Wstężnice
Wstężnice (Nemertea), wstężniaki (Nemertini lub Nemertina) – typ zwierząt bezkręgowych o bardzo długim, robakokształtnym, obłym lub płaskim, nieczłonowanym ciele, w większości wodnych, przeważnie morskich. Charakterystyczną cechą (synapomorficzną) wstężnic jest obecność długiego, wysuwanego, chwytnego ryjka (proboscis), oddzielonego od jelita, uzbrojonego lub nie, osadzonego luźno w pochwie zwanej rynchocelem[2]. Typ obejmuje co najmniej 900 szeroko rozprzestrzenionych gatunków[3].
| Nemertea[1] | |
 Parborlasia corrugatus | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ |
wstężnice |
Polska nazwa „wstężnice” nawiązuje do długiego, wstęgowatego kształtu tych zwierząt. Jeden z przedstawicieli typu wstężnic (Lineus longissimus) osiąga 30 metrów długości[4], choć rekordowo może dorastać do 55 m[5] – jest najdłuższym zwierzęciem na Ziemi.
Występowanie
edytujWiększość z nich jest morska, występuje w przybrzeżnych płytkich wodach przydennie lub zagrzebana w mule czy piasku. Formy planktonowe, pelagiczne i głębinowe są nieliczne. Głębinowe nie występują poniżej 2000 m. Kilkanaście gatunków żyje w wodach słodkich, kilka na lądzie w wilgotnej ziemi okolic tropikalnych i subtropikalnych. Jeden gatunek występuje na liściach pandanusa. Gatunki morskie występują głównie w wodach arktycznych oraz w wodach o temperaturze umiarkowanej, słodkowodne są szeroko rozprzestrzenione. Wszystkie gatunki występują rzadko i przez to nie mają większego znaczenia ekologicznego.
W Polsce odnotowano występowanie 4 gatunków: Prostoma puteale, Prostoma graecense, Prostoma kolasai i Leptonemertes chalicophora[3].
Biologia i ekologia
edytujZwierzęta trójwarstwowe. Jama typu schizocelu, ciało nieczłonowane (brak metamerii), zdolne do rozciągania się, dobrze wykształcony wór skórno-mięśniowy, brak twardego szkieletu. Narządy zmysłów położone są na przodzie ciała. Układ nerwowy złożony z prostego mózgu, włókien i słabo wyspecjalizowanych komórek nerwowych[6]. W pobliżu mózgu organ cerebralny[7]. Wymiana gazowa odbywa się poprzez powierzchnię ciała. Układ krwionośny zamknięty[6].
Rozwój prosty lub złożony z wieloma typami larw:
- pilidium,
- larwa Ivaty,
- larwa Desora,
- larwa Schmidta.
Większość wstężnic wykazuje zabarwienie mleczne albo szarawe. Spotyka się także formy zabarwione brązowo, pomarańczowo, czerwono i zielono. Gatunki tropikalne wykazują zabarwienie żywe, błyszczące. Barwniki zdeponowane są w komórkach naskórka, niekiedy ułożonych we wzory w postaci podłużnych lub poprzecznych pasów. U wielu gatunków czerwony barwnik występuje w zwojach mózgowych i pniach nerwowych. Niektóre wstężnice świecą. Bioluminescencja jest własna, związana z występowaniem w naskórku gruczołów produkujących substancje świecące.
Kilkanaście gatunków morskich jest ektosymbiontami, komensalami lub pasożytami ukwiałów, krabów, małży i osłonic.
Systematyka
edytujPoczątkowo Nemertea dzielono na 3 gromady (Palaeonemertini, Schizonemertini i Hoplonemertini)[8]. W miarę rozwoju nauki przeprowadzano kolejne rewizje taksonomiczne, w wyniku których – na podstawie kilku cech morfologicznych – typ dzielony jest na dwie gromady oraz cztery niższe taksony (w randze podgromad lub rzędów[8]):
Podział taki nie został potwierdzony badaniami molekularnymi[8][9][10] i nie przedstawia filogenezy tej grupy zwierząt.
Przypisy
edytuj- ↑ Nemertea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Alicja Boroń, Jolanta Szlachciak: Różnorodność i taksonomia zwierząt Tom 1. Charakterystyka i systematyka zwierząt. Olsztyn: 2013. ISBN 978-83-62860-24-1.
- ↑ a b Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. III. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2008, s. 481–482. ISBN 978-83-88147-09-8.
- ↑ Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 246. ISBN 978-83-01-16108-8.
- ↑ Bootlace Worm - Lineus longissimus - Details - Encyclopedia of Life [online], eol.org [dostęp 2018-01-09].
- ↑ a b c d Janet Moore: Wprowadzenie do zoologii bezkręgowców. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011. ISBN 978-83-235-0503-7.
- ↑ Błaszak 2014 ↓, s. 248-249.
- ↑ a b c Sundberg et al. Phylogenetic Relationships among Higher Nemertean (Nemertea) Taxa Inferred from 18S rDNA Sequences. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 20 (3), s. 327–334, 2001. DOI: 10.1006/mpev.2001.0982. (ang.). (pdf)
- ↑ M. Tholleson, J. Norenburg. Ribbon worm relationships: a phylogeny of the phylum Nemertea. „Proceedings of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences”. 270, s. 407–415, 2002. DOI: 10.1098/rspb.2002.2254. (ang.).
- ↑ Per Sundberg, Malin Strand. Annulonemertes (phylum Nemertea): when segments do not count. „Biology Letters”. 3 (5), s. 570-573, 2007. DOI: 10.1098/rsbl.2007.0306. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Czesław Błaszak: Typ: wstężniaki – Nemertini. W: Czesław Błaszak: Zoologia. T. 1, część 1: Bezkręgowce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 3. ISBN 978-83-01-17337-1.
- Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
- Janet Moore: Wprowadzenie do zoologii bezkręgowców. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011. ISBN 978-83-235-0503-7.
- Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-16108-8.