Futurism

Ël Futurism a l’é stàit na corent artìstica italian-a dël sécol ch’a fa vint. Ant ël medésim temp, d'àutri moviment artìstich influensà dal Futurism as son dësvlupasse an d'àutri pais. Ël Futurism a nass ant un perìod (inissi Neuv-sent) ëd grand'evolussion andova tut ël mond dl'art e dla coltura a l’era cissà da assè d'element determinant: le guère, la trasformassion sossial dij pòpoj, ij grand cambiament polìtich, le neuve dëscuerte tecnològiche e dla comunicassion ‘me ël telégraf sensa fij, la radio, j'avion, le prime màchine da filmé. Tuti element ch'a l'han cambià completament la përcession dle distanse e dël temp, "an avzinand" antra 'd lor ij continent. Ël sécol ch’a fa vint a l’era sbardlà da un vent neuv, che mnava andrinta l'esse uman na realtà neuva: l'andi. Manifest e prim Futurism Ël Manifest ëd fondassion del moviment futurista a l’é stàit publicà dal poeta e editor Filippo Tommaso Marinetti per la prima vira dël 5 fërvé 1909 ant le Crònache literarie del cotidian bolognèis La gazzetta dell'Emilia, peui, dël 9 fervé 1909 ant L'Arena di Verona. Ël Manifest futurista a l’é stàit torna publicà doe sman-e apress, dël 20 fërvé 1909, ant ël giornal ëd Paris, Le Figaro, avenda an sta manera na nòmina prestigiosa a lë strangé. A Milan ij pitor divisionista Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Giacomo Balla, Gino Severini e Luigi Russolo, a sot-signo ël Manifest técnich dla pitùra futurista, ch’a dà le régole: abolission ant ël figurà dla prospetiva tradissional (già prima abolìa da Picasso), an favor ëd na vision simultania për esprime ël dinamism dj'oget. Apress dël 1910 j'artista Boccioni, Carrà e Russolo, a presento a Milan le prime euvre futuriste a l'Esposission d'art lìbera ant la fàbrica Ricordi. Sgond Futurism Lë sgond Futurism a l'é an sostansa spartì an doe fas, la prima a va dal 1918, doe agn apress la mort d'Umberto Boccioni, al 1928 e a l’é caraterisà da na fòrta liura con la coltura pòst-cubista e costrutivista, la sgonda nopà a va dal 1929 al 1938 e a l’é motobin lijà a j'idèje del surealism. A fan part ëd costa idèja, ch’a finiss an passand a l'ansidit Ters Futurism e che a pòrta edcò a la fin del Futurism medésim, vàire pitòr dont: Fillia (Luigi Colombo), Enrico Prampolini, Nicolay Diulgheroff, ma ëdcò Mario Sironi, Ardengo Soffici e Ottone Rosai. Ël Futurism a l’ha daìt ël mej ant l’espression artìstica lijà a la pitura, al mosàich e a la scoltura, antant che j'euvre literarie e teatraj, ma edcò architetòniche, a l'han pa avù l'istessa imedià fòrsa d’espression. Mosàich La técnica dël mosàich, basà an sl'usagi ëd téssere ëd siràmica e ëd véder, a l’é prestasse motobin a manifesté le fasson e ël dinamism dl'art futurista. Scoltura Ël futurista pì ativ ant ël camp dla scoltura a l’é stàit Umberto Boccioni. Futurista italian Filippo Tommaso Marinetti Gesualdo Manzella Frontini Paolo Buzzi Fedele Azari Antonio Asturi Francesco Cangiullo Sexto Canegallo Adone Asinari Roberto Marcello Baldessari Giacomo Balla Umberto Boccioni Uberto Bonetti Oswaldo Bot, stranòm d'Osvaldo Barbieri Anton Giulio Bragaglia Paolo Buzzi Benedetta Cappa Mario Carli Carlo Carrà Gianni Carramusa Sebastiano Carta Primo Conti Bruno Corra, stranòm ëd Bruno Ginanni Corradini Tullio Crali Auro D'Alba, stranòm ëd Umberto Bottone Tullio D'Albisola, stranòm ëd Tullio Mazzotti Giulio D'Anna Fortunato Depero Mario Dessy Gerardo Dottori Julius Evola Farfa, stranòm ëd Vittorio Osvaldo Tommasini Fillia, stranòm ëd Luigi Enrico Colombo Luciano Folgore Ivanhoe Gambini Giacomo Giardina Arnaldo Ginna, stranòm d'Arnaldo Ginanni Corradini Corrado Govoni Giovanni Korompay Achille Lega Osvaldo Licini Michele Leskovic Gian Pietro Lucini Magamal, stranòm d'Eva Emma Kühn Alberto Magnelli Enzo Mainardi Virgilio Marchi Antonio Marasco Virgilio Marchi Emma Marpillero Corradi Armando Mazza Sante Monachesi Neri Nannetti Emilio Notte Novo, stranòm ëd Nello Voltolina Pippo Oriani Ivo Pannaggi Vinicio Paladini Ugo Pozzo Enrico Prampolini Francesco Balilla Pratella Ram, stranòm ëd Ruggero Michaelles Rosa Rosà, stranòm d'Edith von Haynau Ottone Rosai Pippo Rizzo Luigi Russolo Tato (Guglielmo Sansoni) Thayaht, stranòm d'Ernesto Michaelles Antonio Sant'Elia Alberto Sartoris Gino Severini Ardengo Soffici Italo Tavolato Carlo Vittorio Testi Wladimiro Tulli Ruggero Vasari Lucio Venna, stranòm ëd Giuseppe Landsmann Gigiotti Zanini Giuseppe Zucca Futurista russ Velimir Chlebnikov Vladimir Majakovskij Futurista ungherèis Hugo Scheiber Béla Kádár Euvre prinsipaj Pitùra Umberto Boccioni, Tre donne (1909-1910); Umberto Boccioni, La città che sale (1910-1911); Carlo Carrà, Notturno a Piazza Beccaria (1910); Umberto Boccioni, La risata (1911); Umberto Boccioni, Stati d'animo, gli addii (1911); Carlo Carrà, I funerali dell'anarchico Galli (1911); Umberto Boccioni, Materia (1912); Giacomo Balla, Ragazza che corre al balcone (1912); Giacomo Balla, Dinamismo di un cane al guinzaglio (1912); Umberto Boccioni, Elasticità (1912); Gino Severini, La chahuteause (1912); Luigi Russolo, Dinamismo di un'automobile (1912-1913); Carlo Carrà, Cavaliere rosso (1913); Giacomo Balla, Automobile + velocità + luce (1913). Gino Severini, Ballerina in blu (1913); Scoltura Umberto Boccioni, Forme uniche della continuità nello spazio (1913); Giacomo Balla, Il pugno di Boccioni Roberto Melli, Signora dal cappello nero (1913);