rozwijających się w kątach liści. Kwiaty wsparte są parą nieorzęsionych, szerokojajowatych przysadek. Kielich jest dzwonkowaty i składa się z czterech działek długości 1 mm. Korona tworzona jest przez cztery zrośnięte płatki, ma kolor żółtawy, żółty lub pomarańczowy i długość 3–4 mm. Pręciki są zwykle dwa, rzadko cztery, zwykle przyrośnięte do górnej części płatków i dłuższe od korony. W każdej z komór zalążni rozwijają się dwa zalążki^[6].
Owoce: Fioletowoczarne, elipsoidalne pestkowce o długości 1–1,5 cm^[6].

Uprawa

Kwitnąca wończa pachnąca (w październiku) w Jingjiang (Chiny)

Ze względu na kwiaty pachnące dojrzałymi brzoskwiniami i morelami^[14] wończa pachnąca jest uprawiana jako roślina ozdobna w ogrodach, m.in. w Azji, Europie i Ameryce Północnej^[14]. Istnieją różne odmiany, o różnych kolorach kwiatów^[6]^[14]. W Japonii odmiany kwitnące na biało i pomarańczowo rozróżnia się jako ginmokusei (jap. 銀木犀, „srebrna wończa”) i kinmokusei (jap. 金木犀, „złota wończa”).

Zastosowania

Kulinaria

Słoiczek sosu z wończy

W kuchhni chińskiej używa się wończy do aromatyzowania zielonej lub czarnej herbaty żeby uzyskać 桂花茶, guìhuāchá. Z kwiatów produkuje się także dżem (chiń. 桂花酱, guìhuājiàng), ciastka (chiń. 桂花糕, guìhuāgāo), zupy i alkohole. Dżem z wończy jest dodatkiem do owsianki chátāng (chiń. 茶汤), robionej z sorgo lub jagłów. Danie to jest kojarzone z miastem Tiencin, ale jest też popularne w Pekinie.

Wończa pachnąca jest składnikiem wielu chińskich deserów, takich jak kluski Tong Yuan z wończą i syropem z wina ryżowego (chiń. 桂花酒釀湯圓)^[15].

Ciastka z herbatą i wończą

Repelent

W niektórych regionach północnych Indii, zwłaszcza w Uttarakhand, kwiaty wończy pachnącej są używane jako naturalny repelent stosowany na ubraniach^[16].

Medycyna

W tradycyjnej medycynie chińskiej wywar z wończy pachnącej był używany jako herbata ziołowa lecząca nieregularną menstruację^[17]. Ekstrakt z suszonych kwiatów wykazał działanie neuroprotekcyjne i przeciwutleniające w doświadczeniach in vitro^[18].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-11-12] (ang.).
↑ ^a ^b Osmanthus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-11-12].
↑ Osmanthus fragrans, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 230/2013 z dnia 14 marca 2013 r. w sprawie wycofania z rynku niektórych dodatków paszowych należących do grupy „środki aromatyzujące i wzmagające apetyt” [online], 21 marca 2013 [dostęp 2020-02-15] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Osmanthus fragrans Loureiro. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-22].
↑ Osmanthus fragrans Lour.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-22].
↑ Kew World Checklist of Selected Plant Families, Osmanthus fragrans.
↑ João deJ. Loureiro João deJ., Academia das Ciências deA.C. Lisboa Academia das Ciências deA.C., Flora cochinchinensis. Sistens plantas in regno Cochinchina nascentes. Quibus accedunt aliae observatae in Sinensi imperio, Africa Orientali, Indiaeque locis variis. Omnes dispositae secundum systema sexuale Linnaeanum. Labore /, t. v.1, Ulyssipone: Typis, et expensis academicis, 1790 [dostęp 2020-02-15] .
↑ ^a ^b Osmanthus Loureiro. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-11-12].
↑ China’s Flora Tour: The Sweet city with sweet osmanthus [online], news.cgtn.com [dostęp 2020-02-15] (ang.).
↑ 北名古屋市 | 市章・市の花・市の木 [online], www.city.kitanagoya.lg.jp [dostęp 2020-02-15] (jap.).
↑ Holiday scents round out the season | Coastal Columns || coastalillustrated.com [online], web.archive.org, 15 lutego 2020 [dostęp 2020-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-15] .
↑ ^a ^b ^c Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
↑ EllenE. L EllenE., Tong Yuan Dumplings in Osmanthus Sweet Soup 桂花酒釀湯圓 [online] [dostęp 2020-02-15] .
↑ James Sykes Gamble, S. Low: A manual of Indian timbers: an account of the growth, distribution, and uses of the trees and shrubs of India and Ceylon, with descriptions of their wood-structure. Marston & Co, 1922. Cytat: ... Osmanthus, Lour ... A very sweet scented tree, the flowers having the scent of apricots. These flowers are used in China to flavour tea and in Kumaon to protect clothes from insects....
↑ Zhou S. Flower herbal tea used for treatment of menopathies. „Journal of Traditional Chinese Medicine”. 28:3, s. (202–204), 2008.
↑ Lee H.-H., Lin C.-T., Yang L.-L. Neuroprotection and free radical scavenging effects of Osmanthus fragrans. „Journal of Biomedical Science”, s. (819–827), 2007.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-11-12] (ang.).

[ing-3] Osmanthus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-11-12].

[iucn-4] Osmanthus fragrans, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[5] Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 230/2013 z dnia 14 marca 2013 r. w sprawie wycofania z rynku niektórych dodatków paszowych należących do grupy „środki aromatyzujące i wzmagające apetyt” [online], 21 marca 2013 [dostęp 2020-02-15] (pol.).

[foc-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Osmanthus fragrans Loureiro. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-22].

[fop-7] Osmanthus fragrans Lour.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-22].

[8] Kew World Checklist of Selected Plant Families, Osmanthus fragrans.

[9] João deJ. Loureiro João deJ., Academia das Ciências deA.C. Lisboa Academia das Ciências deA.C., Flora cochinchinensis. Sistens plantas in regno Cochinchina nascentes. Quibus accedunt aliae observatae in Sinensi imperio, Africa Orientali, Indiaeque locis variis. Omnes dispositae secundum systema sexuale Linnaeanum. Labore /, t. v.1, Ulyssipone: Typis, et expensis academicis, 1790 [dostęp 2020-02-15] .

[china-10] Osmanthus Loureiro. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-11-12].

[11] China’s Flora Tour: The Sweet city with sweet osmanthus [online], news.cgtn.com [dostęp 2020-02-15] (ang.).

[12] 北名古屋市 | 市章・市の花・市の木 [online], www.city.kitanagoya.lg.jp [dostęp 2020-02-15] (jap.).

[13] Holiday scents round out the season | Coastal Columns || coastalillustrated.com [online], web.archive.org, 15 lutego 2020 [dostęp 2020-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-15] .

[rhs-14] Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.

[15] EllenE. L EllenE., Tong Yuan Dumplings in Osmanthus Sweet Soup 桂花酒釀湯圓 [online] [dostęp 2020-02-15] .

[ref00vafob-16] James Sykes Gamble, S. Low: A manual of Indian timbers: an account of the growth, distribution, and uses of the trees and shrubs of India and Ceylon, with descriptions of their wood-structure. Marston & Co, 1922. Cytat: ... Osmanthus, Lour ... A very sweet scented tree, the flowers having the scent of apricots. These flowers are used in China to flavour tea and in Kumaon to protect clothes from insects....

[17] Zhou S. Flower herbal tea used for treatment of menopathies. „Journal of Traditional Chinese Medicine”. 28:3, s. (202–204), 2008.

[18] Lee H.-H., Lin C.-T., Yang L.-L. Neuroprotection and free radical scavenging effects of Osmanthus fragrans. „Journal of Biomedical Science”, s. (819–827), 2007.

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[1]

[2]

[3]

[4]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]