Sol

El Sol. Ël Sol a l'é l'àster pì lusent e pì important ch'a-i sia ant ël cel. Soa energìa a përmet la vita an sla la Tèra përchè a-j da lus e calor. A l'é na stèila ëd media dimension, combin che a nojàutri a në smija tant pì gròss che j'àutre stèile: mach përchè a l'é tant pì davzin. Costa vzinansa (mach 150 milion ëd km) an përmet dë s-ciairé soa forma rotonda mentre che j'àutre stèile i jë s-ciairoma mach coma ëd cit pontin ant ël cel. La Tèra a l'é davzin-a parèj al Sol, përchè a l'é gropà a chiel da soa fòrsa ëd gravità. Andrinta a sò camp gravitassional, ansema a la Tèra a-i é d'àutre ròbe: pianeta, satélit, pianeta nan, asteròid, comëtte e póer. Tuti sti afé, ansema al Sol, a constituisso col ch'a ven ciamà sistema solar. Ël Sol a l'ha un diàmeter ch'a l'é d'1.390.000 km e na massa ch'a l'é pì che 300 mila vòlte la massa ëd la Tèra. Con lòn a fa ël 99,9 % ëd tuta la massa dël sistema solar. A l'é classificà coma na stèila nana giàuna ëd la sequensa prinsipal, con classa spetral G2 V. A l'é animà d'un moviment ëd rotassion dantorn a n'ass ëscasi perpendicolar a l'eclìtica, ant l'istess sens che ij pianeta a torno dantorn a chiel, ma l'andi angolar a l'é diferent ai vàire paralej. L'energìa dël Sol a ven da le reassion nuclear che as dësvlupo an sò interior. A l'é na bala ëd feu, andova che l'idrògen a brusa e a dventa elio. Soa composission chìmica a l'é: 73% idrògen e 25% elio. Sòn a veul dì che a peul brusé ancora quàich miliard d'agn prima ëd meuire. La temperadura al sènter a l'é ëd 15 milion ëd gré. Cola a la surfassa osservàbil, ëd 5500°. J'esplorassion Le sonde Pioneer da 5 a 9, lansà a parte dal 1959, a son ëstàite le prime a studié ël sol. D'àutre a-i son ëvnuje apress, coma la Solar Maximum Mission, lansà dël 1980.