Coordinà geogràfiche

Le coordinà geogràfiche a servo për trové un sit o na posission an sla Tèra. A son la latitùdin (distansa angolar da l'equator) e la longitùdin (distansa angolar arlongh ël paralel d'un meridian arbitrari d'arferiment). Dal 1884, për convension, ël meridian d'arferiment a l’é col ch’a passa për Greenwich, bele se l’osservateuri a l’é stèit tramirà dël 1948 a Herstmonceux, Svìssera. N’Italia, coma meridian d’arferiment, as dovrava col ch’a passa për l’osservateuri ‘d Mont Mario a Roma. Cost sistema ëd coordinà, dovrà da l’Istitù Geogràfich Militar, a l’é ‘dcò stèit la base për ël Sistema ‘d Posissionament Global (GPS). Ij meridian Un meridian a l'é 'l pì gròss sercc otnù da l'intersession antra la surfassa dla tèra e n' ipotétich pian ch'a passa për l'Ass ëd la tèra. A-i son infinì meridian e për minca pont sla surfassa dla tèra a-i passa mach un meridian, e soa posission a l'é marcà da la longitùdin. Ël meridian d'arferiment për determiné le coordinà geogràfiche a l'é col ëd Greenwich. Ël prim a misuré 'l meridian a l'é stèit Erastòtene ëd Ciren-e. La paròla meridian a deriva dal latin meridies, ch'a veul di mesdì. Ij paralej Un paralel a l'é 'l leu 'd pont ëd la surfassa dla tèra ch'a l'han la midema latitùdin. Ël paralel 0 a l'é l'equator e a spartiss la tèra an doi emisfer (mesebije): Boreal e Austral. L'arch comprèis antra equator e pòlo nòrd a forma n'àngol ëd 90° (l'istess a val për ël pòlo sud). Bele ch'a-i son infinì paralej, soens as deuvro j'89 paralej ch'a l'han për latitùdin un nùmer antregh ëd gré, ch'a son distant, l'un da l'àutr, 111 km. A së s-ciamo parèj pròpi përchè, a diferensa dij meridian, a son paralej antra 'd lor. A smija che 'l geògraf Giovanni Battista Nicolosi a sìa stèit ël prim a dovré ij paralej ën geografìa.