Wombatowate
Wombatowate[15], wombaty[16] (Vombatidae) – rodzina ssaków z rzędu dwuprzodozębowców (Diprotodontia), prawdopodobnie blisko spokrewnionych z koalowatymi.
| Vombatidae | |||||
| Burnett, 1829[1] | |||||
 Przedstawiciel rodziny – wombat tasmański (Vombatus ursinus) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina |
wombatowate | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Vombatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 | |||||
| |||||
| Rodzaje | |||||
| |||||
Zasięg występowania
edytujWombat tasmański zamieszkuje wschodnią część stanów Queensland i Nowa Południowa Walia oraz południową Australię[17][18]. Latem warunkiem występowania jest gęstość objętościowa gleby, a w zimie grubość pokrywy śnieżnej. Wombatowiec szerokogłowy zamieszkuje południową Australię – siedliska o niskiej wilgotności i wysokiej temperaturze powietrza. Wombatowiec szorstkowłosy, który jest gatunkiem krytycznie zagrożonym, żyje tylko w Epping Forest National Park, w środkowej części stanu Queensland. Należy do gatunków zagrożonych wyginięciem, przez dłuższy czas bowiem był poławiany dla zysku drogocennego futra. W maju 2021 roku populacja wynosiła ponad 300 osobników[19].
Opis
edytujWombaty to sporej wielkości roślinożerne zwierzęta o mocnej budowie i krótkich nogach. Osiągają długość 1,2 m i masę do 39 kg. Posiadają grubą, szeroką głowę oraz szczątkowy ogon.
Mają torbę lęgową, która otwiera się ku tyłowi – młode wchodzi do torby od strony zadu matki. W torbie znajdują się dwa sutki. W uzębieniu brak kłów.
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 24 | = | 1 | 0 | 1 | 4 |
| 1 | 0 | 1 | 4 | ||
Na wiosnę, po 20-21 dniach ciąży, rodzi się jedno młode, które pozostaje w dobrze rozwiniętej torbie przez 6-7 miesięcy[20] [21]. Są karmione mlekiem matki przez ok. 15 miesięcy. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 18 miesięcy[22].
Zwierzęta te prowadzą nocny tryb życia. Dają się łatwo oswajać. Mają układ trawienny przystosowany do spożywania twardej roślinności: prosty żołądek, szerokie, krótkie jelito ślepe i wyjątkowo wolny metabolizm; potrzebują 14 dni dla dopełnienia całkowitego cyklu trawiennego, dlatego też nie charakteryzują się ruchliwością.
Wombaty kopią w ziemi lub pod wapiennymi skałami systemy nor z wieloma wyjściami. Długość korytarzy może osiągać do 20 m. W razie potrzeby potrafią osiągać prędkość rzędu 40 km/h, którą mogą utrzymać przez 150 metrów.
Systematyka
edytujDo wombatów zaliczane są dwa współcześnie występujące rodzaje[23][24][15]:
- Vombatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 – wombat – jedynym żyjącym współcześnie przedstawicielem jest Vombatus ursinus (Shaw, 1800) – wombat tasmański
- Lasiorhinus J.E. Gray, 1863 – wombatowiec
Opisano również rodzaje wymarłe:
- Nimbavombatus Brewer, M. Archer, Hand & Abel, 2015[25] – jedynym przedstawicielem był Nimbavombatus boodjamullensis Brewer, M. Archer, Hand & Abel, 2015
- Phascolonus R. Owen, 1872[26] – jedynym przedstawicielem był Phascolonus gigas (R. Owen, 1859)
- Ramasayia Tate, 1951[27]
- Rhizophascolomus Stirton, Tedford & Woodburne, 1967[28]
- Sedophascolomys Louys, 2015[29] – jedynym przedstawicielem był Sedophascolomys medius (R. Owen, 1872)
- Warendja Hope & H.E. Wilkinson, 1982[30] – jedynym przedstawicielem był Warendja wakefieldi Hope & H.E. Wilkinson, 1982
Zobacz też
edytujUwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ G.T. Burnett. Illustrations of the Quadrupeda, or Quadrupeds, being the arrangement of the true four-footed Beasts indicated in outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. July to December, 1829, s. 351, 1829. (ang.).
- ↑ G.A. Goldfuss: Handbuch der Zoologie. Cz. 2. Nürnburg: Johann Leonhard Schrag, 1820, s. xxii, 444. (niem.).
- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 309, 1821. (ang.).
- ↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 340, 1825. (ang.).
- ↑ A.F.A. Wiegmann & J.F. Ruthe: Handbuch der Zoologie. Berlin: im Verlage bei C.G. Lüdertz, 1832, s. 51. (niem.).
- ↑ R. Owen. Outlines of a Classification of the Marsupialia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 19, 1839. (ang.).
- ↑ Ch.-L. Bonaparte. A New Systematic Arrangement of Vertebrated Animals. „Transactions of the Linnean Society of London”. 18, s. 257, 1841. (łac.).
- ↑ R.-P. Lesson: Nouveau Tableau du Règne Animal: Mammifères. Paris: Arthus Bertrand, 1842, s. 192. (fr.).
- ↑ Ch.-L. Bonaparte: Catalogo metodico dei mammiferi europei. Milano: Luigi di Giacomo Pirola, 1845, s. 6. (fr.).
- ↑ P. Gervais: Histoire naturelle des mammifères: avec l’indication de leurs moeurs et de leurs rapports avec les arts, le commerce et l’agriculture. II. Carnivores, proboscidiens, jumentés, bisulques, édentés, marsupiaux, monotrèmes, phoques, sirénides et cétacés. Paris: L. Curmer, 1855, s. 267. (fr.).
- ↑ a b E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clvii. (niem.).
- ↑ R. Owen. Researches on the Fossil Remains of the Extinct Mammals of Australia ; with a Notice of the Extinct Marsupials of England. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 20 (118), s. 360, 1877. (ang.).
- ↑ H. Winge: Jordfundne og nulevende pungdyr (Marsupialia) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilien: med udsigt over pungdyrenes slægtskab. Kjøbenhavn: F. Dreyer, 1893, s. 88. (duń.).
- ↑ J.A.W. Kirsch. Prodromus of the comparative serology of Marsupialia. „Nature”. 217 (5127), s. 420, 1968. DOI: 10.1038/217418a0. (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 10–11. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 420, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ R. Wells: Family Vombatidae (Wombats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 418. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Vombatidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].
- ↑ 'Very easy to fall in love with': Northern hairy-nosed wombats survive against all odds as numbers reach 300, „ABC News”, 6 maja 2021 [dostęp 2023-03-02] (ang.).
- ↑ Watson, A (1999). "Vombatus ursinus". Animal Diversity Web. University of Michigan Museum of Zoology.
- ↑ Green, E; Myers, P (2006). "Lasiorhinus latifrons". Animal Diversity Web. University of Michigan Museum of Zoology.
- ↑ McIlroy, John. Macdonald, D., ed. The Encyclopedia of Mammals. New York 1984, str. 876–877. ISBN 0-87196-871-1
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-30]. (ang.).
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 76. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ P. Brewer, M. Archer, S.J. Hand & R. Abel. New genus of primitive wombat (Vombatidae, Marsupialia) from Miocene deposits in the Riversleigh World Heritage Area (Queensland, Australia). „Palaeontologia Electronica”. 18 (1), s. 3, 2015. (ang.).
- ↑ R. Owen. On the Fossil Mammals of Australia. – Part VII. Genus Phascolomys: species exceeding the existing ones in size. „Philosophical transactions of the Royal Society of London”. 162, s. 251, 1872. (ang.).
- ↑ G.H.H. Tate. The wombats (Marsupialia, Phascolomyidae). „American Museum novitates”. 1525, s. 13, 1951. (ang.).
- ↑ R.A. Stirton, R.H. Tedford & M.O. Woodburne. A new Tertiary formation and fauna from the Tirari Desert, South Australia. „Records of the South Australian Museum”. 15, s. 454, 1967. (ang.).
- ↑ J. Louys. Wombats (Vombatidae: Marsupialia) from the Pliocene Chinchilla Sand, southeast Queensland, Australia. „Alcheringa”. 39 (3), s. 400, 2015. DOI: 10.1080/03115518.2015.1014737. (ang.).
- ↑ J.H. Hope & H.E. Wilkinson. Warendja wakefieldi, a new genus of wombat (Maruspialia , Vombatidae) from Pleistocene sediments in McEacherns Cave, western Victoria. „Memoirs of the National Museum of Victoria”. 43 (1–2), s. 109, 1982. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Myers, P.: Vombatidae. (on-line), Animal Diversity Web, 2001. [dostęp 2008-04-12]. (ang.).
- D Hoyle, AB Horsup, CN Johnson, DG Crossman and H McCallum: Live-trapping of the northern hairy-nosed wombat (Lasiorhinus krefftii): population-size estimates and effects on individuals. Csiro Publishing, 1995. (ang.).
- Alison Matthews, Peter G. Spooner, Daniel Lunney, Ken Green, Nicholas I. Klomp: The influences of snow cover, vegetation and topography on the upper range limit of common wombats Vombatus ursinus in the subalpine zone, Australia. Wiley Online Library, 2010. [dostęp 2010-02-21]. (ang.).
- G. A. Shimmin, J. Skinner, R.V. Baudinette: The warren architecture and environment of the southern hairy-nosed wombat (Lasiorhinus latifrons). Journal of Zoology, 2002. [dostęp 2002-11-13]. (ang.).
- Paris, i inni.: Vombatus ursinus. (on-line), Encyclopedia of life, 2002. [dostęp 2012-02-24]. (ang.).
- Emanoil, M.: Lasiorhinus krefftii; northern hairy-nosed wombat. Encyclopedia of Endangered Species. Gale Research, Inc. Detroit, 1994. (ang.).