Omèt

Ròbe parej - S'a l'é dapress ch'a sërca dj'àutre ròbe con ës nòm-sì ma n'àutr sust, ch'a preuva a vardé 'cò Omèt (sinònim). Un dij tanti "omèt" che a marco le sepolture comun-e an Britania, ant ël sit dla Bataja d'Isandlwana. N'omèt che a marca ël senté aranda d'un giassé. As dis omèt (o cicio ant ij senté 'd montagna) un baron ëd pere che a l'abia adoss nen natural, visadì che a sia stàit tira sù da dla gent. As treuvo an vàire pòst dël mond, dzortut ant sl'àut, ant ij mojiss e ant sla ponta dle montagne. As treuvo ëdcò ant ij desèrt e ant la tundra. But A peulo avej vàire but: Marché na sepoltura e/ò comemoré ij mòrt. Marché na quòta. Butà an dle distanse regolar a marco un senté andóa che a peul nen formesse la tera batùa, pr'esempi ant sle pere, a travers dij giassé, ò përchè a resta belfé s-ciaireje për orisontesse quand a fa brut temp. Për gionta j'omèt a son dovrasse për vàire àutri but ëd comemorassion, dal pòst andoa a l'é staje na gran bataja a col andóa a l'é virasse dzorsota un carton. Dle vire a son mach butà-lì për fé depòsit, quand ij campagnin a gavo le pere da 'nt ij camp. A l'han dle forme motobin variegà, da cola d'un baron mach campà-lì a dle gran euvre d'angegnerìa. Al mond a-i son fin-a dij pòst andóa che as fan dle gare për vëdde chi a l'é bon a fé l'omèt pì bel. Stòria La costuma a l'é motobin veja, e la paròla Cairn che j'anglèis al dì d'ancheuj a dòvro për ciamé j'omèt a ven da 'nt ël Gaélich scossèis càrn, che a l'ha un sust motobin pì largh, ën podend feje arferiment a vàire sòrt ëd brich e baron ëd pere formà da la natura. N'omèt che a marca la sima ëd na montagna. A parte da 'nt l'età dël bronz, dle vire sota a j'omèt as ëstarmavo dij sarcòfagh pitòst grosseur, fait an lastron ëd pera nen giontà antra lor. Sti omèt-tomba a stavo për sòlit ant un pòst che a fussa an bela vista, soèns che as ës-ciairèissa ën vardand dal vilagi dël mòrt. Le pere dl'omèt a peul esse che a servèisso për ten-e a la larga làder e bes-ce. Na spiegassion pì da fé avnì ij frisson a l'é che a servèisso për nen lassé che ij mòrt as tirèisso sù da 'nt la tomba. Notaman anteressant a l'é che j'ebréo a l'abio ancó la costuma dë buteje dle cite pere dzora a la tomba dij sò mòrt quand a van al camposanto, coma marca ëd rispet (për sòlit ant la tradission giudàica ortodòssa le fior as pòrto nen). Jë stupa dl'India, dël Tìbet e via fòrt a l'é belfé che a sio nassù ëdcò lor da na costuma parej, contut che për sòlit a l'abio andrinta la sënner d'un sant budista ò pura d'un lama. Ant la Scòssia a-i é la costuma dë pijesse dapress na pera da fonval për butejla ansima a n'omèt dla sima. Sòn a fa chërse j'omèt. Na veja benedission an Gaelic scossèis a la dis Cuiridh mi clach air do chàrn, visadì It butreu na pera ansima a tò omèt. Ant le ìsole Faroe, andóa che antrames a un gran nebion e a na gran pieuva a-i son vàire dle pì àute montagne che a dago ant sël mar, j'omèt as dòvro coma sistema spantià për orisontesse antra precipissi e desert ëd roch e rocon. Për gionta, na vira la pì gran part dël tràfich dj'ìsole a l'era fait për nav, a le tere àute a restavo bele che deserte. Ël midem dovré dj'omèt për orisontesse as treuva dzora a ij 2.000 mèter ant la Valsusa, pr'esempi ant le part àute dël Parch dl'Orsera e dël Rociavré, che le nìvole soèns a son assé basse da fé malfé a s-ciairé andóa che un a buta ij pé. Ant l'Àfrica Setentrional dle vire a jë diso kerkour, e a son belfé da trovesse ëdcò ant ël Mediterani, ant sl'ìsola dla Còrsica. Na partìa d'omèt ëd la Còrsica. Àutri nòm e àutri sust An chèich region anglèisa a jë ciamo ëdcò "anje". Sòn a riva dzortut con coj cit, che a l'han na sòrt ëd bèch che a ponta ant la diression dla marcia. Da sòn a l'é naje l'espression "doe pere a fan nen n'anja", che as dis a j'escursionista përchè as viso che marcé da n'omèt a n'àutr as peul (soèns as dev), ma a-j va ëdcò dla cognission. An lenga ocitan-a j'omét as diso (Mistral,1979): montjòia (mount-joio): nòm feminin. Baron ëd pere che ij pelegrin a dòvro për pianteje ansima dle cros, tant ant sij senté che ant un leu ëd pelegrinagi. Ij bërgé a jë dòvro ëdcò coma marca confinaria. montivièr,montivier (mountivié): nòm masculin. Baronèt ëd pere che a serv për marcheje ël confin a pasture e bòsch. cantarèl,cantarèu,chantarèl: nòm masculin. Cit baron ëd pere fait ant un camp, dont nòm a ven da che j'osej soèns as pòso ansima e a canto. Notaman anteressant a l'é che sempe n'ocitan l'espression d'adoss séltica Cairn a resta comsëssìa presenta, che as dis cairon un blòch ëd pera tajà, con dle variant gràfiche coma cairou, cayrou, cayron. La paròla a resta un diminutiv dla forma caire (con possibil variassion gràfica cayre). A-i në j'é ëdcò na forma chërsativa cairas, dont a-i ven ël topònim alpin Queyras. Ant ël setentrion dla Fransa, as ciamo Mouaie an norman. J'omèt coma gent ëd pera Cola dë dije "omèt" a l'é na costuma nen mach piemontèisa. An tëdesch e n'olandèis as diso Steinmann e Steenman, visadì "òmo ëd pera". Na forma dla lenga Inuit inukshuk a veul ëdcò dì figura ëd person-a, che as dis inunguak ("imitassion ëd na person-a"). Arferiment bibliogràfich Mistral, Frédéric (1979). Jules Ronjat Lou Trésor dou Félibrige ou Dictionnaire provençal-français. Raphèle-lès-Arles: M. Petit. ISBN 84-499-0563-X.