Wyszczerzka
rodzaj roślin
Wyszczerzka (Calostemma R.Br.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych, obejmujący trzy gatunki, występujące endemicznie w Australii na obszarze Nowej Południowej Walii, Queensland, Wiktorii i Australii Południowej[3], gdzie zasiedlają przełęcze i wąwozy wzgórz granitowych, obszary nadrzeczne i zalewowe lub tereny pagórkowate z łąkami lub lasami[5].
Calostemma purpureum | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj |
Wyszczerzka |
Nazwa systematyczna | |
Calostemma R. Brown Prodr. Fl. Nov. Holland.: 297 (1810)[3] | |
Typ nomenklatoryczny | |
non designatus[4] | |
Zasięg | |
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Wieloletnie rośliny zielne[5].
- Liście
- Liście odziomkowe, równowąskie, roczne, wyrastające po przekwitnięciu rośliny, o szerokości do 9 mm (C. luteum) lub do 18-19 mm u pozostałych gatunków. Użyłkowanie liścia równoległe[5].
- Kwiaty
- Wonne, promieniste, zebrane w baldach, wyrastający na głąbiku. Kwiatostany wsparte są 1 (C. abdicatum), dwiema (C. luteum) lub trzema (C. purpureum) wąskojajowatymi podsadkami. Okwiat lejkowaty, lekko rozłożysty, purpurowoczerwony lub różowy z białą lub jasnoróżową nasadą (C. abdicatum), złotawy do zielonkawożółtego, niekiedy z różową nasadą (C. luteum) lub purpurowoczerwony, różowy lub biały (C. purpureum). Listki okwiatu zrośnięte u nasady, odwrotniejajowate, tępe, z nasadzonym kończykiem (mukronianowe), o długości 11-19 mm (C. purpureum) lub ok. 18-31 mm (u pozostałych gatunków). Sześć pręcików o nitkach wolnych (C. abdicatum) lub rozszerzonych i całkowicie lub częściowo zrośniętych, tworzących strukturę przypominającą przykoronek. Zalążnia dolna, kulista, jednokomorowa, zawierająca dwa zalążki[5].
Systematyka
edytuj- Pozycja systematyczna
- Rodzaj z plemienia Calostemmateae, podrodziny amarylkowych Amaryllidoideae z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae[7].
- Wykaz gatunków[3]
- Calostemma abdicatum P.J.Lang
- Calostemma luteum Sims
- Calostemma purpureum R.Br.
Nazewnictwo
edytuj- Etymologia nazwy naukowej
- Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów καλος (kalos – dobry, piękny) i στέμμα (stemma – korona[6].
- Nazwy zwyczajowe w języku polskim
- Polska nazwa rodzaju Calostemma: wyszczerzka, wskazana została w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... Erazma Majewskiego wydanym w roku 1894[8], a także w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józefa Rostafińskiego[9]. W obu przypadkach nazwa ta podana została za opracowaniem Ignacego Czerwiakowskiego Catalogus plantarum quae in C.R. horto botanico Cracoviensi anno 1864[10].
Zastosowanie
edytujAborygeni australijscy z ludu Budjiti spożywają cebule C. purpureum, a liście tej rośliny używają do produkcji bandaży[11]. Okazjonalnie uprawiane jako rośliny ozdobne[6].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
- ↑ a b c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
- ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Peter J. Lang. Calostemma abdicatum (Amaryllidacaeae), a new species of Garland Lily endemic to the Everard Ranges, and a comparison of the three species within Calostemma R.Br.. „Journal of the Adelaide Botanic Gardens”. 22, s. 47-56, 2008.
- ↑ a b c Flora of Australia Online. ABRS, 1987. [dostęp 2021-02-21].
- ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
- ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2.: Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 745. (pol.).
- ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).
- ↑ Ignacy Rafał Czerwiakowski: Catalogus plantarum quae in C.R. horto botanico Cracoviensi anno 1864, ab erecta C.R. Universitate Studiorum Jagellonica quingentesimo, a fundato vero horto octogesimo educantur, secundum systema Endlicherianum. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1864.
- ↑ Budjiti traditional use of plants on Naree Station. Bush Heritage Australia, 2020-11-30. [dostęp 2021-02-21].
Identyfikatory zewnętrzne (takson):